Bilindiği üzere, 5510 sayılı Kanun’un (Kanun) 90. maddesinde, kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar,

I- GİRİŞ

kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar, ihale yolu ile yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların adreslerini onbeş gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na (Kurum) bildirmekle yükümlü olduğu ve ihale yoluyla yaptırılan işler için Kuruma borçlarının bulunmadığına dair ilgililerden Kurumca düzenlenmiş bir belgenin istenmesi zorunlu olduğu belirtilmiştir.

Bu yazımızda, ihale konusu işlere ilişkin hesaplama yapılırken, hesaplamaya dahil edilen belgeler ile hesaplamanın içeriği konusunda işverenlerin dikkat etmesi gereken hususlar üzerinde durulacaktır.

II- İHALE KONUSU İŞLERE AİT İŞÇİLİK HESAPLAMALARINDA İŞVERENLERİN DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR

Kanun’un asgari işçilik uygulamasına ilişkin 85. maddesinde;

- Kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerden dolayı, bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığı Kurumca araştırılacağı, söz konusu araştırma sonucunda yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğu anlaşılırsa, eksik bildirilen işçilik tutarı üzerinden hesaplanan prim tutarının işverenden tahsil edileceği,

- Kuruma bildirilmediği tespit edilen asgari işçilik tutarı üzerinden Kurumca re’sen tahakkuk ettirilen sigorta primleri 88 ve 89. maddeler dikkate alınarak işverene tebliğ edileceği

belirtilmiştir.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin (SSİY) 110. maddesinde;

- Kanun’un 85. maddesi ikinci fıkrasında belirtilen kurum ve kuruluşlar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan her türlü işler için sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğünce yapılacak araştırma; işin kesin kabulünün ya da geçici kabulünün noksansız olarak yapıldığı tarihten sonra ve işverene ödenmesi gereken KDV hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dahil toplam istihkak tutarına, işin asgari işçilik oranının %25 eksiği uygulanmak suretiyle,

- Fiilen işin başlangıç ve bitiş tarihlerinin, işverence resmi makamlardan alınacak belgelerle kanıtlanmaması halinde, ihale makamının bildirmiş olduğu tarihlere itibar edilerek

işlem yapılacağı belirtilmiştir.

SSİY’nin 112. maddesinde;

- Araştırma yapılırken, ihale konusu işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarının dikkate alınacağı, işin başlangıç tarihinden önce ve bitim tarihinden sonra Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayılarının araştırma işleminde dikkate alınmayacağı, ancak aksine tespit yoksa iptali de yapılmayacağı,

- Kurumda tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla beraber hiç işçilik bildirilmemiş işyerlerinde ya da gerekli görülen hallerde işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarı, Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca tespit edileceği,

- Sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğünce hesaplanan borcun yapılan tebligata rağmen ödenmeyeceğinin bildirilmesi veya tebligatta belirtilen sürede bildirimde bulunulmaması durumunda, Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca incelemenin yapılacağı,

- İşverence borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödeneceğinin ve daha sonra Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılması istenilmeyeceğinin bir dilekçe ile bildirilmesi halinde borcun kesinleşeceği,

- Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılmasına başlandıktan sonra inceleme sonucuna göre işlem yapılacağı, ancak denetim ve kontrole başlanmakla birlikte, işverenin borcu ödeyeceğini bildirmesi üzerine Kurum denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarının uygun bulması koşuluyla incelemenin durdurulacağı,

- Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca yapılan incelemede işin yürütümü için gerekli olduğu saptanan asgari işçilik miktarının Kuruma bildirilmediğinin veya eksik bildirildiğinin tespiti halinde, bildirilmeyen tutar, hangi aylara ait olduğu hususunda bir tespit varsa o aylara; tespit yoksa faaliyette bulunulan son aya mal edileceği ve Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi ile (e) bendinin (4) numaralı alt bendi de dikkate alınarak gerekli işlem yapılacağı

belirtilmiştir.

III- KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

a) Kuruma ait 25.06.2010 tarih 2010/76 Sayılı Devamlı Mahiyetteki İşyeri Sigortalıları ile Yapılan veya Piyasadan Hazır Halde Alınıp Satılan Mallara İlişkin İhale Konusu İşlerde İlişiksizlik Belgesi Genelgesi’nde belirtilen şartları sağlaması halinde, devamlı işyeri ile yapılan işler Kurum denetim elemanlarına sevk edilmeden sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğü bünyesinde çözülecektir.

b) İhaleli işin geçici işyeri dosyası açılarak yapılması halinde, araştırma işlemi öncelikle sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğü tarafından yapılacaktır.

c) Şayet araştırma işlemi sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğü tarafından SGK Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İş Kollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ’deki oran üzerinden yapılmış ise, işverenlerin müdürlükçe hesaplamada kullanılan oranın ait olduğu iş kolunun, ihale konusu işe uygun olup olmadığını kontrol etmelidir.

d) İşveren, geçici işyeri dosyası ile yapılan ihaleli işe ait dışarıdan satın aldığı hizmetlerin olduğunu beyan etmesi halinde, inceleme Kurum müfettişleri tarafından tamamlanacaktır.

e) Sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğünce, ihaleli iş için yapılan araştırma sonucu hesaplanan eksik işçilik miktarının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmemesi halinde, Kurum müfettişleri tarafından yapılacak inceleme sonucuna göre karar verilecektir.

Bu nedenle;

- Şayet dışarıdan hizmet satın almayan veya satın almakla birlikte müfettişçe yapılacak incelemede işçilik oranın %25 eksiğinden yararlanamayacak olan işverenlerin, işçilik faturalarının, %25’lik oran indirimine göre avantajlı olmaması (kendilerince yapılacak bir ön değerlendirme neticesinde) halinde, sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğünce belirlenen tutarı ödemeleri kendi menfaatlerine olacaktır.

- Müfettişlerce yapılacak incelemede, işverenler eksik işçilik nedeniyle Kanun’un 102. maddesinde belirtilen idari para cezaları ile karşı karşıya kalacaktır.

a) İşverenlerin bazıları ihaleli işi fatura karşılığından dışarıdan yaptırdıklarını gerekçe göstererek Kuruma işçilik bildiriminde bulunmamaktadır. Ancak Kurum tarafından yapılan incelemeler sonucu, faturaya rağmen eksik işçilik ortaya çıkabilmektedir. İşveren hiç bildirimde bulunmadığından, tespit edilen asgari işçilik tutarı faaliyet gün sayısına bölünerek işin başlama ve bitiş tarihleri arasına dahil edilmekte, dolayısıyla Kanun’un 102. maddesi yönünden yüksek miktarlarda idari para cezaları ile karşı karşıya kalmaktadır.

b) Kurum müfettişlerince yapılan fatura incelemelerinde aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir.

- İşçilik hesaplamasında kullanılacak malzemeli ya da salt işçilik faturalarının inceleme konusu iş için düzenlenip düzenlemediğinin tespiti amacıyla fatura içeriğine bakılacaktır. Bu nedenle, faturanın düzenlenmesi sırasında hangi işe ait olduğu ve yapılan işlerin ne olduğu açık bir şekilde yazılmalıdır. Şayet inceleme dönemi itibarıyla aynı dönemde fatura konusuna ilişkin birden fazla bağımsız iş olması ve faturanın hangi işe ait olduğunun tespitinin yapılamaması halinde fatura işleme alınmayacaktır.

Malzemeli ya da salt işçilik faturalarında, fatura sahibinin Kuruma yaptığı bildirimler ile faturadaki işçilik miktarı karşılaştırılacaktır. Karşılaştırma sonucunda, faturada fazla işçilik miktarı tespit edilirse Kuruma yapılan bildirim miktarı kadarı dikkate alınacaktır. Ayrıca gerektiğinde fatura sahibinin işyeri kayıt ve belgeleri de incelenecektir. Karşı inceleme sonucunda fatura içeriği ile işin yapılıp yapılmayacağının tespiti yapılacaktır. Ayrıca karşıt incelemesi yapılan işyerinin, kestiği fatura tutarı üzerinden yapılacak asgari işçilik uygulaması ile işyerinin yaptığı iş için yeterli işçilik bildiriminde bulunup bulunmadığının tespiti yapılacak olup, eksik işçilik hesaplanması halinde, Kuruma bildirilmediği tespit edilen asgari işçilik tutarı üzerinden Kurumca re'sen tahakkuk ettirilecek sigorta primleri Kanun’un 88. ve 89. maddeleri dikkate alınarak tahsil edilecek ve Kanun’un 102. maddesinin ilgili hükümleri uygulanacaktır.

- Malzemeli ya da salt işçilik faturalarından yevmiye veya işletme defterine işlenmeyenler dikkate alınmayacaktır.

- Malzeme bedelinden ayrı olarak nakliye bedelinin kesin bir şekilde belirlendiği nakliye ödemeleri malzemeli işçilik olarak dikkate alınacaktır. Şayet kesin bir şekilde ayrım yapılamıyorsa fatura işleme alınmayacaktır. Ancak faturaya ilişkin irsaliye olması ve ayrım yapılabiliyorsa nakliye tutarları alınacaktır.

- Taşeron (aracı) olarak faaliyette bulunanlar, asıl işyerine ait dosyadan bildirim yapabileceği gibi, kendilerine ait dosya üzerinden de bildirim yapabilirler ve yaptıkları işi asıl işverene fatura edebilirler. Ancak fatura keserken yukarıdaki hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir.

a) Asgari işçilik incelemesi sırasında, ihaleli işin başlangıç tarihinden önce ve bitim (kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı tarihe kadar) tarihinden sonra Kuruma yapılan bildirimler dikkate alınmayacaktır.

b) Asgari ücretin alt sınırının 6,5 katından fazla olan tutarların ücret bordrosunda tespit edilmesi halinde, işin yürütümü için hesaplanan asgari işçilik miktarından düşülecektir.

c) İşverene ödenen hakediş ile düzenlenen faturalar katma değer vergisi hariç hesaplamaya alınacaktır.

d) Malzemeli işçilik faturaları işverene ödenen toplam istihkak tutarından düşülürken, salt işçilik faturası ise tespit edilen işçilik üzerinden düşülecektir.

e) İncelenen faturalarda hem malzeme hem de işçilik tutarı kayıtlı ise, her iki tutar birbirinden ayrı kaydedilmiş olsa dahi, malzemeli işçilik faturası olarak dikkate alınacaktık.

f) 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 231. maddesinde;

“Faturanın düzenlenmesinde aşağıdaki kaidelere uyulur:

1. Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Aynı müessesenin muhtelif şube ve kısımlarında her biri aynı numara ile başlamak üzere ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde bu faturalara şube ve kısımlarına göre şube veya kısmın isimlerinin yazılması veya özel işaretle seri tefriki yapılması mecburidir.

2. Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur.

3. Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı örnek olduğu işaret edilir.

4. Faturaların baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya mezun olanların imzası bulunur.

5. Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır.

6. Bu Kanun’un 232. maddesinin birinci fıkrasına göre fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. (Ancak bu sorumluluk, aynı maddenin 2. fıkrasının uygulandığı halleri kapsamaz.) Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri kimliğini ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir belgeyi ibraz etmek zorundadır.”

denilmiştir.

İhale makamı tarafından bildirilen iş bitim tarihinden itibaren yedi gün içinde düzenlenmeyen faturalar işleme alınmayacağı gibi, yukarıdaki fatura düzenleme usullerine uymayan faturalar da işleme alınmayacaktır.

Mustafa YILDIZ*

Yaklaşım

____________________________

(*) Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi