Ülkemizde işsizlik sigortası 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’yla uygulanmaya başlamıştır.

I- GİRİŞ

İşsizlik Sigortası Kanunu’na göre, bir işyerinde sigortalı olarak çalışırken kendi istek ve kusuru dışında işini kaybetmiş olan ve Kanun’da belirtilen şartları taşıyan herkese işsizlik ödeneği belli süreler için verilmektedir.

Kamuoyunda bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ve borsaların sandıklarına tabi olarak çalışanların işsizlik sigortası kapsamında olup olmadıkları hususu tam olarak bilinmemektedir. Söz konusu sandıkların kurulması mülga 506 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesi ile sağlanmış ve yine aynı sandıklara tabi çalışanların SGK’ya devri de 5510 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesi ile hüküm altına alınmıştır.

Bu makalede, bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ve borsaların sandıklarına tabi olarak çalışanların işsizlik sigortası kapsamında olup olmadıkları hususu ve işsizlik sigortası ile ilgili bilgi verilmeye çalışılacaktır.

II- İŞSİZLİK SİGORTASINDAN YARARLANMA ŞARTLARI

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na göre, işsizlik sigortası kapsamında bir işyerinde çalışırken; çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenler;

- Hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün sürekli çalışmış ve işsizlik primi ödemiş olmak,

- Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,

- Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda (www.iskur.gov.tr) başvurmak,

şartıyla işsizlik sigortasından yararlanabilirler.

Mücbir sebepler dışında 30 gün içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşülmektedir.

III- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ SÜRELERİ

İşsizlik ödeneği, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde;

- 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,

- 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,

- 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün,

süre ile ödenmektedir.

İşsizlik ödeneği her ayın sonunda aylık olarak işsizin kendisine ödenmekte, ilk işsizlik ödeneği ödemesi ise ödeneğe hak kazanılan tarihi izleyen ayın sonuna kadar yapılmaktadır. İşsizlik ödeneğinden damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesinti yapılmamaktadır.

IV- İŞSİZLİK SİGORTASI PRİMLERİ

İşsizlik sigortası zorunlu olup, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 80 ve 82. maddelerinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlar üzerinden; sigortalı % 1, işveren % 2, devlet %1 oranında prim ödemektedir. Ayrıca, İşsizlik Sigortası Fonu’nun olası açıkları da devlet tarafından karşılanmaktadır.

İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 49. maddesinde, işsizlik sigortası primlerinin toplanmasından, sigortalı ve işyeri bazında kayıtların tutulmasından, toplanan primler ile uygulanacak gecikme cezası ile gecikme zammının fona aktarılmasından, teminat ve hak edişlerin prim borcuna karşılık tutulmasından, yersiz olarak alınan primlerin iadesinden Sosyal Güvenlik Kurumu görevli yetkili ve sorumlu tutulmuştur. Sosyal Güvenlik Kurumu bir ay içinde tahsil ettiği primler ile varsa gecikme cezası gecikme zammını ayrı ayrı göstermek suretiyle tahsil edildiği ayı izleyen ayın onbeşine kadar fona aktarmak zorundadır.

V- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ MİKTARI

4447 sayılı Kanun’un 50. maddesine göre, günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkıdır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39. maddesine göre onaltı yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde seksenini geçemez.

Örneğin; aşağıdaki tabloda üç farklı işsizlik ödeneği miktarları gösterilmiştir.

(*)  2011 yılı birinci dönem brüt asgari ücret baz alınmış ve çalışanların brüt ücretleri verilmiştir.

(**) Brüt asgari ücretin %’80’i.

İşsizlik ödeneği hesaplanırken damga vergisi kesintisinin hatalı olarak hesaplandığı kanaatindeyim. Şöyle ki, yukarıdaki tabloda işsizlik ödeneği hesaplanırken işsizlik ödeneği verilenin aylık brüt ücretinin %40’ı cari aylık asgari ücretin %80’inin üzerinde ise işini kaybedene en fazla asgari ücretin %80’i kadar işsizlik ödeneği verilmekte, ancak, damga vergisi verilen ödenekten değil (asgari ücretin %80’i) brüt ücretin %40’ı üzerinden hesaplanmaktadır. Halbuki, 4447 sayılı Kanun’un 50. maddesinde, “işsizlik ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz” denilmektedir.

VI- İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN KESİLMESİ

- İşkur tarafından teklif edilen mesleklerine uygun ve son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bir işi haklı bir nedene dayanmaksızın reddeden sigortalı işsizlerin,

- Gelir getirici bir işte çalıştığı veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı aldığı tespit edilen sigortalı işsizlerin,

- İşkur tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine karşın devam etmeyen ve haklı bir nedene dayanmaksızın yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen sigortalı işsizlerin,

işsizlik ödenekleri kesilir.

Ancak, bu hallerin sona ermesi durumunda, ödemelere yeniden başlanır. Şu kadar ki, bu suretle yapılacak ödemenin süresi başlangıçta belirlenmiş olan toplam hak sahipliği süresinin sona erdiği tarihi geçememektedir.

VII- SANDIKLARA TABİ ÇALIŞANLAR

Bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ve borsaların sandıklarına tabi olarak çalışanlarda işsizlik sigortası kapsamındadırlar. Ancak, bu husus kamuoyu tarafından tam olarak bilinmemektedir. Mülga 506 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesinde, bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ve borsalarda çalışanlar sosyal güvenliği için sandıkların kurulması zorunlu hale getirilmiş ve 5510 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesine göre de söz konusu sandıkların SGK’ya devredileceği hüküm altına alınmıştır.

4447 sayılı Kanun’un 46. maddesi gereği, mülga 506 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesinde belirtilen sandıklara tabi çalışanlar işsizlik sigortası kapsamına alındığından, bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ve borsalarda çalışıp bunların sandıklarına tabi olanlar, işlerini kaybettiklerinde işsizlik ödeneği almaktadırlar.

VIII- SONUÇ

Ülkemizde işsizlik sigortası 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’yla hayata geçmiş ve işsizlik ödeneği uygulanmaya 2002 yılı Mart ayında başlamıştır. 2002 yılı Mart ayından 2010 yılı Ekim ayı sonuna kadar işsizlik ödeneği için 2.431.000 kişi başvuru da bulunmuş, bunlardan işsizlik ödeneği almaya hak kazanan 2.043.000 kişiye 3.626.000.000,00 TL işsizlik ödeneği verilmiştir().

Mülga 506 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesindeki sandıklara tabi olarak çalışanlar, 5510 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesi gereği SGK’ya devredileceklerdir. Ancak, söz konusu kanunda devir için 3 yıl yeterli olmaması halinde Bakanlar Kurulu Kararı ile 2 yıl daha eklenerek en fazla üç yıl içerisinde SGK’ya devredileceklerdir. Bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ve borsaların sandıklarına tabi olarak çalışanlar da işsizlik sigortası kapsamında olup, bunlardan işini kaybedenlere işsizlik ödeneği verilmektedir.

İşsizlik ödeneği hesaplanırken bu ödenekten damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulamamaktadır. Damga vergisi kesintisi 4447 sayılı Kanun’un 50. maddesine göre işsizlik ödeneğinden yapılması gerekmektedir. İşsizlik ödeneği cari asgari ücretin %80’inin üzerinde çıkarsa Kanun gereği en fazla asgari ücretin %80’i kadar ödeme yapılmaktadır.

Ancak, uygulamada işsizlik ödeneği hesaplanırken işsizlik ödeneği verilen sigortalının aylık brüt ücretinin %40’ı cari aylık asgari ücretin %80’inin üzerinde ise işsiz sigortalıya en fazla asgari ücretin %80’i kadar işsizlik ödeneği verilmekte, damga vergisi ise verilen ödenekten değil(asgari ücretin %80’i) brüt ücretin %40’ı üzerinden hesaplanmaktadır.

Mehmet UZUN*

Yaklaşım

(*)  Bkz. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Sayın Ö.DİNÇER’in 2011 Yılı Bütçe Sunuş Konuşması Metni