Ev hizmetlerinde çalışanlar deyimi bir evin günlük işlerini yürütmek amacıyla evde çalışan ve aile bireyleri dışında kalan kimselerdir. Bunların yaptıkları işler; genellikle, hizmetçilik, aşçılık, şoförlük, bahçıvanlık gibi işlerdir[1].

I- GİRİŞ

Bu işler karşılığında çalıştığı süre olarak tam gün ya da bir kaç saatlik olabiliyor. Bunun içinde belli oranlarda belirlenmiş ücret ödemesi yapılır.

II- KANUNLAR KARŞISINDA EV HİZMETLİSİ ÇALIŞANLARINA GENEL BAKIŞ

- 2709 sayılı Anayasa Hukukunda 49. maddesi çalışma herkesin hakkı ve ödevi ibaresi ile devletin bu konuda alması gerekli olan tedbirleri belirtilmiştir[2].

- 4857 sayılı İş-Kanunu 4. maddesinde İstisnalar bölümünde (e)bendinde Ev hizmetlerinde çalışanlar hakkında İş Kanunu Hükümleri uygulanmıyor[3].

- 818 sayılı Borçlar Kanunu ile aralarında bir akit şekli söz konusu olmasa bile güvence altına alınmışlardır. Bununla ilgili Borçlar Kanunu’nun ilgili Baplarında hüküm ihtiva eden kanun maddeleri ile haklarını arayabilecekler[4].

- 193 sayılı GVK ücretler bölümünde 23. maddesinde (6) bendinde Hizmetçilerin ücretleri (Hizmetçiler özel fertler tarafından evlerde, bahçelerde, apartmanlarda ve ticaret mahalli olmayan sair yerlerde orta hizmetçiliği sütninelik, dadılık, bahçıvanlık, kapıcılık gibi özel hizmetlerde çalıştırılanlardır.) (Mürebbiyelere ödenen ücretler istisna kapsamına dahil değildir) yazılı ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir[5].

- 5510 sayılı SS ve GSS Kanunu’nun 6. maddesinde sigortalı sayılmayanlarda Ev hizmetlerinde çalışanlar (ücretle ve sürekli olarak çalışanlar hariç) olarak belirtilmiştir[6].

- 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu 5510 sayılı SS ve GSSK 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalıları ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalıları kapsar[7].

- 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ile Ev Hizmetlerinde yabancı uyruklu kişiler çalıştıracak ise bu yabancı kişiler için yasal olarak çalışma izinleri alınmak zorundadır[8].

III- SOSYAL GÜVENLİK KAPSAMINDA DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Bu işlerde çalışanları öncelikle Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Kapsamında değerlendirmek için süreklilik ve bu işler karşılığında daimi suretle ücret alma ya da 818 sayılı Borçlar Kanunun hükümleri doğrultusunda bir akit varlığından söz edilmesi ile sigortalılık ilişkisi kurulacaktır.

İşverenleri SİY yazılı hükümler doğrultusunda İşyeri Bildirgesi düzenlenecektir. İşveren, örneği Kurumca hazırlanacak işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte, Kuruma vermekle yükümlüdür[9].

SİY 27. maddesinde 4-1(a)’lı Hizmet akdi ile çalıştırılacaklar için EK-6 doldurulması ve bunun kurum kayıtlarına verilmesi ile SGK nezdinde işlem başlayacaktır[10].

SİY 29. maddesinde ekine;

a) İşyerinin adresini gösterir yerleşim belgesini

b) Gerçek kişi işverenler yönünden kendilerinin, tüzel kişi işverenler yönünden ise tüzel kişiliği temsile yetkili kişilerin imza sirkülerini,bir ay içinde Kuruma, elden vermekle veya posta yoluyla göndermekle yükümlüdür. İmza sirküleri Kuruma verilmesi gereken kişilerin, Üniteye bizzat müracaat ederek kimliklerinin tespitiyle birlikte imza beyanlarının alınmasını sağlamaları halinde, (b) bendinde istenilen imza sirküleri artık istenilmez[11].

Sigortalı işyeri bildirgesinde sigortalı sayısı ve çalışacağı tarih belirtilmiş ise o bilgilerde yazılacaktır.

Başvuru sonrasında e-Bildirge şifresi alınarak işyeri bildirgesinde belirtilen kişiler en geç bir ay içinde çalışanların sigortalı işe girişleri yapılacaktır[12].

Sigortalılar, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, sigortalı olarak çalışmaya başladıklarını EK-3 belgesi ile SGK’ya bildirirler. Ancak, sigortalının kendini bildirmemesi, sigortalı aleyhine delil teşkil etmez[13].

İşverenler ev hizmetlilerini işten ayrıldıklarında, on gün içinde işten ayrılış bildirgesini e-bildirge ile kurum kayıtlarına EK-5 ile bildirilecektir[14].

Belirli süreler de ev hizmetlisi çalışmasında eksik günler SGK EK-10 ile bildirilmesi zorunluluğu vardır[15].

Ev hizmetlerinde çalışanlar için Ücret Pusulası(Ücret Tediye Bordrosu) düzenlenmeli, bir nüshası sigortalıya diğer nüshası işverende kalmalıdır[16].

Ev hizmetlerinde çalışanlar hakkında işe başlamadan önce sağlık raporu düzenlenmesinde fayda var.Her işçi de olduğu gibi bir özlük dosyasının bulunması gerekmektedir.

4857 sayılı İş Kanunu hükümlerinden muaf olduklarından İş sağlığı ve iş güvenliği hükümleri uygulanmasa da, basit ev kazalarına karşı işverenlerin gerekli emniyet tedbirleri almasını engel teşkil etmez.

5510 sayılı Yasa ile uğranılan İş Kazalarında yapılacak incelemelerde işveren kusurunun tespit edilmesinde yeniden değerleme tabloları ile işverene rucü hakkı vardır[17].

Belirli süreli çalışan ev hizmetlileri için eksik kalan sigortalı günleri için isteğe bağlı prim ödeme hakları vardır.5510 sayılı yürürlükteki kanunun isteğe bağlı prim ödeyenlerin 4-1(b) hizmetlerin sayılması bu kesimde çalışanları emeklilik süreleri yönünden zorlaştırmaktadır[18].

İşverenleri ev hizmetlilerinin Aylık Prim Hizmet Belgelerini SGK’nın denetim memurlarına göstermek üzere evin uygun bir köşesine asmak zorundadır[19].

Ev hizmetlilerini çalıştıran işverenlerine teşvik uygulaması kapsamında %5 oranında MYÖ primlerinde indirim hakkı verilmiştir[20].

5510 sayılı yasa ile ev hizmetlilerini çalıştıranlar yukarıda saydığımız 5510 sayılı yasanın ilgili maddelerini yerine getirmemeleri durumunda İPC ile karşılaşacaklardır[21].

IV- KONUYLA İLGİLİ ÖRNEK YARGI KARARI

T.C. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi almış olduğu bir kararda; Sosyal Sigortalar Yasası’nda yapılan değişiklikte ev işlerinde ücretli ve sürekli olarak çalışanların 24.11.1977 tarihinden geçerli olmak üzere sigortalı sayıldıklarını ve haftanın tamamında değil, belli günlerinde kısmen çalışılması durumunda dahi bu hizmetin süreklilik unsurunun gerçekleştiğini gösterdiğini ifade ederek bu durumda sigortalı sayılması gerektiğini belirtmiştir[22].

“Sosyal Sigortalar Yasası’nda yapılan değişiklikte ev işlerinde ücretli ve sürekli olarak çalışanların 24.11.1977 tarihinden geçerli olmak üzere sigortalı sayılmaktadırlar. Haftanın tamamında değil, belli günlerinde kısmen çalışılması durumunda dahi bu hizmetin süreklilik unsurunun gerçekleştiğini gösterir.”[23]

V- SONUÇ

Ev hizmetlerinde çalışanların Sosyal Güvenlik alanında ihmal edildiklerini görmekteyiz. Bu kesimde çalışanlar için kanunları incelediğimizde başta Anayasa Hukukumuz olmak üzere diğer kanunlarda güvence altına alındıklarını biliyoruz. 4857 sayılı İş Kanunu’nda yapılacak değişiklik ile kapıcılar için tanınan hakların ev hizmetlilerini de kapsayacak şekilde bir düzenlemeye gidilmelidir. Bu sektörde çalışanlar için 5510 sayılı yasada değişiklik öngören torba yasa da eksik günlerin geriye dönük borçlanmasında hizmetlerin 4-1(a) sayılması ve aynı zamanda eksik günler için ödenecek isteğe bağlı primlerinde 4-1(a) sayılması isabetli olacaktır.

Özellikle bu alanda kayıt dışı çalışanların kendilerini ALO 170 SGK ihbar hattına bildirmeleri ile yapılacak incelemelerde resen sigorta tescilleri yapılacak geriye dönük bir yıl sigortalılık süresi kazanırken açacakları hizmet tespit davaları ile sigortalılık haklarını kazanacaklardır.

Vedat İLKİ*

Yaklaşım

(*)        Ücretlendirme, İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı

[1]                Ali GÜZEL - Ali Rıza OKUR - Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, Yenilenmiş 12 Baskı, Beta Basım Dağıtım, İstanbul 2009, s. 122

[2]                Anayasa Hukuku Madde:49

[3]                4857 İş Kanunu’nun Madde:4

[4]                818 sayılı Borçlar Kanununu

[5]                193 sayılı GVK Madde:23

[6]                5510 SS ve GSSK Madde:6

[7]                4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunun Madde:46

[8]                4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun

[9]                5510 SS ve GSSK Madde:11

[10]              SİY Madde:27

[11]              SİY Madde:29

[12]              SİY Madde:11

[13]              5510 SS ve GSSK Madde:8-SİY Madde:12

[14]              5510 SS ve GSSK Ek Madde:1-SİY Madde:25

[15]              SİY Madde:102(12.madde)

[16]              SİY Madde:105

[17]              SİY Madde:45-48

[18]         SİY Madde:93

[19]         SİY Madde:102(10.madde)

[20]         5510 SS ve GSSK 81.Maddenin(ı)bendi gereğince

[21]         5510 Madde:102

[22]         Resul KURT, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Mevzuatında Usul ve Esaslar, İSMMMO Yayın No:37, İstanbul 2004, s. 29

[23]         Yrg. 10. HD.’nin, 24.12.1977 tarih ve E.1987/7430, K.1987/7462 sayılı Kararı.