Gelir vergisi uygulamasında, gerçek usulde vergilendirilen ücretler üzerinden hesaplanan verginin, ücretlinin medeni durumu ve eşinin çalışıp çalışmadığı ile çocuk sayısı dikkate alınarak, belli bir kısmının ücretli lehine hareketle alınmasından vazgeçilerek ücretliye bırakılması uygulaması, 5615 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla[1] 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun[2] 32. maddesinde yapılan değişiklikle, asgari geçim indirimi adı altında 01.01.2008 tarihinden itibaren başlamıştır. 

1- GİRİŞ

Geçmiş dönem uygulamalarına bakıldığında vergi sistemimiz açısından çok da yeni olmayan bu uygulama, daha önce en az geçim indirimi adı altında yine Gelir Vergisi Kanunu’nda yer almaktaydı. Benzer gerekçelerle vergi sistemimize giren ve yaklaşık 35 yıl uygulanan en az geçim indirimi zaman içinde bütçe imkanları bahane gösterilmek suretiyle yürürlükten kaldırılmıştır. Kapsam olarak ücretlilere sınırlı olmayan en az geçim indirimi uygulamasına nazaran, bugün için öngörülen asgari geçim indirimi ücret geliri elde edenlerle sınırlı şekilde tasarlanmıştır.[3]

Asgari geçim indirimi uygulamasında, ücretleri gerçek usulde vergilendirilenlerin medeni durumları ve çocuk sayıları dikkate alınarak, ücretleri üzerinden hesaplanan verginin belli bir kısmından vazgeçilmekte, vazgeçilen bu kısım ücretliye ödenmektedir.

Bu yazımızda, teşvik amaçlı indirim ve istisnalarla birlikte asgari geçim indirimi uygulaması, anlatılmaya çalışılacaktır.

II- ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ UYGULAMASI

A- ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİNE İLİŞKİN YASAL DÜZENLEME

Bilindiği üzere, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde 5615 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle ücretlerin vergilendirilmesinde 01.01.2008 tarihinden itibaren asgari geçim indirimi uygulaması getirilmiştir. Yine, 5904 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla[4] aynı maddede yapılan değişiklikle teşvik amaçlı indirim ve istisna uygulamasına tabi ücretler de 01.01.2009 tarihinden itibaren asgari geçim indirimi uygulaması  kapsamına alınmıştır. 193 sayılı GVK’nın asgari geçim indirimin düzenlendiği 32. maddesinde;

“(5615 sayılı Kanun’un 2. maddesiyle değişen madde Yürürlük; 01.01.2008) Ücretin gerçek usulde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır.

Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 diğer çocuklar için % 5’idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile 103. maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.

İndirimin uygulamasında “çocuk” tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, “eş” tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder.

İndirim tutarının tespitinde mükellefin, gelirin elde edildiği tarihteki medenî hali ve aile durumu esas alınır. İndirim, yukarıdaki oranlara göre hesaplanan tutarları aşmamak kaydıyla, ücret geliri elde eden aile fertlerinden her biri için ayrı ayrı, çocuklar için eşlerden yalnızca birisinin gelirine uygulanır. Boşananlar için indirim tutarının hesabında, nafakasını sağladıkları çocuk sayısı dikkate alınır.

(5904 sayılı Kanun’un 2. maddesiyle eklenen fıkra. Yürürlük; 01.01.2009) Ücretlerin vergilendirilmesinde asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra, varsa teşvik amaçlı diğer indirim ve istisnalar dikkate alınır.

Bakanlar Kurulu, indirim konusu yapılacak toplam tutarın asgarî ücretin yıllık brüt tutarını aşmaması şartıyla ikinci fıkrada belirtilen asgarî geçim indirimi oranlarını artırmaya veya kanunî oranına kadar indirmeye yetkilidir.

Asgarî geçim indiriminin uygulama dönemleri ve mahsup şekli ile diğer hususlara ilişkin usûl ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir.”

Hükmü yer almaktadır.

Bununla birlikte, Maliye Bakanlığı’nca yayınlanan 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde[5] asgari geçim indiriminin uygulama usul ve esaslarına yer verilmiş olup, asgari geçim indirimiyle ilgili açıklamalarımıza söz konusu Tebliğde yer alan usul ve esaslar dikkate alınarak devam edilecektir.

B- ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİNİN UYGULAMA ESASLARI

Asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler yararlanabilecektir. Buna göre, bazı istisnalar dışında, 193 sayılı GVK’nın 61. maddesinde yer alan ücret tanımı kapsamındaki gelirleri elde edenler asgari geçim indiriminden yararlanabilmektedirler. Ücret gelirleri gerek aylık olarak stopaj usulünde vergilendirilenler, gerekse yıllık beyanname vermek suretiyle vergilendirilenler, asgari geçim indiriminden yararlanacaklardır. Ayrıca, GVK’nın 61. maddesi kapsamında ücret geliri olarak değerlendirilen gelirleri elde edenler, örneğin sosyal güvenlik destekleme primi ödemek suretiyle çalışanlar ile kurumların yönetiminde görevli olanlar da asgari geçim indiriminden yararlanırlar.

Ancak, aşağıda sayılan ücret geliri elde edenler asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanamayacaklardır.

- Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilen hizmet erbabı,

- Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler,

- Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler.

Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında belirlenen 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına;

- Mükellefin kendisi için % 50’si

- Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u

- Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk iki çocuk için % 7,5’i

- Diğer çocuklar için % 5’i

olmak üzere, ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak tutarın, GVK’nın 103. maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranla (%15) çarpılması sonucu bulunacak indirim tutarının 1/12’sinin aylık olarak hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmesi suretiyle bulunacaktır.

Bununla birlikte, peşin olarak ödenen ücretler, asgari geçim indirimi uygulaması yönünden, nakden veya hesaben ödemenin yapıldığı dönemin geliri sayılır. Örneğin, 01.01.2011 tarihinden önceki dönemde ücretlerin peşin olarak ödenmesi nedeniyle, bu tarihten sonraki döneme isabet eden ücret gelirleri, tahakkuk esasının geçerliliği nedeniyle, 01.01.2011 tarihinden önce elde edilmiş sayıldığından söz konusu ücretler için asgari geçim indirimi uygulanamayacaktır.

Ayrıca, aylık olarak tespit edilen asgari geçim indirimi tutarının, ücretlinin aylık hesaplanan vergisinden fazla olması halinde, fazlası dikkate alınmayacaktır.

C- ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ TUTARININ HESAPLANMASI

Asgari geçim indirimi tutarının hesaplanmasına ilişkin ayrıntılı bilgilere ve örneklere 265 seri no.lu Genel Tebliğde yer verilmiş olup, bu açıklamalar ve örnekleri dikkate alarak, 2011 yılına ilişkin asgari geçim indirimi tutarını aşağıdaki şekilde hesaplayabiliriz.

 265 seri no.lu Genel Tebliğde, asgari geçim indiriminin, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına bu Tebliğ’in “3. Uygulamanın Esasları” başlıklı bölümünde yer alan oranların uygulanması ile bulunan tutarın, gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine karşılık gelen oranla çarpımı sonucu bulunacağı, belirtilmiştir. Hesaplamaya ilişkin formül de aşağıdaki gibi verilmiştir.

A.G.İ. Yıllık Tutarı = (Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı x A.G.İ. Oranı) x %15

Buna göre, 2011 yılı başında 16 yaşından büyük işçiler için tespit edilen aylık asgari ücret tutarı olan 796,50 TL’nin[6] yıllık brüt tutarı olan (796,50 x 12 =) 9.558,00 TL’ye, ücret geliri elde edenin medeni durumu ve eşinin çalışıp çalışmadığı ile çocuk sayısı dikkate alınarak 265 seri no.lu Genel Tebliğ’de belirlenen oranların uygulanması sonucu bulunacak tutarın,  GVK’nın 103. maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan %15 oranıyla çarpılması sonucu asgari geçim indiriminin yıllık tutarı bulunacaktır. Yukarıda yer alan formülde 2011 yılına ilişkin verileri yerine koyduğumuzda asgari geçim indiriminin yıllık tutarını aşağıdaki şekilde hesaplanabilir.

2011 Yılı A.G.İ. Tutarı = (9.558,00 TL x A.G.İ. Oranı) x %15

Asgari geçim indirimi yıllık tutarı, ücretlinin asgari geçim indiriminden bir yıl boyunca faydalanacağı net menfaattir. Aylık yapılan ücret ödemelerinde ise, asgari geçim indirimi, hesaplanan yıllık tutarın 12’ye bölünmesi suretiyle uygulanacak ve bir ay içerisinde yararlanılabilecek asgari geçim indirimi tutarı, yıllık olarak hesaplanan tutarın 1/12’sini geçemeyecektir.

Asgari geçim indiriminin yıllık tutarı, her ücretli için asgari ücret üzerinden hesaplanan yıllık vergi tutarını aşamayacak ve yılı içerisinde asgari ücret tutarında meydana gelen değişiklikler, asgari geçim indirimi uygulamasında dikkate alınmaz.

Ücretlinin faydalanacağı azami indirim tutarı, elde ettiği ücret geliri üzerinden hesaplanan gelir vergisi ile sınırlı olduğundan, mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde ücretliye herhangi bir iade yapılmaz.

Onsekiz yaşını doldurmuş çocuklardan öğrenimi sona erenler, öğrenimin sona erdiği ayı takip eden aydan itibaren anne veya babasının asgari geçim indirimi hesabında dikkate alınmayacaklardır.

Yıl içinde işyeri veya işvereni değişen ücretliler, yeni işyerlerinde veya işverenleri nezdinde çalışmaya başladıkları aydan itibaren asgari geçim indiriminden yararlanmaya devam edeceklerdir.

Bununla birlikte, 193 sayılı GVK’nın 95. maddesi gereği ücretlerinden vergi tevkif usulü cari olmayan ve bu nedenle ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretlilerde asgari geçim indirimi, yıllık beyannamede  hesaplanan gelir vergisinden mahsup  edilmek suretiyle gerçekleştirilecektir. Asgari geçim indiriminden faydalanmak isteyen ücretli; Tebliğ ekinde yer alan  “Aile Durumu Bildirimi”ni doldurarak yıllık beyannameye ekleyecektir.

Ayrıca, tevkifata tabi olmayan ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretliler bu beyannameye diğer gelir unsurlarını da dahil etmeleri halinde asgari geçim indirimi, yıllık beyannamede beyan edilen ücret gelirlerine isabet eden vergiden mahsup edilecektir. Ücret gelirine isabet eden vergi tutarının, asgari geçim indirimi tutarından az olması halinde sadece ücret gelirine isabet eden vergi kadar kısım mahsup edilecek olup, aşan kısım diğer gelirlere isabet eden vergiden mahsup edilmeyecektir.

Asgari geçim indirimi uygulaması, işverenler aracılığıyla gerçekleştirileceğinden tevkifata tabi ücretlerini yıllık beyanname ile beyan eden ücretliler yıllık beyannamelerinde indirim uygulamasına ilişkin olarak herhangi bir bildirimde bulunmayacaklardır.

Ücretlerinden vergi tevkifatı yapılan ve işverenler aracılığıyla yıl içinde asgari geçim indiriminden yararlanan mükelleflerin, tevkifata tabi ücret gelirlerini yıllık beyannameye dahil etmeleri halinde, beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, yıl içinde kendisine ödenen ücret üzerinden kesilen gelir vergisinin asgari geçim indirimi mahsup edilmeden önceki tutarı mahsup edilecektir. Böylelikle kaynakta vergileme sırasında ücretliye ödenmiş olan asgari geçim indirimi tutarlarının, yıllık beyanname üzerinden yapılan vergileme sonucunda da ücretlide kalması sağlanmış olacaktır.

Bununla birlikte, 2011 yılı için belirlenen asgari ücret tutarı üzerinden 265 seri no.lu Genel Tebliğde yer alan oranlar dikkate 2011 yılına ait asgari geçim indirimi hesaplamalarına ilişkin bilgileri aşağıdadır.

Yukarıda hazırlamış olduğumuz tabloda yer alan bilgilerden yararlanarak 2011 yılında aylık ücret elde edenler ve 2010 yılı ücret gelirlerini yıllık beyanname ile beyan etmesi gereklerle ilgili asgari geçim indirimi uygulamasına ilişkin birkaç örnek verirsek;

Örnek-1: Asgari ücretle çalışan Bay (A)’nın eşi çalışmamakta olup, ayrıca 18 yaşından küçük 4 çocuğu bulunmaktadır. Bay (A)’nın 2011 yılının ilk 6 ayına ilişkin aylık ücretinin vergilendirilmesi aşağıdaki gibi olacaktır.

Bay (A)’nın Ocak ayı için asgari geçim indirimi mahsup işlemi aşağıdaki gibi olacaktır.

Bay (A), Ocak ayından başlamak üzere 2011 yılı boyunca her ay 101,55 TL asgari geçim indirimi kadar fazla ücret alacak, yıllı olarak toplam alacağı asgari geçim indirimi miktarı da 1.218,65 TL olacaktır.

Örnek-2: Yabancı bir ülke konsolosluğunda çalışan ve ücret istisnasından yararlanmayan Türk uyruklu Bay (D), 2010 yıllında 40.000 TL ücret geliri elde etmiştir. Bay (D)’nin eşi çalışmakta ve iki çocuğu bulunmaktadır.

Bu gelirleri için 2011 yılında vereceği yıllık beyannamede asgari geçim indirimi aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.

Bay (D)’nin yıllık beyanname ile beyan edeceği 40.000 TL ücret geliri üzerinden hesaplanacak vergiden yukarıda hesapladığımız 852,93 TL asgari geçim indirimi mahsup edilecek, Bay (D)’nin uhdesinde kalacaktır.

D- TEŞVİK AMAÇLI İNDİRİM VE İSTİSNALAR İLE BİRLİKTE ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ UYGULAMASI

16.06.2009 tarihli ve 5904 sayılı Kanun’un 2. maddesiyle GVK’nın 32. maddesine dördüncü fıkrasından sonra gelmek üzere; “Ücretlerin vergilendirilmesinde asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra, varsa teşvik amaçlı diğer indirim ve istisnalar dikkate alınır.” fıkrası eklenmiş olup, bu hüküm 01.01.2009 tarihinden geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ayrıca yapılan bu değişiklikle ilgili olarak 272 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği[7] yayınlanmıştır.

Yapılan düzenleme uyarınca, gelir vergisi stopajı teşviki öngörülen yerlerde ücretli olarak çalışan işçilerin ücret gelirleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, öncelikle 265 seri no.lu Genel Tebliğde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde hesaplanan asgari geçim indirimi mahsubu yapılacak olup bu mahsup uygulandıktan sonraki tutar, ilgili kanunlarda yer alan teşvik amaçlı indirim ve istisna uygulamasında dikkate alınacaktır.[8]

1- 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu[9] Kapsamında Uygulama

4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun geç,c, 2. maddesi gereğince, bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve AR-GE personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31.12.2013 tarihine kadar her türlü vergiden istisnadır. Yönetici şirket, ücreti gelir vergisi istisnasından yararlanan kişilerin bölgede fiilen çalışıp çalışmadığını denetler. Bölgede fiilen çalışmayanlara istisna uygulandığının tespit edilmesi halinde, ziyaa uğratılan vergi ve buna ilişkin cezalardan yönetici şirket de ayrıca sorumludur.

Ayrıca, bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve AR-GE personelinin ücretleri üzerinden hesaplanan vergi tutarına 193 sayılı GVK’nın 32. maddesi ile 265 seri no’lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde asgari geçim indirimi uygulanacak olup, kalan miktar gelir vergisi istisnasına konu olacaktır.

2- 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’un[10] Kapsamında Uygulama

5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’un “İndirim, İstisna, Destek ve Teşvik Unsurları” başlıklı 3. maddesinin “Gelir Vergisi Stopajı Teşviki”ni düzenleyen ikinci fıkrasında; kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde doksanının, diğerleri için ise yüzde sekseninin gelir vergisinden müstesna olduğu hüküm altına alınmıştır. Kanunda yer alan “Gelir Vergisi Stopajı Teşviki”ne ilişkin açıklamalar, 1 Seri No.lu 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Genel Tebliği’nde[11] yapılmıştır.

Bu doğrultuda, 5746 Sayılı Kanun kapsamında  Ar-Ge ve destek personelinin, Ar-Ge ve yenilik faaliyeti kapsamında fazla mesai dahil çalıştığı süreye ilişkin ücret üzerinden hesaplanan vergi tutarına 193 sayılı GVK’nın 32. maddesi ile 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde asgari geçim indirimi uygulanacak olup, asgari geçim indirimi mahsubu yapıldıktan sonra kalan gelir vergisi tutarının doktoralı olanlar için yüzde doksanı, diğerleri için yüzde sekseni her bir işçi bazında tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkine konu edilecektir.[12]

3- 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu[13] Kapsamında Uygulama

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun geçici 3. maddesinin ikinci fıkrası, 12.11.2008 tarihli ve 5810 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu ile Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un[14] 17. maddesiyle 01.01.2009 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere değiştirilmiş ve serbest bölgelerde faaliyette bulunan mükellefler tarafından bu bölgelerde üretilen ürünlerin toplam FOB bedelinin en az  % 85’inin yurt dışına ihraç edilmesi kaydıyla, istihdam edilen personele ödenen ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir. Söz konusu istisnanın uygulamasına ilişkin 1 seri no.lu 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu Genel Tebliği[15] yayınlanarak, uygulamaya ilişkin usul ve esaslar ile özellikli durumlar ayrıntılı olarak açıklanmıştır.[16]

Serbest bölge içinde üretim yapan mükelleflerin istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler üzerinden hesaplanan vergi tutarına 193 sayılı GVK’nın 32. maddesi ile 265 seri no’lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde asgari geçim indirimi uygulanacak olup, kalan miktar gelir vergisi istisnasına konu olacaktır.

4- 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun[17] Kapsamında Uygulama

5084 sayılı Kanun kapsamında gelir vergisi stopajı teşvikinden yaralanan işverenlerce istihdam edilen ücretlilerde asgari geçim indirimi uygulamasıyla ilgili olarak, 5766 sayılı Kanunla[18] 193 sayılı GVK’ya eklenen geçici 73. madde eklenmiş olup, söz konusu madde de;

“Geçici Madde-73: (1) 29.01.2004 tarihli ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 3. maddesi kapsamında gelir vergisi stopajı teşviki uygulanan ücretlerin vergilendirilmesinde, öncelikle Kanun’un 32. maddesinde yer alan asgari geçim indirimi dikkate alınır.

(2) Bu madde hükümlerinin uygulanmasına ilişkin esas ve usulleri belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.” hükmü yer almaktadır.

Bununla birlikte, 5084 sayılı Kanun’un 3. maddesi kapsamında istihdam edilen ücretlilerle ilgili asgari geçim indiriminin uygulamasına ilişkin,  267 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği[19] yayınlanmıştır. Söz konusu Genel Tebliğde; asgari geçim indirimi tutarının, yapılan düzenleme uyarınca ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisinden öncelikle mahsup edileceği, asgari geçim indirimi mahsubu yapıldıktan sonra kalan gelir vergisi tutarının işveren tarafından terkin edilecek tutar olacağı belirtilmiştir.

Ayrıca, terkin edilecek tutar, 5084 sayılı Kanun’un 3. maddesi uyarınca asgari ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisi tutarından fazla olamayacağından asgari ücret üzerinden hesaplanan tutardan asgari geçim indiriminin mahsup edilmesi sonucu kalan tutar terkine konu edilecektir.

Teşvik amaçlı indirim ve istisnalarla birlikte asgari geçim indirimi uygulamasına ilişkin hazırlamış olduğumuz örnekler aşağıdaki gibidir.

Örnek-3:  (X) Anonim Şirketine ait Ar-Ge merkezinde 70 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli ve 6 tam zaman eşdeğer destek personeli çalışmakta olup, Ar-Ge personelinin 9’u doktoralıdır. Doktoralı ve bekar personel Bay (A)’ya, Ar-Ge faaliyeti kapsamındaki çalışmasına ilişkin olarak 2.000 TL brüt ücret ödenmektedir.

(X) A.Ş.’nin bu kapsamda yapacağı ücret ödemelerinden Ar-Ge kapsamında çalıştırılan doktoralı ve bekar personel Bay (A)’ya ait asgari geçim indirimi ve Ar-Ge istisna uygulaması aşağıdaki gibi olacaktır.

Bay (C)’nin Ocak Haziran dönemi için asgari geçim indirimi mahsup işlemi aşağıdaki gibi olacaktır.

Ar-Ge merkezinde çalışan Bay (A)’nın ücret gelirinden kesilen gelir vergisi tutarından 59,74 TL asgari geçim indirimi mahsup edilecek ve Bay A’ya ödenecek, daha sonra kalan vergi tutarının % 90’ı olan 175,73 TL terkine konu olacak ve terkin sonrası kalan 19,53 TL tutarındaki gelir vergisi vergi dairesine ödenecektir.

Örnek-4: (A) Serbest Bölgesinde emtia üretimi faaliyetinde bulunan (B) A.Ş., ürettiği ürünleri yurt dışına ihraç etmekte ve 20 işçi çalıştırmaktadır. Çalışanlardan 10’u evli ve eşi çalışmamakta ve 18 yaşından küçük 2 çocuğu bulunmakta, 5’i evli ve eşi çalışmakta ve 1 çocuğu bulunmakta, 5’i ise bekar bulunmaktadır. Ocak 2011 dönemi için 20 çalışanın ücretleri üzerinden hesaplanan gelir vergisi toplamı 3.000 TL’dir. Ocak-Aralık 2011 döneminde (B) A.Ş.’nin bölgede ürettiği emtianın 1.100.000 TL’lik kısmının yurt dışına ihraç edildiği tespit edilmiş olup üretilen ürün toplam FOB bedeli 1.200.000 TL’dir. 

Asgari geçim indirimi ve diğer hesaplamalar aşağıdaki gibi olacaktır.

Yukarıda yaptığımız hesaplamalar doğrultusunda, (A) Serbest Bölgesinde çalışan 20 işçi Ocak 2011 için toplam 1.538,30 TL asgari geçim indiriminden yararlanacaktır.

Yukarıda yapılan hesaplamalara göre, (B) A.Ş. asgari geçim indirimden sonra kalan 1.461,70 TL’yi tecil edecektir. Ayrıca, (B) A.Ş. ürettiği ürün toplam bedelinin, (1.100.000 TL/1.200.000 TL=) %92’sini yurt dışına ihraç ettiğinden tecil edilen 1.461,70 TL gelir vergisi, 2011 yılının diğer aylarına ilişkin olarak çalışanlara ilişkin olarak aynı şekilde hesaplanıp tecil edilecek gelir vergileriyle birlikte  terkin edilecektir.

Örnek 5: A ili Organize Sanayi Bölgesinde (OSB) 10 kişi istihdam eden Kurumlar Vergisi mükellefi (A) Ltd. Şti.’nin Ocak 2011 döneminde çalışanlarından tevkif ettiği gelir vergisi tutarı 1.500,00 TL’dir. Çalışan 5 işçinin evli eşi çalışmayan ve bir çocuk sahibi olduğunu, diğer 5 işçinin de bekar olduğunu kabul edersek asgari geçim indirimi ve diğer hesaplamalar aşağıdaki gibi olacaktır.

Yukarıda yaptığımız hesaplamalar doğrultusunda, OSB çalışan 10 işçi Ocak 2011 için toplam 701,95 TL asgari geçim indiriminden yararlanacaktır.

Ücretlilerin yararlanabileceği asgari geçim indirimi tutarları toplamı, asgari ücret üzerinden hesaplanan toplam gelir vergisinden mahsup edilmiştir. Asgari ücret üzerinden tevkif edilen vergi tutarından, asgari geçim indirimi tutarının mahsubu sonucu kalan tutar, asgari ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisinin organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleri için tamamından, diğer yerlerdeki iş yerleri için ise yüzde sekseninden fazla olmamak kaydıyla 5084 sayılı Kanun uyarınca terkin edilecektir. Ücretler üzerinden tevkif edilen vergi tutarından, asgari geçim indirimi  ile 5084 sayılı Kanun uyarınca terkin edilecek tutarın toplamı arasındaki 484,50 TL fark vergi dairesine ödenecektir.

III- SONUÇ

Gelir vergisi uygulamasında, gerçek usulde vergilendirilen ücretler üzerinden hesaplanan verginin, ücretlinin medeni durumu ve eşinin çalışıp çalışmadığı ile çocuk sayısı dikkate alınarak, belli bir kısmının ücretli lehine hareketle alınmasından vazgeçilerek ücretliye bırakılması uygulaması, asgari geçim indirimi adı altında 01.01.2008 tarihinden itibaren başlamıştır.

Bu çalışmamızda, örneklerde verilerek teşvik amaçlı indirim ve istisnalarla birlikte asgari geçim indirimi uygulaması anlatılmaya çalışılmıştır.

(*)        Vergi Denetmeni

[1]           04.04.2007 tarih ve 26483 sayılı Resmi Gazete’de yayımlamıştır.

[2]           06.01.1961 tarih ve 10700 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[3]           Tahir ERDEM, “Asgari Geçim İndirimi Uygulaması”, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Mart 2010

[4]           03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[5]           04.12.2007 tarih ve 26720 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[6]           31.12.2010 tarih ve 27802 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[7]           12.08.2009 tarih ve 27317 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[8]           Tuncel ATABEY, Gelir Vergisi Rehberi, Vergi Sorunları Dergisi Eki, Mart 2010

[9]           06.07.2001 tarih ve 24454 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[10]         12.03.2008 tarih ve 26814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[11]         06.08.2008 tarih ve 26959 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[12]         İbrahim ERCAN, “Ar-Ge Merkezinde Çalışan Personele Yapılan Ek Ödemelerin Gelir Vergisi Stopajı Teşviki Karşısındaki Durumu”, Vergi Raporu Dergisi, Mart 2010

[13]         15.06.1995 tarih ve 18785 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[14]         25.11.2008 tarihli ve 27065 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[15]         12.03.2009 tarih ve 27167 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[16]         İbrahim ERCAN, “Serbest Bölgelerde Ücretlere Uygulanacak Gelir Vergisi İstisnası Uygulaması”, Mali Pusula Dergisi, Nisan 2009

[17]         06.02.2004 tarih ve 25365 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[18]         06.06.2008 tarih ve 26898(Mükerrer) Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[19]         24.06.2008 tarih ve 26916 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.