İlk olarak yürürlüğe giren Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun(1) ile sigara yasağı konusunda yapılan düzenlemenin ardından ikinci olarak 19 Temmuz 2009 tarihi itibariyle kapalı alanlarda örneğin lokanta, bar, kafe, hastane, cami, okul bahçesi, vapur, stad gibi yerlerde de sigara içmek yasaklandı.

I- GİRİŞ

Ülkemiz; Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Ermenistan, Arnavutluk, Makedonya, Sırbistan, Polonya, Lüksemburg, Macaristan, Almanya, Yunanistan, Bosna ve Avusturya’dan sonra dünya da en çok sigara içilen ülke durumunda bulunuyor. Her yıl dünya da 3 milyon dolayında kişi sigaraya bağlı rahatsızlıklardan dolayı hayatını kaybetmektedir. Bu da her 10 saniyede 1 kişinin sigaraya kurban gitmesi anlamına geliyor(2).

Konunun güncelliğini göz önüne alarak ülkemiz çalışma mevzuatı açısından işyerinde sigara içilmesi durumunda işçinin iş sözleşmesinin geçerli nedenle fesih edilip edilemeyeceği mevzuat ve yargı kararları ışığında irdelenecektir.

II-  İŞ KANUNU’NDA GEÇERLİ NEDENLE FESİH

4857 sayılı İş Kanunu’nun 18. maddesi iş sözleşmesinin geçerli nedenle feshini şu şekilde açıklamıştır;

Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini feshetmek isteyen işveren;

- İşçinin yeterliliğinden,

- İşçinin davranışlarından,

- İşletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan

geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır.

Bu madde ile belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından feshedilmesi için, daha önce onayladığımız 158 sayılı Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmesi’nde belirlendiği üzere, geçerli bir sebep bildirme zorunluluğu getirilmiştir. Ayrıca geçerli sebebin neler olabileceği madde içinde düzenlenmiştir. İşçinin iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. Geçerli sebep geniş kapsamlı bir kavram olduğu için bu düzenleme ile söz konusu kavrama objektif ölçülere uygun bir içerik kazandırılmaya çalışılmıştır. Ayrıca aynı maddenin üçüncü fıkrasında geçerli bir fesih nedeni oluşturmayan durumlar ayrıntılı olarak sayılmış ve böylece geçersiz fesih nedenlerinin neler olduğu konusunda uygulamada çıkabilecek sorunlar önlenmeye çalışılmıştır.

Yasa’ya göre aşağıdaki hususlar fesih için geçerli bir neden oluşturmaz;

- Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak,

- İşyeri sendika temsilciliği yapmak,

- Mevzuat veya sözleşmelerden doğan haklar için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurma ya da bu hususta başlatılan yargı sürecine katılma,

- Irk, renk, medeni durum, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler,

- 74. madde uyarınca kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek,

- Hastalık veya kaza nedeniyle İş Yasası’nın 25. maddesinin (I) numaralı bendinin (b) alt bendinde öngörülen bekleme süresinde işe geçici olarak devamsızlık.

III- İŞ SÖZLEŞMESİNDE/TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDE SİGARA YASAĞININ BULUNMASI

İş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde işçinin sigara içmesinin yasak olduğu yerler belirtilmişse işçinin bu kurala uyması gerekir. Sigara içmenin yasak olduğu yerlerde sigara içen işçiye, işçi ile yapılmış iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde öngörülen ceza uygulanır. Uygulanacak cezalar ihtar, ücret kesme, iş sözleşmesinin feshedilmesi vb. olabilir.

IV- İŞ SÖZLEŞMESİNDE/TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDE SİGARA YASAĞININ BULUNMAMASI

İş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde sigara yasağı bulunmuyorsa bu durumda işçiye sigara içmesinden dolayı iş mevzuatı kapsamında bir ceza verilemez. Ancak işçi sigara içmesinden dolayı işin güvenliğini tehlikeye düşürerek işverene maddi zarar vermişse örneğin yangına sebebiyet vermişse ceza uygulanabilir. İşçinin iş sözleşmesi feshedilebilir. İşçi işverene maddi zarar vermemiş ancak davranışları işin güvenliğini tehlikeye düşürecek nitelikte ise uyarılır. Uyarılara uymayan işçi hakkında iş sözleşmesinin feshedilmesi yoluna gidilebilir.

İşçinin sigara içmesini yasaklayan bir iş hukuku düzenlemesi yok ise işçiye kamu hukukundan kaynaklanan ceza uygulanır. Bu bağlamda 4207 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararların Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun’un 5727 sayılı Kanunla değişik 2. maddesinin 1. fıkrasında sayılan sigara içilmesi yasak olan yerlerde sigara içen işçilere 4207 sayılı Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasındaki hüküm uyarınca 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nun 39. maddesine göre 2009 yılı için 69,00 TL idari para cezası uygulanır. Bu ceza şikayet üzerine en yakın kolluk birimi yetkililerince verilir.

V- İŞYERİNDE SİGARA İÇEN İŞÇİNİN İŞ SÖZLEŞMESİ GEÇERLİ NEDENLE FESHİ

Yargıtay kararlarında sigara içen işçinin iş sözleşmesinin feshedilip edilmeyeceği hususu işyerinde iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile sigara yasağı konulan yerlerde sigara içilmesi durumunda iş sözleşmesinin feshedilebileceği yönündedir. Bu konuda Yargıtay’ın vermiş olduğu yakın tarihli bir Kararı’nda(1); işyerinde operatör olarak görev yapan ve gece vardiyasında çalışan davacı işçinin çay molasında kapalı ortamda sigara içtiği, açık alanda içmesi gerektiğini işverenin diğer işçileri tarafından söylenmesi üzerine buna aldırmadığı, buna göre işçinin uyarılara rağmen disiplinsiz davrandığı, bu davranışının işyerinde olumsuzluklara yol açtığı, işyerinde kurallara uymayan ve disiplinsiz davranan davacı ile iş ilişkisinin sürdürülmesi olanağının kalmadığını belirtilerek iş sözleşmesinin geçerli nedenle fesih edilebileceğini belirtmiştir.

Bununla birlikte Yargıtay bazı kararlarında işyerinin tehlikeli yerlerinde işçinin sigara içerek iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi durumunda iş sözleşmesinin haklı olarak feshedilebileceğini belirtmiştir. Bu konudaki Yargıtay Kararı(2) “Mahkemece işyerinde keşif yapılmış ve itfaiye görevlisi bilirkişi raporunda, davacının sigara içtiği alanda parlayıcı maddelerin bulunmadığı, ancak sigaranın yakınlardaki straforlann bulunduğu bölüme atılması durumunda yangın tehlikesinin olabileceği açıklanmıştır. Yine davacının sigara içtiği yerin yakınlarında gaz odasının bulunduğu bilirkişi raporundan anlaşılmaktadır. Olay yerinin gösterildiği krokide de fabrika binası dışında ancak fabrika sahası içerisinde bir sigara içme yerinin bulunduğu görülmektedir. Ancak davacı işçi işverence tahsis edilen sigara içilen bölüm dışında ve yangın tehlikesi taşıyan bir bölgede sigara içmiştir. Bu durumda davacı işçi tarafından bu iş için ayrılmış özel bölüm dışında sigara içilerek işyeri güvenliğinin tehlikeye düşürüldüğü dosya içeriği ile sabit olmuştur. Davalı işverence işçinin iş sözleşmesinin feshi haklı bir nedene dayandığı” yönündedir.

Yargıtay’ın bu kararı İş Hukuku bakımından ilk kez konunun öğreti temelini de oluşturmuştur. Bu açıdan bakıldığında Ülkemiz çalışma mevzuatı bakımından işçilerinin işyerinde ve iş saatleri içinde salt sigara içmesi nedeniyle iş sözleşmesi işveren tarafından haklı gerekçe kabul edilerek feshedilemeyecektir. Aşağıdaki koşullardan birinin oluşması durumunda sigara işçilerin iş sözleşmesini feshedebilecektir. Bunlar;

1- İşyerinde işçilerin sigara içmesi için özel bir bölüm hazırlanmış ve kullanıma sunulmuş olması, işçilerin sigara içmesi amacı için ayrılan özel bölüm dışındaki yerlerde sigara içilmesinin yasaklandığı hususunun açık biçimde ve yazılı olarak belirtilmiş olması,

2- İşyeri güvenliği bakımından açık ve yakın tehlike arz eden yerlerde sigara içilmesi ve bu konuda belirlenen yazılı kural veya uyarıların işçi tarafından dikkate alınmamasıdır.

Görüleceği üzere, işçilerin iş akdi ancak, sigara ile dolaylı ilişkisi olan biçimde “sigara içilmesi için ayrılan özel bölüm dışında sigara içilerek” bir anlamda işyeri veya işveren talimatlarına aykırı hareket edilmiş olması gerekçesi ile ya da “işyeri güvenliği veya hijyen gerekçesi ile” sigara içilmesi yasak olan alanlarda sigara içilmesi nedeniyle feshedilebilecektir.

VI- SONUÇ

Sigara içen bir işçinin iş sözleşmesinin geçerli veya haklı olarak fesh edilip edilmeyeceği iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde yer alan hükümlere göre belirlenir. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde böyle bir hüküm yok ise işçiye iş mevzuatından kaynaklanan disiplin cezası uygulanamaz. Dolayısıyla hukuk sistemimizde işçiler salt sigara içme davranışları nedeniyle değil, bu davranışın yapıldığı yer veya bu davranışın uyarılara rağmen tekrarı ve sonuçlarının yol açacağı riskler nedeniyle işten çıkarılabilmektedir.

Murat ÜNLÜ*

Yaklaşım

*      Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi

(1)   19.01.2008 tarih ve 26761 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

(2)    http://www.ntvmsnbc.com/news

(3)    Yrg. 9. HD.’nin, 14.07.2008 tarih ve E. 2007/42697, K. 2008/20143 sayılı Kararı.

(4)    Yrg. 9. HD.’nin, 02.11.2004 tarih ve E. 2004/1834, K. 2004/24692 sayılı Kararı.