Sigortalıların aynı anda birden fazla sigortalılık haline tabi çalışması durumunda hangi sigortalılık durumunun esas alınacağı hususu 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinde düzenlenmiş olup, söz konusu madde

I- GİRİŞ

 “Sigortalının, 4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tâbi olmasını gerektirecek şekilde çalışması halinde; öncelikle aynı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamında çalışması yoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalı sayılır.” hükmüne amir idi.

Bu makalemizde, kamuoyunda Torba Yasa olarak bilinen 13.02.2011 tarih ve 6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”(1)un 33. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinde yapılan değişikliğin tahsis uygulamalarına yansımasıyla ilgili açıklamalar yapılacaktır.

II- 5510 SAYILI KANUN’A GÖRE HİZMET ÇAKIŞMALARI VE TAHSİS YARDIMLARINDA ESAS ALINAN HİZMETLER

5510 sayılı Kanun’un 53. maddesi 01.03.2011 tarihinden geçerli olmak üzere 6111 sayılı Kanunla değiştirilmiş olup, buna göre, 01.03.2011 tarihinden itibaren 4(a), (b) ve (c) kapsamında sigortalılığın çakışması halinde öncelikle 4(c), aynı anda hem 4(a) hem de 4(b) kapsamında sigortalılığın çakışması halinde 4(a) kapsamındaki sigortalılığının esas alınacağı ancak, 4(a) sigortalılığı esas alınanların talepte bulunarak 4(b) kapsamında prim ödemeye devam etmeleri halinde bu şekilde ödenen primlerin;

- Kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan yardımlardan iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar yönünden 4(b),

- Kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan diğer yardımlardan hastalık (geçici iş göremezlik ödeneği) ve analık (geçici iş göremezlik ödeneği ve emzirme ödeneği) sigortasından sağlanan haklar yönünden 4(a),

- Uzun vadeli sigorta kollarından sağlanan yardımlar (malûllük, yaşlılık ve ölüm) yönünden 4(a)

kapsamında değerlendirileceği öngörülmüş, ayrıca bu kapsamda 4(b) statüsünde ödenen primlerden ait olduğu ayı izleyen ayın sonuna kadar ödenmeyen primlerin ödenme hakkının düşeceği diğer bir ifadeyle hizmet olarak dikkate alınmayacağı hükme bağlanmıştır.

A- 4(A) VE 4(B)  SİGORTALILIK HALLERİNİN ÇAKIŞMASI

Sigortalıların 01.10.2008-01.03.2011 tarihleri arasında aynı anda hem 4(a) hem de 4(b) kapsamında sigortalı olması halinde, 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinin değiştirilmeden önceki hükmü gereği, önce başlayan sigortalılık sona ermediği sürece diğer sigortalılık hali dikkate alınmamakta idi.

Ancak, 01.03.2011 tarihinden önce bu şekilde hizmet çakışması bulunan ve hem 4(a) hem de 4(b) kapsamında sigortalılığı devam edenlerden, önce başlayan sigortalılık halinin 4(b) olması nedeniyle bu kapsamda sigortalı sayılanların 4(b) sigortalılığı Kanun’da değişiklik yapılan 01.03.2011 tarihinden bir gün önce olan 28.02.2011 tarihi itibariyle sonlandırılacak ve söz konusu sigortalılar 01.03.2011 tarihinden itibaren 4(a) kapsamındaki sigortalılıklarından dolayı sigortalı sayılacaklardır.

Örneğin 20.03.2009 tarihi itibariyle vergi mükellefiyetliği nedeniyle 4(b) kapsamında sigortalı olan ve 01.11.2009 tarihinde de bir işveren yanında hizmet aktiyle 4(a) kapsamında çalışmaya başlayan ancak, 4(b) sigortalılığının daha önce başlaması nedeniyle 4(b) sigortalılığı geçerli sayılan sigortalının 4(b) sigortalılığı 28.02.2011 tarihi itibariyle sona erdirilecek ve 01.03.2011 tarihi itibariyle 4(a) kapsamında sigortalılığı geçerli sayılacaktır.

Sigortalıların aynı anda birden fazla sigortalılık statüsünde çalışmaları her zaman mümkün olmakla birlikte tahsis uygulamalarında hangi sigortalılık halinin geçerli sayılacağı;

- Aylık bağlanacak statünün belirlenmesi,

- Aylık bağlama işlemlerinde hangi çalışmalara ait gün ve prime esas kazançların

dikkate alınacağı hususlarında önem arzeder.

Malûllük ve ölüm sigortalarında sigortalı veya hak sahiplerine aylık bağlama işlemi yapılırken en son çalışılan sigortalılık hali esas alınmaktadır.

Buna göre, hizmet çakışmalarında en son hizmetlere ilişkin geçerli sayılan sigortalılık hali, malûllük ve ölüm aylıklarında aylık bağlanacak statüyü belirlemektedir.

Örneğin, 4(a) ve 4(b) kapsamındaki hizmetleri 01.03.2011 tarihinden önce çakışan ve sigortalılıkları bu tarih itibariyle devam edenlerden 4(b) sigortalılığı geçerli sayılan bir sigortalının, 6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinde yapılan değişiklik sonucunda, 28.02.2011 tarihinde malûllük sigortasından tahsis talebinde bulunması veya ölmesi halinde kendine veya hak sahiplerine 4(b) kapsamında malûllük veya ölüm aylığı bağlanacak ve aylığın hesaplanmasında sadece 4(b) kapsamındaki hizmetlere ilişkin gün ve kazançlar dikkate alınacaktır.

Aynı sigortalının bu defa 01.03.2011 tarihinde malûllük sigortasından tahsis talebinde bulunması veya ölmesi halinde kendine veya hak sahiplerine 4(a) kapsamında malûllük veya ölüm aylığı bağlanacak ve aylığın hesaplanmasında sadece 4(a) kapsamındaki hizmetlere ilişkin gün ve kazançlar dikkate alınacaktır.

B- 01.03.2011 SONRASI 4(A) VE 4(B) SİGORTALILIĞI ÇAKIŞANLARIN HER İKİ KAPSAMDA PRİM ÖDEMEYE DEVAM ETMELERİ

6111 sayılı Kanunla 01.03.2011 tarihinden geçerli olmak üzere 53. maddede yapılan diğer bir değişiklik ise 4(a) ve 4(b) kapsamındaki sigortalılıkların çakışması halinde 4(a) sigortalılığı esas alınanların yazılı talepte bulunmak ve 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı ve üst sınırına ilişkin hükümler saklı olmak kaydıyla, esas alınmayan sigortalılık statüsünde talep tarihinden itibaren prim ödeyebilecekleridir.  Diğer bir ifadeyle, 4(a) kapsamında sigortalılıkları esas alınanlar 4(b) kapsamında prim ödemeye devam edebilecekler ve bu şekilde 4(b) kapsamında ödenen primler; iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar yönünden, 4(b),  kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan diğer yardımlar ile uzun vadeli sigorta kollarından sağlanan yardımlar yönünden ise 4(a) kapsamında değerlendirilecektir. 4(b) kapsamında ödenen primlerden ait olduğu ayı izleyen ayın sonuna kadar ödenmeyen primlerin ödenme hakkı düşecektir.

Bu kapsamda kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan yardımlar aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
 

Öte yandan, 01.03.2011 tarihinden itibaren 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinde belirtildiği şekilde 4(a) sigortalılığının yanı sıra kendi isteğiyle 4(b) kapsamında prim ödeyen sigortalının iş kazası geçirmesi durumunda; iş kazasını 4(a) sigortalısı olarak çalıştığı işyerinde veya 4(b) sigortalısı olarak yaptığı faaliyet nedeniyle geçirip geçirmediği sürekli iş göremezlik veya ölüm geliri bağlanmasında önemlidir. Sigortalı iş kazasını hangi statüden dolayı geçirmiş ise o statüden dolayı gelir bağlanır ve hizmetleri birleştirilmez. Diğer bir ifadeyle, sigortalı 4(b) kapsamına girecek faaliyetinden dolayı iş kazası geçirmiş veya meslek hastalığına tutulmuş ise yalnızca 4(b) statüsündeki kazançları, 4(a) kapsamındaki faaliyetinden dolayı iş kazası geçirmiş veya meslek hastalığına tutulmuş ise yalnızca 4(a) statüsündeki kazançları dikkate alınarak gelir hesaplanır.

Örnek-1: Aynı anda hem 4(a) hem de 4(b) kapsamında prim ödeyen sigortalı, 20.11.2011 tarihinde 4(a) kapsamında çalıştığı işyerinde kaza geçirmiş olup kaza tarihinden önceki 3 aylık süredeki hizmetlerine ilişkin kazançları aşağıda gösterilmiştir.
 

Bu durumda sigortalıya 4(a) kapsamında sürekli iş göremezlik geliri bağlanacak olup, gelirin hesabına esas günlük kazancın hesabında 4(b) kapsamındaki kazançlar dikkate alınmaz.

Günlük Kazanç: 2850/90 = 31,67 şeklinde hesaplanır.

Örnek-2: Örnek-1’deki sigortalının 4(b) faaliyetinden dolayı iş kazası geçirmesi durumunda sigortalıya 4(b) kapsamında sürekli iş göremezlik geliri bağlanacak olup, bu defa gelirin hesabına esas günlük kazancın tespitinde sadece 4(b) kapsamında bildirilen kazançlar dikkate alınır, 4(a) kapsamındaki kazançlar dikkate alınmaz.

Günlük Kazanç: 2520/90= 28

Örnekteki sigortalının geçirdiği iş kazası sonucu ölümü halinde, yine hak sahiplerine bağlanacak ölüm gelirinin hesabında aynı esaslar doğrultusunda ölüm geliri bağlama işlemi yapılır.

Ancak, sigortalının hak sahiplerine ölüm gelirinin yanı sıra uzun vadeli sigorta kollarından ölüm aylığı bağlanması durumunda iş kazasını 4(a) veya 4(b) faaliyetine göre geçirip geçirmediğine bakılmaksızın hak sahiplerine 4(a) kapsamında ölüm aylığı bağlanır ve ölüm aylığının hesabında sigortalı adına 4(a) ve 4(b) kapsamında bildirilen prime esas kazançların hepsi dikkate alınır. Ancak kazançlar toplamı 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazançların üst sınırını geçemez.

III- SONUÇ

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce 4(a) ve 4(b) kapsamındaki sigortalılıkların çakışması durumundaki uygulamanın 6111 sayılı Kanunla değiştirilmiş hali sigortalıların bu konudaki tercihlerine uyumlu bir değişiklik olmuştur. Çünkü 4(a) kapsamındaki sigortalılık, tahsis yardımlarından yararlanmak için gerek aylığa hak kazanma koşullarının gerekse aylık bağlama sisteminin daha avantajlı olması nedeniyle tercih edilen bir statüdür. Bu nedenle, çakışmalarda 4(a) sigortalılığının geçerli sayılması olumludur. Diğer taraftan, çakışma olmakla birlikte geçerli sayılan 4(a) sigortalılığının yanısıra 4(b) sigortalılığı için prim ödemeye devam eden sigortalılar için malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarında ödenen tüm primlerin çakışma olmasına rağmen hesaplanacak aylığın miktarında dikkate alınması yine sigortalılar açısından avantaj yaratmıştır.

Nergis ŞİMŞEK*

Yaklaşım

*    Sosyal Güvenlik Kurumu, Şube Müdürü

(1)  25.02.2011 tarih ve 27857 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.