Kamuoyunun “Torba Kanun” olarak tanımladığı, 216 asıl, 18 geçici toplam 234 maddeden oluşan, 81 sayfa hacimli “6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” yürürlüğe girmiştir(1).

I- GİRİŞ

Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Kanunu olmak üzere pek çok Kanun’da değişiklik yapmıştır.

Bu makalemizde 6111 sayılı Kanun ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nda yapılan değişiklikler üzerinde durulacaktır.

II- YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

6111 sayılı Kanun’un yedi ayrı maddesiyle (68-74. maddelerindeki düzenlemelerle), İşsizlik Sigortası Kanunu’ndaki bu değişiklikler yapılmıştır.

Bu düzenlemelerle 4447 sayılı Kanun’un 46, 48, 49, 51, 52, Ek-2. maddeleri değiştirilmiş, geçici 7 ve 9. maddelerin bazı paragrafları kaldırılmış, yerine geçici 10. madde eklenmiştir.

Torba Kanun’da kısmi süreli çalışanların haklarında önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda part time çalışanlar çalıştıkları aylara ait eksik günlerini isteğe bağlı sigortalı olarak 30 güne tamamlayabileceklerdir. Kısmi süreli çalışanlardan ay içindeki eksik günleri için isteğe bağlı sigortalı olanlar, işsizlik sigortasına tabi olabileceklerdir. Eğer işsizlik sigortasına dahil olmak isterlerse kendi primleri olan %1’e ilave olarak işveren payı olan % 2’yi de ayrıca ödeyeceklerdir. Kısaca bu kapsamda olanların işsizlik sigortası primleri % 3 olacaktır. Bu değişiklik 46. maddeye ilave şeklinde yapılmıştır. Buna göre, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlardan işsizlik sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar da işsizlik sigortası kapsamına dahil edilmiştir.

48. maddedeki değişiklikle, işsizlik sigortası prim gelirlerinin %30’unun istihdamı artırıcı veya koruyucu veya işsizlerin vasıflarını artırıcı alanlarda kullanılabileceği, bu oranı %50’ye kadar artırmaya Bakanlar Kurulu’nun yetkili olduğu belirtilmiştir. Geçmiş dönemde de %30 oranı ve bu oranı %50’ye kadar artırım vardı ancak önceki düzenlemede işsizlik sigortası prim gelirleri değil sadece ve sadece devlet katkı payı üzerinden hesaplama yapılıyordu. 

49 maddedeki değişikle isteğe bağlı sigortalıların %1 sigortalı, %2 işveren payını ödeyeceği belirtilmiştir. Yukarıda da belirtildiği gibi, part time çalışanlar o aydaki eksik günlerini 30 güne tamamlamak için borçlanma yapacaklar ise, ödeyecekleri işsizlik sigortası priminin toplam %3 olduğu hüküm altına alınmıştır.

51. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “hizmet akitlerinin sona ermesinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş ve işten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış”  ibaresi  kaldırılmış yerine de  “ve bu Kanun’da yer alan prim ödeme koşullarını sağlamış” şeklinde değiştirilmiştir. Kaldırılan bu ifade 50. maddede yer almaktadır. Dolayısıyla bir tekrar mahiyetindeki ifadeler Kanun metninden çıkarılmıştır.

52. maddedeki değişiklikle, işsizlik sigortasından yararlanırken, diğer bir ifade ile kendisine işsizlik sigortasından işsiz olduğu için ödeme yapılırken kaçak çalıştığı iddia edilenlerin tespitinde geçmiş dönemde yalnızca Türkiye İş Kurumu ve Sosyal Güvenlik Kurumu müfettişleri görev alırken, bu düzenlemeyle artık tek başlarına sosyal güvenlik denetmenleri, sosyal güvenlik kontrol memurları da görevlendirilebileceklerdir. 

Ek madde 2 ile yapılan değişiklikle, kısa çalışma ile ilgili usul ve esaslarda değişikliğe gidilmiştir. Genel ekonomik kriz ve zorlayıcı sebeplere, sektörel ve bölgesel kriz olması halinde de kısa çalışma yaptırılabileceği hususu eklenmiştir. Öte taraftan kısa çalışma ödeneğin belirlenme şekli de değiştirilerek, sigortalının son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ıdır. 5838 ve 5951 sayılı Kanunlarla kısa çalışma ödeneği 2009 ve 2010 yıllarında %50 artırılarak ödendiği için zaten bu %60’lık oran üzerinden ödeme yapılıyordu. Kısaca ödenen en az miktar konusunda bir değişiklik olmamıştır. Ancak kısa çalışma ödeneğinde uygulanan tavanda değişikliğe gidilerek brüt asgari ücretin %120 olan oranı %150’ye çıkarılmıştır. Son fıkralarda ise üç aylık süreyi altı aya çıkarmaya, kısa çalışma ödeneğinin işsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmemesine Bakanlar Kurulu’nun yetkili olduğu, işverenlerin hatalı bilgi ve belge vermesinden dolayı yersiz ödenen kısa çalışma ödeneklerinin işverenlerden yasal faizi ile geri alınacağı belirtilmiştir. 

Son olarak yapılan değişiklikle ilave istihdama teşvik getirilmesiyle ilgili düzenlemede esaslı değişikliklere gidilmiştir. Geçerli düzenlemeye göre, 25.02.2011 tarihinden itibaren özel sektör işverenlerince işe alınan ve fiilen çalıştırılanların; işe alındıkları tarihten önceki altı aya ilişkin Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilen prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olmaları, aynı döneme ilişkin işe alındıkları işyerinden bildirilen prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısının ortalamasına ilave olmaları ve bu maddede belirtilen diğer koşulları da sağlamak kaydıyla, prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarı, işe alındıkları tarihten itibaren İşsizlik Sigortası Fonu’ndan ödenmeye başlanacaktır.

İşe alınan sigortalının yaşına, elindeki belgesine, işsizin Türkiye İş Kurumu vasıtasıyla alınıp alınmamasına göre bu teşvik süresi 54 ayla 6 ay arasında değişmektedir.

İşsizler 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler, 18 yaşından büyük kadınlar, 29 yaşından büyük erkekler olarak üç kategoriye ayrılmıştır. Düzenlemeye göre;

• 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınlardan mesleki yeterlik belgesi sahipleri için kırksekiz ay süreyle, mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi veya Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler için otuzaltı ay süreyle, mesleki yeterlik belgesi sahibi olmayan veya mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi bitirmeyen veya Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarına katılmayanlar için yirmidört ay süreyle,

• 29 yaşından büyük erkeklerden mesleki yeterlilik belgesi veya mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi veya Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirdiğine ilişkin belgesi olan veya bu niteliklere sahip olanlar için yirmidört ay süreyle,

• Yukarıda belirtilen bu özelliklere hem sahip olup hem de Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı işsiz ise, ilave olarak altı ay süreyle,

• Halen çalışan sigortalılardan 25.02.2011 tarihten sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi bitirenler için oniki ay süreyle,

• 18 yaşından büyük olup mesleki yeterlilik belgesi olmayan, mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi veya Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirmeyen veya 25.02.2011 tarihinden sonra mesleki yeterlilik belgesi almayan veya mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi bitirmeyip işe Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı iken girenler altı ay süreyle

bu teşvikten yararlanır.

III- SONUÇ

6111 sayılı Torba Kanun ile İşsizlik Sigortası Kanunu’nda esaslı olmayan birkaç değişiklik yapılmıştır. Değişikliklerin özü, işsizlik sigortasının kurulma nedeni olmayan alanlara para aktarmanın kanuni dayanağını yaratmak şeklinde özetlenebilir.

Değişiklikler sonucunda, kısmi süreli çalışanların eksik günlerini 30 güne tamamlamak istemeleri durumunda işsizlik sigortasına da % 3’lük prim ödemelerine, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan istihdamı koruyucu veya artırıcı alanlarda kullanılmak üzere ayrılan devlet katkı payı yerine tüm işsizlik sigortası prim gelirleri olduğu konusunda kaynağın artırılmasına, işsizlik sigortası kapsamındaki denetimleri tek başlarına sosyal güvenlik denetmenlerinin/kontrol memurlarının da yapabilmesine, geçmişten farklı olarak sektörel ve bölgesel kriz durumlarında da kısa çalışma yapılabileceğine, kısa çalışma ödeneğinin artırılmasına, ortalama çalışan sayısını artırıcı ilave istihdama altı ay ile 54 ay arasında prime esas kazançlar üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarın İşsizlik Sigortası Fonu’ndan ödenmesine, olanak sağlanmıştır.

Hamit TİRYAKİ

Yaklaşım

*    Türkiye İş Kurumu Başmüfettişi

(1)  25.02.2011 tarih ve 27857 sayılı (mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.