Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun yürürlüğe girdi(1).

I- GİRİŞ

Vergi ve sigorta primi başta olmak üzere, devlete olan borçların yeniden yapılandırıldığı Kanun’un 16. maddesi kapsamında; 60 aydan fazla borcu olan ve bu borçları silinip sigortalılıkları durdurulan kişilerin söz konusu sigortalılıklarını ihya edip hizmet kazanmak isteyenler açısından değerlendirilmesi makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

II- 5510 SAYILI KANUN KAPSAMINDA 4/b SİGORTALISI OLANLARIN SİGORTALILIKLARININ DURDURULMASI

5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 17. maddesinde aşağıdaki hüküm yer almaktadır:

“Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlarla tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre tescilleri yapıldığı halde, bu maddenin yürürlük tarihi itibarıyla beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanların, bu sürelere ilişkin prim borçlarını, prim borçlarının ödenmesine ilişkin Kurum’ca çıkarılacak genel tebliğin yayımı tarihini takip eden aybaşından itibaren 6 ay içerisinde ödememeleri halinde, prim ödemesi bulunan sigortalıların daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla, prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığı durdurulur. Prim borcuna ilişkin süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmez ve bu sürelere ilişkin Kurum alacakları takip edilmeyerek, Kurum alacakları arasında yer verilmez.

Ancak, sigortalı ya da hak sahipleri daha sonra müracaatları tarihindeki 80. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarı üzerinden hesaplanacak borç tutarının tamamını, borcun tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödedikleri takdirde, bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilir.

Sigortalılıkları önceki kanunlara göre durdurulanlar için de bu maddenin ikinci fıkrası hükmü uygulanır.”

5510 sayılı Kanun Gereğince Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanlardan 5 Yılı Aşan Süreye İlişkin Prim Borcu Bulunanlar İçin Yapılacak İşlemler Hakkında Tebliğ, yayımlanmıştır(2). Söz konusu Tebliğ ile 30.04.2008 tarihi itibariyle beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunan sigortalı veya bunların hak sahipleri hakkında; Tebliğ’in yayımı tarihini takip eden aybaşından itibaren altı ay içerisinde (03.08.2009 tarihine kadar) Kurum’a müracaat edilmesi ve borcun ödenmesi halinde bu sürelerin sigortalılık süresi olarak değerlendirileceği, ödeme yapmayanların sigortalılıklarının sigortalılık başlangıç tarihi itibariyle, kısmi ödeme yapanların sigortalılıklarının ise ödedikleri primlerin karşıladığı ay sonu itibariyle durdurulacağı belirtilmiştir.

Bu düzenlemeyle 30.04.2008 tarihi itibariyle 60 aydan fazla prim borcu bulunan sigortalı veya bunların hak sahipleri; 03.08.2009 tarihine kadar Kurum’a başvuruda bulunarak borçlarını kısmi ödeme imkânına kavuşmuşlardır. 03.08.2009 tarihinden sonra yapılacak ihya başvurularında ise borcun tamamını ödemek gerekmektedir. Örneğin kişinin emeklilik için 2 yıl borçlanmaya ihtiyacı olduğunu ve 30.04.2008 tarihi itibariyle 7 yıl borcu olduğunu varsayalım. Bu kişi 01.04.2011 tarihinde emekli olmak isterse ihtiyacı olan 2 yıllık süreyi kazanmak için 7 yıllık süreye ait borcun tamamını ödemek zorundadır.

03.08.2009 tarihine kadar gerekli başvuruları yapıp ödeme yapmayan ve 60 aydan fazla borcu bulunan sigortalıların sigortalılıkları; sigortalılık başlangıç tarihi itibariyle, kısmi ödeme yapanların sigortalılıklarının ise ödedikleri primlerin karşıladığı ay sonu itibariyle durdurulmuştur.

Ayrıca sigortalılıkları geçici 17. madde gereğince durdurulanlardan, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara tabi çalışmaları 30.04.2008 tarihinden sonra da kesintisiz devam edenlerin sigortalılıkları ise 01.05.2008 tarihinden itibaren yeniden başlatılmıştır. Bu tarihten sonraya ait sigortalılık süresi aktif olarak devam etmekte ve primlerini ödemeyen sigortalılara borç çıkmaktadır.

Sigortalı veya hak sahiplerinin durdurulan sigortalılık sürelerinin karşılığı olan prim borcunu ödemek istemeleri halinde Kurum, müracaat tarihindeki 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarı üzerinden hesaplanacak borç tutarını sigortalıya veya hak sahibine tebliğ etmektedir. İlgililer tebliğde belirtilen borç tutarının tamamını borcun tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içerisinde ödediği takdirde bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmektedir. Prim borcunun tamamının ödenmemesi halinde ise durdurulan sigortalılık süresi ihya edilmez ve ödenen tutar müracaat sahibine iade edilir.

III- 5510 SAYILI YASA KAPSAMINDA İHYA TUTARININ HESAPLANMASI

Sigortalılıkları durdurulan sigortalı veya bunların hak sahiplerinin durdurulan sigortalılık sürelerini ihya etmek istemeleri halinde, kişinin ödeyeceği borç tutarı müracaat tarihindeki 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarı üzerinden hesaplanmaktadır.

İhya yapılacak sürelerin 1479 ve 2926 sayılı Kanunlardan hangisi kapsamında olduğu çok büyük önem taşımaktadır. Bilindiği gibi 4/b sigortalılarından tarımsal faaliyette bulunanlar (2926 sayılı Kanun) ile ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanların (1479 sayılı Kanun)  prim hesaplamaları birbirinden farklılık arz etmektedir.

1479 sayılı Kanun’a göre 4/b kapsamında sigortalı olanlar prime esas kazancın aylık alt ve üst sınırı arasında beyan edecekleri prime esas kazançları üzerinden % 33,5 ile %39 oranında prim ödemektedirler. Dolayısıyla bu kişilerin en az prim oranı: %1 + %20 + %12,5= %33,5 ve en fazla prim oranı : %6,5 + %20 + %12,5= %39’dur. Yine bu kişiler prime esas kazançlarına ilişkin beyanlarında, sigortalı çalıştırmaları durumunda en düşük gelirli sigortalısından daha az prime esas kazanç bildirememektedirler.

1479 sayılı Kanun’a göre 4/b kapsamında sigortalı olanların ödeyecekleri en az prim miktarı 01.01.2011 - 30.06.2011 dönemi için aylık 266,83 TL’dir.

2926 sayılı Kanun’a göre 4/b kapsamında sigortalı olanlar için ise prime esas kazancın aylık alt ve üst sınırı arasında beyan edecekleri prime esas kazançları üzerinden 01.01.2011 -30.06.2011 dönemi için aylık en az 26,55 X 18 X %34,5 (%32,5 + NACE %2) = 164,88 TL’dir.

İhya yapılacak sürelerin 1479 ve 2926 sayılı Kanunlar kapsamında en düşük tutarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Örneğin kişinin 01.01.1994 tarihinde sigortalılığının başladığını ve 30.04.2008 tarihine kadar hiç ödeme yapmadığını dolayısıyla “19” terk kodu verilmek suretiyle hizmetlerinin durdurulduğunu varsayalım. 01.01.1994-30.04.2008 (172 ay) dönemine ilişkin “19” terk kodu verilmek suretiyle durdurulan hizmetlerin 01.04.2011 tarihinde 1479 sayılı Kanun’a göre ihya edilmesi durumunda 45.894,76 TL ödenmesi gerekirken, aynı sürenin 2926 sayılı Kanun’a göre ihya edilmesi durumunda 28.359,36 TL ödeme yapılması gerekmektedir.

IV- 6111 SAYILI YASA KAPSAMINDA 4/b SİGORTALISI OLANLARIN SİGORTALILIK SÜRELERİNİN İHYASI

Sigortalılık süreleri durdurulanların ihya prim borçları ile ilgili olarak yeni düzenleme “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”(3)un 16. maddesinde yer almaktadır.

6111 sayılı Kanun’un 16. maddesine göre; kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar ile tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan mülga 02.09.1971 tarih ve 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ve mülga 17.10.1983 tarih ve 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre tescilleri yapıldığı halde prim borçları nedeniyle ilgili kanunları uyarınca sigortalılık süreleri durdurulmuş ve bu sigortalılık süreleri bu Kanun’un yayımlandığı tarih itibarıyla ihya edilmemiş olanların kendileri veya hak sahipleri, bu sigortalılık sürelerinin ihyası amacıyla 5510 sayılı Kanun’un geçici 17. maddesinin ikinci fıkrasına istinaden bu Kanun’un yayımlandığı tarihi izleyen ikinci ayın sonuna kadar yapacakları yazılı müracaatlarında, durdurulan bu sigortalılık süreleri için ödeyecekleri prim tutarının, sigortalılık süreleri durdurulmamış gibi değerlendirilerek, bu Kanun’un 12. maddesinin birinci fıkrasına göre hesaplanmasını talep edebilirler. Bu şekilde hesaplanan prim borç tutarının tamamı bu Kanun’un yayımlandığı tarihi izleyen beşinci ayın sonuna kadar ödendiği takdirde, bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilir. Bu maddede belirtilen süre içinde hesaplanan borç tutarının tamamının ödenmemesi halinde ihya işlemi geçerli sayılmaz ve bu madde kapsamında ödenmiş olan tutarlar ilgilinin bu madde kapsamı haricinde başkaca prim borcunun bulunmaması kaydıyla faizsiz olarak iade edilir.

60 aydan çok Bağ-Kur prim borcu olması nedeniyle ilgili kanunları uyarınca sigortalılık süreleri durdurulmuş ve borçları silinmiş olanlardan, bu sigortalılık süreleri 6111 sayılı Kanun’un yayımlandığı 25.02.2011 tarihi itibariyle ihya edilmemiş olan 4/b sigortalılarının kendileri veya hak sahipleri, bu sigortalılık sürelerinin ihyası amacıyla 5510 sayılı Kanun’un geçici 17. maddesine istinaden durdurulan sigortalılık süreleri için ödeyecekleri prim tutarının, sigortalılık süreleri durdurulmamış gibi değerlendirilerek hesaplanmasını 02.05.2011 tarihine kadar yapacakları yazılı müracaatlarıyla talep edebileceklerdir.

Yani 4/b sigortalılarının kendileri veya hak sahipleri, ilgili dönemde ödenmesi gereken prim tutarlarına istinaden 6111 sayılı Kanun kapsamında TEFE/ÜFE ile güncellenerek elde edilecek olan yeni borcun tamamını 01.08.2011 tarihine kadar ödedikleri takdirde bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilecektir.

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan basın açıklamasında belirtilen örnek hesaplamaya göre; 2010 Ocak ayında 100 lira borcu olan bir kişinin 16,84 lira gecikme cezasıyla borcu 116 lira 84 kuruşa ulaşmakta, yeniden yapılandırmayla 16,84 lira tamamen silinmekte ve borç enflasyon güncellemesiyle birlikte 110,60 lira, terkin edilen oran %37 olmaktadır. 2000 yılı Ocak ayında 100 lira olan borcun gecikme zammı ve cezası 1.214 liraya ulaşmakta, borç toplamı da 1.314 liraya çıkmakta, oysa enflasyon güncellemesiyle toplam borç 284,70 lira olmakta, yani borçlu 1.314 lira yerine 284,70 lira ödemektedir(4). Oysa 2000 yılı Ocak ayına ilişkin borcun geçici 17. madde kapsamında 2929 sayılı Kanun’a tabi olarak ihyasında ise yukarıda açıklandığı üzere 164,88 lira ödenmektedir.

6111 sayılı Yasa kapsamında kendi adına ve hesabına çalışanların sigortalılık sürelerinin ihyasında kimin ne kadar avantaj sağlayacağı, borcun ilgili olduğu dönemlere, prim tutarlarına, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlardan hangisi kapsamında olduğuna, kişinin emekli olma zamanına ve ödeme durumuna göre değişmektedir. Bu nedenle 6111 sayılı Kanun’dan faydalanırken kişilerin 5510 sayılı Kanun’un geçici 17 maddesi kapsamında devam etmekte olan ihya olanağıyla kıyaslaması gerektiği açıktır.

Bu maddede belirtilen süre içinde hesaplanan borç tutarının tamamının ödenmemesi halinde ihya işlemi geçerli sayılmamakta ve ödenmiş olan tutarlar ilgilinin bu madde kapsamı haricinde başkaca prim borcunun bulunmaması şartıyla faizsiz olarak iade edilmektedir.(özd)

V- SONUÇ

6111 sayılı Yasa, kendi adına ve hesabına çalışanlardan 30.04.2008 tarihi itibariyle beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunması nedeniyle sigortalılıkları durdurulan sigortalıların, sigortalı veya bunların hak sahiplerinin ilgili dönemlere ait primlerin TEFE/ÜFE ile güncellenerek elde edilecek olan yeni borcun tamamını 01.08.2011 tarihine kadar ödemek suretiyle, bu süreleri sigortalılık süresi olarak değerlendirme imkânını getirmiştir.

Ancak bu olanak her sigortalı veya hak sahibi için avantajlı olmamakta, 6111 sayılı Yasa kapsamında yapılandırma sonucu ortaya çıkan sonucun 5510 sayılı Kanun’un geçici 17. maddesi kapsamındaki ihya yöntemiyle kıyaslanması ve en avantajlı olanın seçilmesi gerekmektedir.

Ayhan KURT*

Yaklaşım

*  Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, Çalışma Ekonomisi Uzmanı

(1) 25.02.2011 tarih ve 27857 sayılı (mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2) 14.01.2009 tarih ve 27110 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3) 25.02.2011 tarih ve 27857 sayılı (mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

(4)http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/73db8480460c7c7c8ddb9d1c1ce841e2/haber_20110307_03.pdf? MOD=AJPERES