Sosyal güvenlik insanlar için vazgeçilmez bir haktır. Kişiler 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında, 4/a (eski adıyla SSK), 4/b (eski adıyla Bağ-Kur) ve 4/c (eski adıyla Emekli Sandığı) kapsamında sigortalı olabilmektedirler.

I- GİRİŞ

Bunların dışında kalan kişiler ise isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödeme imkanına sahiptirler. İsteğe bağlı sigorta, kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigorta olarak tanımlanmaktadır. Mülga 506 sayılı Yasa’da isteğe bağlı sigortalılık eski adıyla SSK kapsamında değerlendirilmekteydi ve sigortalılar yalnızca malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta kollarından faydalanılıyordu. Ancak sağlık hizmetlerinden faydalanamıyorlardı. 5510 sayılı Yasa’nın 10.10.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesiyle birlikte, isteğe bağlı sigortalılardan genel sağlık sigortası primi de zorunlu olarak kesilmeye başlandı ve isteğe bağlı sigortalılar genel sağlık sigortası kapsamına alındı. 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle birlikte, 01.10.2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreleri malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında 5510 sayılı Kanun’un 4/b (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmiştir.

Bu çalışmada 25 Şubat 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 6111 sayılı Kanunla(1) birlikte getirilen isteğe bağlı sigortalılık ile ilgili yeni düzenlemeler üzerinde durulacaktır.

II- İSTEĞE BAĞLI SİGORTA VE ŞARTLARI

5510 sayılı Yasa’da isteğe bağlı sigortalılıkla ilgili hükümler, Kanun’un 50, 51 ve 52. maddelerde açıklanmıştır. 5510 sayılı Yasa’nın 50. maddesinde isteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigorta olarak tanımlanmıştır. Yine aynı maddede, isteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından;

- Bu Kanun’a tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak veya tam gün çalışmamak,

- Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,

- 18 yaşını doldurmuş bulunmak,

- İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kurum’a başvuruda bulunmak

şartları aranmaktadır.

III- İSTEĞE BAĞLI SİGORTA BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ

5510 sayılı Yasa’nın 51. maddesine göre isteğe bağlı sigortalılık, müracaatın Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlamaktadır. İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde, 4. maddeye göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptal edilerek, bu süreye ilişkin ödedikleri primler ilgililere iade edilmektedir.

İsteğe bağlı sigortalılık;

- İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden,

- Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,

- Ölen sigortalının ölüm tarihinden
itibaren sona erer.

İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve bu süreler 5510/4-1-(b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir.

IV- İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMLERİ VE ÖDENMESİ

İsteğe bağlı sigorta primi, 5510 sayılı Yasa’nın 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir. 51. maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenler için 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç ve gün sayısı üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi alınmaktadır.

İsteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, 60. birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır ve genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlüdürler. Yabancı ülke vatandaşlarından Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmadıkça genel sağlık sigortası primi alınmaz ve bu kişiler genel sağlık sigortalısı sayılmaz.

Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde 89. maddenin 2. fıkrasına göre hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte primi ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmamakta ve 12 aylık süreden sonra ödenen primler 89. maddenin 3. fıkrası hükümlerine göre iade edilmektedir.

İsteğe bağlı sigortalıların zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde, isteğe bağlı sigortaya tâbi ödenen primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle Kurum’a olan borçlarına mahsup edilmektedir.

V- 6111 SAYILI KANUN İLE NELER DEĞİŞTİ?

Kısmi süreli çalışanlar, çalışmadıkları günleri isteğe bağlı sigortalı olarak 30 güne tamamlayabiliyorlardı ve ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 5510 sayılı Yasa’nın 4/b (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında değerlendiriliyordu. 6111 sayılı Kanun ile birlikte, isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen süreler 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında geçen sigortalılık süresi olarak değerlendirilecektir. Bu hükmün yürürlüğe girdiği tarihten sonraki sürelere ilişkin olmak üzere, 4857 sayılı Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreleri borçlanma hakkına sahiptirler. Bu kapsamda borçlanılacak sürelere ilişkin genel sağlık sigortası primlerinin ödenmiş olması halinde, genel sağlık sigortası primi ödenmiş bu sürelere ilişkin borçlanma tutarı %20 oranı üzerinden hesaplanacak ve bu borçlanma süreleri 4/a yani eski adıyla SSK kapsamında kabul edilecektir. Kısmi süreli çalışanlardan ay içindeki çalışmadıkları günlerini, isteğe bağlı sigortalı olarak ödeyenler, işsizlik sigortasına da tabi olabilecekler ve yüzde 1 sigortalı, yüzde 2 işveren payı olmak üzere toplam yüzde 3 oranında işsizlik sigortası primi ödeyeceklerdir.

Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaktadır ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Uzun vadeli sigortalardan faydalanmak için ise isteğe bağlı olarak prim ödeyebilmektedirler. Ancak ödenen bu primler 5510 sayılı Yasa’nın 4/b (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında değerlendirilmekteydi. 6111 sayılı Yasa ile birlikte bu kişilerce, ödenen isteğe bağlı sigorta primleri 5510 sayılı Yasa’nın 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında değerlendirilecektir. 

Ayrıca, taksi ve dolmuş şoförleri ile ilgili yapılan düzenlemeyle birlikte 10 günden fazla süreli sözleşmeyle çalışan taksi ve dolmuş şoförlerinin primleri bunları çalıştıran işverenlerce ödenecektir. Ancak, taksi ve dolmuş şoförleri bir aydan eksik kalan sürelerini kendileri isteğe bağlı olarak ödeyebilecekler.(özd)

VI- SONUÇ

Torba Yasa olarak da adlandırılan 6111 sayılı Kanun ile birlikte yukarıda belirtilen değişiklikler sigortalıların lehine olan düzenlemelerdir. Kısmi süreli çalışanlar çalışmadıkları günleri için, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri uzun vadeli sigortalardan faydalanmak için isteğe bağlı ödedikleri primler artık 4/b değil, 4/a kapsamında değerlendirilecektir. Ayrıca 10 günden fazla süreli sözleşmeyle çalışan taksi ve dolmuş şoförlerinin primleri bunları çalıştıran işverenlerce ödenecek, taksi ve dolmuş şoförleri bir aydan eksik kalan sürelerini kendileri isteğe bağlı olarak ödeyeceklerdir.

İsteğe bağlı sigorta olarak ödenen primler, özellikle emeklilik aşamasında son 7 yılın hesabında sigortalılar açısından son derece önemlidir. Önceki uygulamada 4/b kapsamında değerlendirilen isteğe bağlı olarak ödenen primler, sigortalıların eski adıyla Bağ-Kur, kapsamında emekli olmalarına, SSK’ya göre daha fazla prim ödemelerine rağmen emekli maaşlarının daha düşük olmasına sebep olabiliyordu. Yapılan yeni düzenleme ile birlikte, kısmi süreli çalışanların çalışmadıkları günleri için, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerin uzun vadeli sigortalardan faydalanmak için isteğe bağlı ödedikleri primler 4/a kapsamında değerlendirilecektir. Böylece bu sigortalılar 4/a yani eski adıyla SSK kapsamında, Bağ-Kur’a göre daha az prim ödeme ve daha yüksek emekli maaşı alma imkanına sahip olabileceklerdir.

Mehmet MANKAL*

Yaklaşım

*      Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, Osmangazi Sosyal Güvenlik Merkez Müdür V.

(1)    25.02.2011 tarih ve 27857 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.