İşçinin günlük ve haftalık kanuni çalışma sürelerine uygun olarak çalışmayı üstlenmesi halinde “Tam Süreli” (full time); haftada iki gün, her iş günü iki saat gibi çok değişik seçenekler dâhilinde çalışmayı üstlenmesi halinde ise “kısmi süreli” (part time) iş sözleşmesi söz konusudur(1).

I- GİRİŞ

Günümüz dünyasında, yukarıda tanımı verilen sözleşme türüne tabi çeşitli çalışma şekilleri mevcut olup genel manada “esnek çalışma şekilleri” olarak adlandırılmaktadır. Ve bu tür çalışma biçimi gittikçe yaygınlaşmaktadır. Esnek çalışma türlerinin en yaygın biçimi “Kısmi Süreli” (part time) çalışma şeklidir. Esnek çalışma şekilleri yaygınlaşırken avantajlarının yanında bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda en önemli sorun bu şekilde çalışanların sosyal güvenlik sorunudur. Burada sorundan kasıt, kısmi süreli çalışanların kayıt dışı istihdamının önlenmesinin yanında kayıt altında geçen “kısmi süreler” den arta kalan, eksik sürelerin sosyal güvelik bağlamında nasıl kıymet kazanabileceğidir.

6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”da(2), kısmi süreli çalışanlara dair getirilen, borçlanma hakkı, işsizlik sigortasından yararlanma, ay içerisinde 10 günden az çalışanlar için prim ödeme yükümlülüğü gibi bir takım önemli düzenlemelere yer verilmiştir. Mezkur hak ve yükümlülükler çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır.

II- YENİ DÜZENLEMEYLE KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLARA BORÇLANMA İMKANI GETİRİLDİ

Ay içerisinde 30 günden az çalışan kısmi süreli çalışanların prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı İş Kanunu’na(3) göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların prim ödeme gün sayıları ayın başından başlanarak mal edilmektedir (5510 sK. md. 80). Bu durumdaki kişilerin ay içinde eksik kalan günlerini isteğe bağlı sigorta kapsamında ödeme imkânları bulunmaktadır. Şöyle ki, bu durumdaki bir kişinin isteğe bağlı sigortaya başvurması halinde isteğe bağlı sigortalılığı, sigortalı olarak çalışmasının son gününü takip eden günden başlatılacaktır. Bu kişinin isteğe bağlı sigorta primi, sigorta primine esas kazancın alt sınır ile üst sınırı (brüt asgari ücret ile asgari ücretin 6,5 katı) arasında, sigortalı tarafından beyan edilecek prime esas kazanca göre belirlenmektedir. Bu imkân iyi bir imkân olarak değerlendirilebilir. Ancak, bu imkân, gerek katlanılması gereken maliyeti ve gerekse isteğe bağlı sigorta kapsamında kazanılacak günlerin 4/b kapsamında değerlendiriliyor olması nedeniyle tercih edilebilir ve uygulanabilir değildi.

Yeni düzenlemede bu konuyla ilgili bulunan hükümler yukarıda ifade edilen zorlukları telafi eder mahiyettedir. Söz konusu düzenlemenin 30. maddesine göre 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(4)’nun 41. maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki bent ile aynı fıkraya aşağıdaki cümle eklenmiş ve dördüncü fıkrasının (b) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

“i) Bu bendin yürürlüğe girdiği tarihten sonraki sürelere ilişkin olmak üzere, 4857 sayılı Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreleri,”

“(i) bendi kapsamında borçlanılacak sürelere ilişkin genel sağlık sigortası primlerinin ödenmiş olması halinde, genel sağlık sigortası primi ödenmiş bu sürelere ilişkin borçlanma tutarı % 20 oranı üzerinden hesaplanır.”

“b) Birinci fıkranın (c) ve (ı) bentleri gereği borçlananlar, 4. maddenin birinci fıkrasının (c) bendine, (i) bendine göre borçlananlar ise 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendine göre,”

Yani maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonraki sürelere ilişkin olmak üzere, 4857 sayılı Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik sürelerini 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre borçlanmasına ve ayrıca borçlanılan bu sürelerin hizmet akdine istinaden gerçekleşen çalışma sürelerinde olduğu gibi 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık türü olarak sayılmasına imkân sağlanmıştır.

III- YENİ DÜZENLEMEYLE KISMİ ÇALIŞANLAR İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNU KAPSAMINA ALINDI

6111 sayılı Kanun’un 68. maddesiyle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 46. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “dayalı olarak çalışan sigortalıları” ibaresinden sonra gelmek üzere “4857 sayılı Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlardan 5510 sayılı Kanun’un 52. maddesinin birinci fıkrası kapsamında işsizlik sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar ile aynı Kanun’un ek 6. maddesi kapsamındaki sigortalıları”  ibaresi eklenmiştir.

4447 sayılı Kanun’un kapsamının belirlendiği 46. maddesinde değişiklik yapılarak, 4857 sayılı Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan ve işsizlik sigortası primi ödeyen sigortalılar, İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamına alınmıştır. Yapılan bu değişiklikle kısmi süreli çalışanların İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamına alınması öngörülmüştür.

Ancak 4447 sayılı Kanun’un 51. maddesinin birinci fıkrasındaki “hizmet akitlerinin sona ermesinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş ve işten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olma” ibaresi kısmi süreli çalışanların işsizlik ödeneğinden yararlanabilmelerine engel olmaktadır. Ki bu engeli gören kanun koyucu 6111 sayılı Yasa’nın 71. maddesiyle söz konusu ibareyi ve “bu Kanun’da yer alan prim ödeme koşullarını sağlamış” şeklinde değiştirerek kısmi süreli çalışanların da işsizlik ödeneğinden yararlanabilmelerinin yolunu açmıştır.

IV- AY İÇERİSİNDE 10 GÜNÜN ALTINDA ÇALIŞAN KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLAR PRİMLERİNİ KENDİLERİ ÖDEYECEK

6111 sayılı Kanun’un ek 6. maddesine göre, ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlardan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olan kişiler primlerini 30 gün üzerinden kendileri ödeyecektir. Bu bağlamda mezkur Kanun’un geçici 29. maddesine göre bu maddenin yürürlük tarihinden itibaren, ay içerisinde 10 günden az çalışması bulunan sigortalılar (ek 5 ve ek 6 da belirtilen) bu maddenin yürürlüğe girdiği yıl için 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının on sekiz katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle otuz katını geçmemek üzere prim ödeyeceklerdir.

Söz konusu ek madde 6 kapsamında sigorta hak ve yükümlülükleri; kendilerince veya kendilerini çalıştıranlar tarafından ya da çalışanların üye oldukları meslek odası, birlik veya benzeri kuruluşlarca bildirimin Kurum’a yapıldığı tarihten itibaren başlamakta ve ay içinde 10 günden az çalışacak şekilde hizmet akdi yapılmış olanların bu durumlarının son bulmasından itibaren sona ermektedir.

Dolayısıyla, Bu madde kapsamında bulunan sigortalıları çalıştıranlar ile çalışanların üye olduğu meslek odası, birlik veya benzeri kuruluşlar 10 günden az çalışacak olan çalışanları Kurum’a bildirecek ve/veya ihbar edeceklerdir. Adı geçenler bu bildirimi zamanında yapmaz ve çalışanlarının primlerini ödeyip ödemediğini kontrol etmezlerse 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre her bir fiil için asgari ücret tutarında idari para cezası ödemek durumunda kalacaklardır.

Usulüne uygun olarak bildirimi yapılan kısmi süreli çalışanlar da (ay içerisinde 10 günden az süreli kısmi süreli çalışanlar) her ay Kurum’a primlerin tamamını kendileri ödeyecektir. Ödenecek olan prim 2011 yılı için hizmet akdinde yazılı olan ücretlerinin 18. günlüğü kadar olacaktır. Örneğin hizmet akdine belirtilen ücret asgari ücret olduğu varsayımında 18 günlük asgari ücretin tutarı 478,00 TL (796,50/30x18=478) olacaktır. Dolayısıyla ödenecek olan prim tutarı ise 162,52 TL (478x34/100=162,52) olacak ve bu primi çalışanın kendisi ödeyecektir. Yukarıda da belirtildiği üzere ödenecek rakam her yıl, 30 güne tamamlana kadar artacaktır.

V- SONUÇ

Kısmi süreli çalışanlar için sigortalı olmak sadece kısa vadeli sigorta kolları bakımından bir fayda sağlamak manasına geliyordu. Zira kısmi süreli çalışan bir sigortalı için uzun vadeli sigorta kollarından faydalanmak, doğrudan ifade edecek olursak, emeklilik için gereken prim ödeme gün sayısını tamamlamak -tabir yerindeyse- bir hayaldi. Bu hayali gerçekleştirme fırsatı vermek için kısmi süreli çalışanlara, ay içinde eksik kalan günlerini isteğe bağlı sigorta kapsamında ödeme imkânları getirilmiştir. Ancak bu imkânın uygulanabilir ve tercih edilebilir olduğunu söylemek pek mümkün değildir. Çünkü bu durumdaki bir sigortalının böyle bir maliyetin altından kalkabilmesi kabil olmadığı gibi bu maliyete katlanmanın sonucunda kazanılacak hizmet sürelerinin 4/b kapsamında değerlendirilecek olması da sigortalı için tercih edilir bir kazanım değildir. Yeni düzenlemeyle kısmi süreli çalışan sigortalıya, ay içinde eksik kalan günlerini, daha sonra (muhtemelen maddi olarak daha iyi bir duruma geldiğinde) borçlanmak suretiyle prim ödeme hesabına dâhil etme imkânı sağlanacaktır. Üstelik borçlanma yoluyla elde edilecek bu hizmetler, hizmet akdine istinaden gerçekleşen çalışma sürelerinde olduğu gibi 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık türü olarak dikkate alınacaktır.

Öte yandan kısmi süreli olarak çalışan sigortalılara ay içinde 30 günden az ödenen işsizlik sigortası primlerini 30 güne tamamlama imkânı getirilmektedir. Böylelikle bu imkândan yararlanan sigortalı işsiz kaldığında işsizlik maaşına hak kazanabilecektir.

Ay içerisinde 10 günden az süreyle çalışan kısmi süreli çalışanların primlerinin kendileri tarafından ödeneceğine dair düzenleme suiistimale açık bir düzenleme olmuştur. Ki büyük ihtimalle de edilecektir. Şöyle ki, fiili çalışma her ne kadar 10 günden fazla olsa da sözleşmeler 10 günün altında düzenlenecek ve sigorta prim yükü çalışanın üstüne kalacaktır.

Cengiz BÜYÜKBİRER*

Yaklaşım

*      Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi

(1)   Müjdat ŞAKAR, Gerekçeli ve İçtihatlı İş Kanunu Yorumu, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2006, s. 159

(2)   25.02.2011 tarih ve 27857 sayılı (1. mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)   10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)   16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.