Tarihi prim affı yasası veya torba yasa olarak adlandırılan 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun yürürlüğe girdi(1).

Kamuoyunda daha çok vergi ve sosyal güvenlik prim alacaklarına af getirmesi yönüyle bilinen Torba Yasa’nın içinde, vatandaşların sosyal güvenlikle ilgili hak ve yükümlülüklerine ait bir çok konuda yenilik ve değişiklik bulunmaktadır.

Torba Yasa ile Bağ-Kur emeklilerinden on yıl süre ile kesilen hastalık sigortası, sağlık sigortası veya genel sağlık sigortası primi hükümleri yeniden düzenlenmiştir. Yeni getirilen düzenlemeyle birlikte, Bağ-Kur’dan aylık alan binlerce kişinin aylığı en az yüzde 10 oranında artacaktır. Bu çalışmamızda bu hususlarla ilgili açıklamalarda bulunacağız.

II- BAĞ-KUR EMEKLİLERİNDEN KESİLEN SAĞLIK SİGORTASI PRİMİNİN YASAL DAYANAĞI

Bağ-Kur emekli aylıklarından sağlık sigortası primi kesilmeye ilk olarak, 05.11.1985 tarih ve 3235 sayılı Kanunla, mülga 1479 sayılı Kanun’a geçici 7. madde eklenmesiyle başlanmıştır. Bahse konu geçici 7. madde hükümlerine göre, Bağ-Kur’dan aylık alanlardan ve hak sahiplerinden yüzde 10 oranında ve 10 yılı tamamlayacak süreyle sağlık sigortası primi kesilmesi gerekmektedir.

5510 sayılı Kanun’un 106. maddesiyle 1479 sayılı Kanun’un geçici 7. maddesi yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak, 5510 sayılı Kanun’a geçici 19. madde eklenmiştir. Geçici 19. maddeye göre; Bağ-Kur’dan veya 4/b sigortalılık statüsünden aylık alanlardan veya alacak olanlardan, on yıl süreyle sağlık sigortası veya genel sağlık sigortası primi ödememiş olanların sağlık sigortası ve genel sağlık sigortası primi kesilmiş olan süreleri düşülmek kaydıyla, aylıklarının yüzde 10’u oranında ve 10 yılı tamamlayacak süreyle genel sağlık sigortası primi kesilmeye 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihi olan 1 Ekim 2008’den sonra da devam edilmiştir.

III- EMEKLİLERDEN KESİLEN SAĞLIK SİGORTASI PRİMİNİN BAĞ-KUR’DA VE SGK’DA NASIL UYGULANDIĞI

Bağ-Kur aylıklarından yüzde 10 oranında ve 10 yılı tamamlayacak süreyle yapılan sağlık sigortası primi kesintileri, yalnızca kendi çalışmasından dolayı Bağ-Kur’dan (4/b sigortalılık statüsünden) yaşlılık ve malûllük aylığı alanlardan değil, aynı zamanda Bağ-Kur’dan dul ve yetim aylığı alanlardan da kesilmektedir. Bu sağlık sigortası primi kesintisi, 1 Ekim 2008’den önce Bağ-Kur tarafından yapıldığı gibi, 1 Ekim 2008’den sonra da SGK tarafından yapılmaya devam edilmektedir. Bağ-Kur sigortalısı (4/b sigortalısı) olan veya Bağ-Kur’dan yaşlılık aylığı alan bir kişi, 10 yıldan daha az sağlık primi ödeyerek vefat etmişse, ölüm aylığı alan hak sahiplerinin her birisinin aylıklarından ayrı ayrı olmak üzere, 10 yıla tamamlayacak şekilde sağlık sigortası primi kesilmektedir. 10 yıl sağlık sigortası primi ödemeden ölen Bağ-Kurlu üzerinden dul aylığı alan eşten 10 yıl veya 10 yıla tamamlayacak sağlık sigortası primi kesilse bile, aynı Bağ-Kurlu üzerinden 10 yıl sonra bir çocuğu aylık almaya başladığında bu çocuktan da 10 yıl veya 10 yıla tamamlayacak şekilde sağlık sigortası primi kesilmektedir. 10 yıl sağlık sigortası primi ödemeden ölen Bağ-Kurlu üzerinden ölüm aylığı alan ancak 10 yıl veya 10 yıla tamamlayacak sağlık sigortası primi kesilmeden aylığı sona eren bir kişi, yeniden aylık almaya başladığında, bu kişiden de 10 yıl veya 10 yıla tamamlayacak şekilde sağlık sigortası primi kesilmektedir. Mükerrer sağlık sigortası prim kesintisini önlemek için; Bağ-Kur’dan yaşlılık veya malûllük aylığı alırken eşinden dolayı da ölüm aylığı bağlanan kişilerin ölüm aylıklarından sağlık sigortası primi kesilmemekte, hem ana hem de babasından ölüm aylığı alan çocukların ölüm aylıklarından yalnız babadan intikal eden aylıktan sağlık sigortası primi kesilmektedir.

IV- SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ KESİLMESİYLE İLGİLİ 6111 SAYILI YASA’DAN ÖNCE ÖZELLİK ARZ EDEN DURUM

Gerek mülga 1479 sayılı Kanun’un geçici 7. maddesine göre, gerekse 5510 sayılı Kanun’un geçici 19. maddesi hükümlerine göre, Bağ-Kur’dan veya 4/b sigortalılık statüsünden aylık alanların aylıklarından yüzde 10 oranında sağlık sigortası primi kesilirken, on yıllık sürenin hesabı yalnızca Bağ-Kur hizmetleri esas alınarak yapılmaktadır. Diğer sosyal güvenlik kuruluşları (eski SSK veya T.C. Emekli Sandığı) veya diğer sosyal güvenlik statüleri (4/a ve 4/c sigortalılık statüsü) kapsamında geçen hizmet süreleri, 10 yıllık sürenin hesabında dikkate alınmamaktadır.

Örnek: 10.08.2010’da vefat eden ve son tabi olduğu sigortalılık statüsü 4/b olan Bay (A)’nın 3 yıl Bağ-Kur (4/b) hizmet süresi, 8 yıl SSK (4/a) hizmet süresi bulunmaktadır. Birleştirilmiş hizmet süreleri üzerinden Bay (A)’nın hak sahiplerine 4/b sigortalılık statüsü kapsamında ölüm aylığı bağlanmıştır. Bu durumda Bay (A)’nın 4/b kapsamında toplam 10 yıl hizmet süresi olmayıp üç yıl hizmet süresi olduğundan, Bay (A) üzerinden ölüm aylığı alan bütün hak sahiplerinin aylıklarının yüzde 10’u oranında 7 yıl daha sağlık sigortası primi kesilmesi gerekmektedir. Bay (A)’nın 8 yıllık 4/a sigortalılığı kapsamındaki hizmet süresi ise, sağlık sigortası primi açısından dikkate alınmamaktadır.

Bağ-Kur (hem esnaf Bağ-Kur’u hem tarım Bağ-Kur’u) veya 4/b sigortalılık statüsü kapsamında zorunlu(2) sigortalı olan bir kişinin, ne kadar hizmet süresi varsa uygulamada bu kişiden o kadar süre sağlık sigortası primi kesildiği kabul edilmektedir.

Bağ-Kur’dan yaşlılık, malûllük veya ölüm aylığı alanların Bağ-Kur hizmet süresi 10 yıldan az ise, bunların tamamından 10 yıl dolana kadar aylıklarının yüzde 10’u oranında sağlık sigortası primi kesilmektedir.

Örnek olarak, 15 yıl SSK hizmet süresi, 5 yıl T.C. Emekli Sandığı hizmet süresi ve 5 yıl Bağ-Kur hizmet süresi üzerinden Bağ-Kur’dan yaşlılık aylığı alan bir kişinin, Bağ-Kur hizmet süresi toplam 10 yıl olmadığı için, bu kişiden emekli olduktan sonra beş yıl daha aylığının yüzde 10’u oranında sağlık sigortası primi kesilmesi gerekmektedir.

V- TORBA YASAYLA SAĞLIK SİGORTASI PRİMİYLE İLGİLİ GETİRİLEN YENİLİKLER

25.02.2011 tarih ve 6111 sayılı Torba Kanun’un 50. maddesiyle, 5510 sayılı Kanun’un geçici 19. maddesi; “1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre aylık almakta olanlarla 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaları nedeniyle geçici 2. maddeye göre aylık bağlanacaklara aylık bağlamaya esas tüm hizmetleri süresince on yıl süreyle hastalık sigortası veya sağlık sigortası veya genel sağlık sigortası primi ödememiş olanlardan, hastalık sigortası, sağlık sigortası ve genel sağlık sigortası primi kesilmiş olan süreler düşülmek kaydıyla, aylıklarının % 10’u oranında ve 10 yılı tamamlayacak süreyle genel sağlık sigortası primi kesilir. Ancak, bu maddenin yürürlük tarihinden önce yapılan kesintiler iade edilmez.” şeklinde değiştirilmiştir.

Bahse konu 50. madde, 25.02.2011’den itibaren yürürlüğe girmiştir. Değiştirilen bu madde hükümlerine göre, 25.02.2011’den itibaren 4/b sigortalılık statüsünden/Bağ-Kur’dan aylık alanların aylıklarından yüzde 10 oranında sağlık sigortası primi kesilirken, on yıllık sürenin hesabında diğer sosyal güvenlik kuruluşları (eski SSK veya T.C. Emekli Sandığı) veya diğer sosyal güvenlik statüleri (4/a ve 4/c sigortalılık statüsü) kapsamında geçen hizmet süreleri de dikkate alınacaktır.

Örnek: Bay (A)’ya 20.04.2011’dan itibaren 4/b sigortalılık statüsü kapsamında malûllük aylığı bağlanmıştır. Bay (A)’nın 10 yıl SSK (4/a) hizmeti, 2 yıl ise Bağ-Kur (4/b) hizmet süresi bulunmaktadır. Bay (A)’nın aylığından hiçbir sağlık sigortası primi kesilmeyecektir.

Çünkü, aylık bağlamaya esas tüm hizmetleri 10 yıldan fazladır. 6111 sayılı Torba Yasa’dan önceki uygulamaya göre olsaydı, Bay (A)’nın Bağ-Kur hizmetleri 2 yıl olduğu için 8 yıl daha Bay (A)’nın aylığından sağlık sigortası primi kesilmesi gerekecekti.

6111 sayılı Kanunla yapılan bu değişikliğin pratikteki anlamı; Bağ-Kur’dan aylık alanların 25.02.2011’den itibaren aylıklarının en az yüzde 10 oranında artmasıdır. Çünkü, yapılan bu değişiklikten sonra, Bağ-Kur’dan aylık alıp ta SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı hizmet sürelerinin toplamı 10 yıl ve üzeri olan bütün kişilerden SGK tarafından yapılan sağlık sigortası primi kesintisi sona erecektir. Kesintinin sona ermesi ise, Bağ-Kur aylıklarına yansıyacak ve en az yüzde 10 oranında arttıracaktır.

VI- AYLIKTAN SAĞLIK PRİMİ KESİLİP KESİLMEDİĞİNİN NASIL ANLAŞILACAĞI

Bağ-Kur’dan aylık alan her vatandaşın aylık almalarına esas olan hizmet sürelerinin ne kadarı Bağ-Kur, ne kadarı SSK, ne kadarı T.C. Emekli Sandığı hizmetleri olduğunu bilmesi veya bunu ayırt etmesi çok zordur. Ancak, 6111 sayılı Torba Yasa ile aylıklarının artmasını sağlayacak olan bu imkândan da herkes faydalanmak ister.

Bu durumda olan vatandaşların takip etmesi gereken yol şudur. Önce SGK il veya merkez müdürlüklerine gidip “Bağ-Kur Maaş Bilgileri” adlı belgeyi almaları gerekir. Bu belgeyi aldıklarında belgede “SAĞ-KES” adlı bir kısaltma vardır. Eğer bu “SAĞ-KES” ifadesinin karşısında herhangi bir rakam veya tutar yoksa, bu kişiden sağlık sigortası primi kesilmiyor demektir. Eğer bu “SAĞ-KES” ifadesinin karşısında bir rakam ya da tutar yazıyorsa, bu kişiden sağlık sigortası primi kesiliyor demektir.

“SAĞ-KES” ifadesinin karşısında bir rakam ya da tutar yazan vatandaşlar dosyalarının bulunduğu SGK müdürlüklerine; “25.02.2011 tarih ve 6111 sayılı Yasa’nın 50. maddesiyle değişik 5510 sayılı Kanun’un geçici 19. maddesine göre, Bağ-Kur aylıklarından kesilecek sağlık sigortası primine ilişkin 10 yıllık süre, aylık bağlamaya esas tüm hizmet süreleri dikkate alınarak belirlenmeye başladığından, aylığımdan yapılan sağlık sigortası primi kesintisinin 25.02.2011’den itibaren sona erdirilmesini ve bundan mütevellit oluşacak fazla tutarın aylığıma yansıtılmasını arz ederim.” şeklinde bir dilekçe ile başvurmalarını tavsiye ediyoruz.

VII- İSTEĞE BAĞLI BAĞ-KUR SİGORTASINDAN AYLIK ALANLARIN DA AYLIKLARI ARTACAK

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihi olan 1 Ekim 2008’den önce Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılarına 01.01.1986 - 04.10.2000 tarihleri arasında sağlık sigortası yardımlarından yararlanma hakkı verilmişti. 04.10.2000 -01.10.2008 tarihleri arasında ise Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılarının sağlıktan yararlanma hakları yoktu. İsteğe bağlı sigortalılara sağlık yardımı verildiği devrede sağlık sigortası primi kesilmekte, verilmediği devrede ise kesilmemekteydi. Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı iken sağlık yardımı verilmeyenlere emekli olduktan sonra sağlık yardımı verilebilmesine dair imkân, ancak 1479 sayılı Kanun’un 5458 sayılı Kanunla değişik ek 11. maddesiyle 2006 yılından itibaren getirilmiştir.

İşte, Bağ-Kur’dan isteğe bağlı sigortalı olarak emekli (malûllük veya yaşlılık aylığı) olan veya vefat eden isteğe bağlı Bağ-Kurlu üzerinden ölüm aylığı alan hak sahipleri, SSK, Bağ-Kur veya T.C. Emekli Sandığı hizmetlerinin toplamı 10 yıldan fazla ise, SGK’ya üstte belirttiğimiz formattaki dilekçe ile başvurarak, aylıklarından kesilen yüzde 10 oranındaki kesintiyi iptal ettirip bu tutarı maaşlarına yansıtabilirler.

VIII- SONUÇ

Kanun metinlerinin iyice okunarak vatandaşlara izah edilmesi oldukça önemlidir. 6111 sayılı Torba Yasa’nın 50. maddesinde yer alan; “aylık bağlamaya esas tüm hizmetleri süresince” şeklindeki tek ifade, Bağ-Kur’dan veya 4/b sigortalılık statüsünden yaşlılık, malûllük, dul veya yetim aylığı alan binlerce kişinin aylıklarını arttıracaktır. Bu artışın nedeni ise, Torba Yasa’dan önce aylık alanlardan kesilecek 10 yıllık sürenin hesabı yalnızca Bağ-Kur süreleri esas alınarak yapılırken, Torba Yasa’dan sonra birleştirilmiş SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı hizmetleri esas alınarak yapılacaktır. Dolaysıyla Bağ-Kur’dan aylık alan birisinin en az 10 yıl birleştirilmiş hizmeti var ise aylığı yüzde 10 oranında yükselmesi gerekir. Normalde Sosyal Güvenlik Kurumu’nun bu değişikliği 25.02.2011’den itibaren otomatikman uygulaması gerekir. Ancak durumları uyanların yine de yazımızda belirttiğimiz şekilde dilekçe ile Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan talepte bulunmalarını tavsiye ediyoruz.

Vakkas DEMİR*

Yaklaşım

*        Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi

(1)     25.02.2011 tarih ve 27857 sayılı (1. mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)     01.10.2008’den önce Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılarına sağlık yardımı verilmediği için, bunlardan sağlık sigortası primi kesilmiyordu. Dolaysıyla 1 Ekim 2008’den önceki Bağ-Kur isteğe bağlı hizmet süreleri sağlık sigortası primi açısından hizmete dahil edilmemektedir.