Bilindiği gibi, özel bina inşaatlarından dolayı ilişiksizlik belgesi verilmeden önce, yeterli işçilik bildiriminde bulunulmuş olup olmadığı Sosyal Güvenlik Kurumunca araştırılmaktadır.

I-Giriş

Bu araştırma sırasında, inşaatın tamamlanabilmesi için gerekli olan işçilik miktarı kadar Kuruma bildirimde bulunulmuş olup olmadığı incelenmektedir. Bildirilmesi gereken prime esas kazanç tutarı ile bildirilmiş olan prime esas kazanç tutarı karşılaştırılmak suretiyle yapılan bu araştırma işlemi sonucunda, yeterli işçilik bildiriminde bulunulmuş olduğunun anlaşılması halinde, inşaat işyerinden dolayı Kuruma borcunun da bulunmaması kaydıyla ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

Yeterli işçilik bildiriminde bulunulmamış olduğunun anlaşılması halinde ise, ilişiksizlik belgesinin verilebilmesi için, eksik işçilikten kaynaklanan prim tutarının faaliyet süresinin son ayına mal edilerek gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilmesi gerekmektedir.

Bu yazımızda, ilişiksizlik belgesinin verilmesinden önce inşaat işyerlerinden bildirilmiş olan bayan sigortalılar ile 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçilerin prime esas kazanç tutarlarının, Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılan araştırma işlemi sırasında bildirilmiş olan prime esas kazanç tutarına dahil edilip edilemeyeceği hususları irdelenecektir.

II- Yasal Düzenlemeler

Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği ekinde yer alan çizelgede, hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağı, kadınlarla, 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilecekleri gösterilmiştir.

Söz konusu çizelgeye göre, yapı işlerinde (teknik hizmetler ve yardımcı işler hariç), kadınlarla, 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin çalıştırılması yasaklanmıştır.

Hal böyle olmakla birlikte, anılan Yönetmeliğin 8. maddesinde, Yönetmelikte belirtilen şartlara aykırı olarak, ağır ve tehlikeli işlerde kadın ve genç işçi çalıştırıldığının veya çalışan işçinin sağlık durumu itibariyle böyle bir işte çalıştırılmamasının gerektiğinin tespiti halinde, bu işçilerin ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaktan alıkonulacağı öngörülmüştür.

Dolayısıyla, anılan Yönetmelik uyarınca, ağır ve tehlikeli işlerden sayılan özel bina inşaatlarında bayan sigortalı veya 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçi çalıştırıldığının tespiti halinde, bu sigortalıların Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmiş olan hizmetleri ve kazançları iptal edilmemekte, yalnızca bahse konu kişilerin teknik hizmetler ve yardımcı işler hariç, bu işyerlerinde çalışmaları engellenmektedir.
III- Bayan Sigortalılar İle 18 Yaşından Küçük İşçilerin Kazançlarının Araştırma İşleminde Dikkate Alınıp Alınamayacağı

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin “Araştırma ve re’sen yapılacak işlemler” başlıklı 112. maddesinde, araştırma yapılırken, ihale konusu işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı, özel nitelikteki inşaat işyerlerinde de inşaatın bitirildiği tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarının dikkate alınacağı , işin başlangıç tarihinden önce ve bitim tarihinden sonra Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayılarının araştırma işleminde dikkate alınmayacağı, ancak aksine tespit yoksa iptalinin de yapılmayacağı öngörülmüştür.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde yer alan bu hükme istinaden, özel bina inşaatlarında yapılan araştırma işlemi sırasında, bu işyerlerinden bildirilmiş olan sigortalıların çalışmadıkları yönünde bir tespit yapılmadığı sürece, işin başlayıp bittiği tarihler arasındaki prime esas kazanç tutarlarının tamamının dikkate alınması gerekmektedir.

Diğer taraftan, yasak olmasına rağmen kadınlarla 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçilerin, özel bina inşaatlarının teknik hizmetler ve yardımcı işler dışındaki ağır ve tehlikeli sayılan işlerde işlerinde çalıştırıldığının tespit edildiği durumlarda, her ne kadar bu kişiler ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaktan alıkonulsa da, söz konusu sigortalıların, çalışmaktan alıkonulduğu süreye kadar bizzat ağır ve tehlikeli sayılan işlerde çalıştırılmış olduğu hususu göz önünde bulundurulduğunda, bu kişilerin prime esas kazanç tutarlarının araştırma işlemi sırasında dikkate alınması gerektiği düşünülmektedir.

Kaldı ki, araştırma işlemi sırasında dikkate alınmayacak olan prime esas kazançların neler olduğu Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde hiç bir tereddüte mahal bırakılmayacak şekilde açıklanmıştır. Bu konuda Yönetmelikte, işin başlangıç tarihinden önce ve bitim tarihinden sonra bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayılarının araştırma işleminde dikkate alınmayacağı öngörülmüştür.

Dolayısıyla, ne Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde, ne de Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğinde, özel bina inşaatlarından bildirilmiş olan bayan sigortalılar ile 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçilerin bildirimlerinin asgari işçilik araştırmasında dikkate alınmayacağı hususunda herhangi bir düzenlemeye yer verilmediğinden, bu kişilerin çalıştırılmadığı yönünde bir tespit yapılmadığı sürece prime esas kazanç tutarlarının asgari işçilik araştırma işleminde dikkate alınması gerektiği düşünülmektedir.

Öte yandan, Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği ekinde yer alan çizelgeden, yapı işlerinin “ Bina, duvar, set, baraj, yol, demiryolu, köprü, tünel, metro, her türlü raylı sistem, iskele, liman, marina, dalgakıran, balıkçı barınağı, hava alanı, havai hat, çelik konstrüksiyon yapı kanalizasyon, yağmur suyu drenajı ve her türlü drenaj sistemleri, kanal, kanalet, foseptik, kuyu, havuz, spor tesisleri, her türlü sondaj işleri, her nevi yer üstü ve yer altı inşaat, su üstü ve su altı inşaatları, her türlü temel inşaatı işleri (Ankrajlı istinat duvarı, fore kazık yapımı, palplanşlı çalışmalar vb. ), yıkım işleri, arazi ölçüm, etüt, araştırma, her çeşit onarım ve güçlendirme ve benzeri işler ve bu işler için gerekli araç, malzeme, sabit tesis ve ekipmanın kullanılması işlerinden ” ibaret olduğu anlaşılmaktadır.

Dolayısıyla, özel nitelikteki bina inşaatları için yapılan araştırma işlemlerinde teknik personel niteliğinde olmayan bayan sigortalıların kazançları dikkate alınmayacak ise, aynı düzenlemenin özel bina inşaatlarından bildirilen 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçiler için veya ihale suretiyle yaptırılan yapım işlerinde çalıştırılan kadınlarla 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçiler için de yapılmasına gerek olup olmadığı hususunun gözden geçirilmesi faydalı olacaktır.

Ayrıca, Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğine göre yapım işlerine ait yardımcı işlerde kadınlarla 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçilerin çalıştırılabileceği belirtilmiş olmakla birlikte, “Yardımcı İşler” ibaresinden hangi işlerin kastedildiğinin açık bir şekilde belirtilmemesi nedeniyle, hangi işlerin yardımcı işler olduğu konusunda farklı yorumlar yapılmaktadır. Bu nedenle anılan Yönetmelikte geçen “Yardımcı İşler” ibaresinden kastedilen işlerin neler olduğunun açıklanması halinde, farklı kişiler tarafından yapılan farklı yorumların, haliyle farklı uygulamaların da önüne geçilmiş olacaktır.

IV- Sonuç

Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğinde, ağır ve tehlikeli işlerden sayılan yapı işlerinde bayan sigortalı veya 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçi çalıştırıldığının tespiti halinde bu kişilerin çalışmaktan alıkonulacağı öngörüldüğünden, bu nitelikteki sigortalıların özel bina inşaatlarında çalıştırıldıklarının tespiti halinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmiş olan hizmetleri ve kazançları iptal edilmemekte, yalnızca bahse konu kişilerin teknik hizmetler ve yardımcı işler hariç, bu işyerlerinde çalışmaları engellenmektedir.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğine göre ise, araştırma işlemi sırasında, inşaatın bitirildiği tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarının dikkate alınması gerekmektedir.

Bu bağlamda, özel bina inşaatlarında yapılan araştırma işlemi sırasında, 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçilerin çalışmadıkları yönünde bir tespit yapılmadığı sürece, bu sigortalıların işin başlayıp bittiği tarihler arasındaki prime esas kazanç tutarlarının tamamının araştırma işlemi sırasında dikkate alınması gerektiği düşünülmektedir.


Eyüp Sabri DEMİRCİ
S.G.K. Prim Tahsilat Daire Başkanlığı Şube Müdürü
Kaynak: Bilgili Bağımsız Denetim ve YMM A.Ş.