Bilindiği gibi ihale konusu işlerle özel bina inşaatlarının ikmalinde Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan ilişiksizlik belgesi alınması gerekmektedir.

I- GİRİŞ

Kurum bu belgeyi ilgili ünitede yaptığı ön değerlendirme sonrası yeterli bildirim varsa bu aşamada, yeterli bildirim bulunmaması halinde ise yapılan müfettiş incelemesinden sonra vermektedir. Ünitece yapılan ön değerlendirmede kadın sigortalılar için yapılan bildirimler dikkate alınmamaktadır. Söz konusu uygulamanın sakıncaları makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

II- İNŞAAT İŞYERLERİNDEN BİLDİRİLEN KADINLAR İLE İLGİLİ KURUM UYGULAMASI

2011-13 sayılı Genelge(1) ile Kurum ilişiksizlik belgesinin verilmesi hakkındaki diğer tüm genelgeleri uygulamadan kaldırarak “İlişiksizlik Belgesi” verilmesinin usul ve esasları kapsamlı olarak yeniden düzenlemiştir. Genelge’ye göre Kurum ünitesinde yapılan araştırmada;

1- Tahakkuk ve tahsilât,

2- Sigortalı işe giriş ve çıkış bildirgeleri,

3- Sigortalı eksik gün bildirimleri,

4- Bildirilen sigortalıların mevzuata uygunluğu (şirket ortağının sigortalılığı, kadın ve çocuk sigortalı vb.),

5- İhale makamı bilgileri ile işveren bildirimlerinin uygunluğu,

6- Asgari işçilik oranının belli olup olmadığı

kontrolleri yapılmaktadır.

Genelge’nin 9. maddesinin 1. fıkrasında araştırma yapılırken, “İhale konusu işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı, özel nitelikteki inşaat işyerlerinde de inşaatın bitirildiği tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarı dikkate alınır.

İşin başlangıç tarihinden önce ve bitim tarihinden sonra yapılan bildirimler ile teknik personel niteliğinde olmayan bayan sigortalılar adına inşaat işyerlerinden Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayıları araştırma işleminde dikkate alınmaz. Ancak, aksine tespit yoksa iptali de yapılmaz.” denilerek inşaat işyerlerinden kadın sigortalılar için yapılan bildirimlerin dikkate alınmaması talimatlandırılmıştır.

III- UYGULAMANIN ELEŞTİRİSİ

Kurum uygulamasında inşaatlarda kadın sigortalıların bildirimlerinin özel bir değerlendirmeye tabi tutulması yeni değildir. İş Yasası’nın ve ilgili tüzüğün (Yönetmeliğin) “Ağır ve Tehlikeli İşler” ile ilgili düzenlemesine göre inşaat işlerinde kadınların çalıştırılamamaktadır. Bu hükümler göz önünde bulundurularak Kurum’ca “kadınların ağır ve tehlikeli işlerden hangilerinde çalıştırılmayacağı belirtildiğinden, özellikle inşaat işyerlerinden kadınlar için yapılan bildirimlerin gerçeğe uygun olup olmadığı hususunda meydana gelen tereddütlerin giderilmesini teminen müfettişlik tahkikatları yaptırılmakta” idi.

Ancak, bu uygulama bile içerdiği sakıncalar nedeni Kurum’un 09.04.1987 tarihli 12-6 Ek Genelgesi ile;

“1- Bundan böyle inşaat işyerlerinden süresi içinde yapılan bildirimlerle ilgili olarak söz konusu kadın sigortalılar hakkında ihbarda bulunulması veya çalışmaların fiili olmadığı hususunda şüpheye düşülmesi halleri dışında ve Kurumumuzca tespit imkânının ortadan kalkmış olduğu hallerde müfettişlik tahkikatı yaptırılmadan hizmetlerin geçerli sayılması,

2- Bu tür bildirimlerin gerçek olup olmadığı, sigortalının işyerinde çalıştığı sürede mahallinde yapılacak incelemelerle daha sağlıklı olarak tespit edilebileceğinden tahkikat yapılması gerekiyorsa, bildirimlerin alınmasından hemen sonra yaptırılması”

şeklinde yumuşatılmıştı.

4857 sayılı İş Yasası’nın verdiği yetki ile yayınlanan Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği’ne göre kadınlarla, 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını doldurmamış genç işçilerin ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılması yasaktır.

Yönetmelik eki “Ek-1’deki çizelgede, karşısında (K) harfi bulunmayan işlerde kadınlar ve (Gİ) harfleri bulunmayan işlerde de 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler çalıştırılamaz.” denilmektedir. Yönetmelik eki çizelgede ise toplam 153 iş ağır ve tehlikeli iş olarak belirlenmiş ve hangilerinde kadınların ve hangilerinde genç işçilerin çalıştırılabileceği ayrı ayrı (K) ve (Gİ) işaretleri ile gösterilmiştir.

Yönetmeliğe göre;

“Toprağın pişirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası, boru, pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari malzeme işleri”; “Çanak, çömlek, çini, fayans, porselen ve seramik imaline ait işler”; “Cam, şişe, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde üretime ilişkin işler ve bunların işlenmesine ait işler.”; “Demir tel ve çubuktan malzeme imalatı işleri (Çivi, zincir, vida vb. gibi).”; “Muharrik kuvvetle işleyen tam otomatik soğuk şekillendirme tezgahlarında yapılan işler.”; “Kurutma işleri, yapıştırma işler, kontraplak, kontrtabla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni tahta imali işleri ile emprenye işleri; …”

gibi işler kadınları çalışabileceği işler olarak belirlenmiştir.

Yönetmeliğe göre;

“Bina, duvar, set, baraj, yol, demiryolu, köprü, tünel, metro, her türlü raylı sistem, iskele, liman, marina, dalgakıran, balıkçı barınağı, hava alanı, havai hat, çelik konstrüksiyon yapı kanalizasyon, yağmur suyu drenajı ve her türlü drenaj sistemleri, kanal, kanalet, foseptik, kuyu, havuz, spor tesisleri, her türlü sondaj işleri, her nevi yer üstü ve yer altı inşaat, su üstü ve su altı inşaatları, her türlü temel inşaatı işleri (Ankrajlı istinat duvarı, fore kazık yapımı, palplanşlı çalışmalar vb.), yıkım işleri, arazi ölçüm, etüt, araştırma, her çeşit onarım ve güçlendirme ve benzeri işler ve bu işler için gerekli araç, malzeme, sabit tesis ve ekipmanın kullanılması işlerinde kadınlar çalıştırılamaz (Teknik hizmetler ve yardımcı işlerde kadın ve genç işçi çalışabilir).”

Kurum uygulamasında “teknik personel niteliğinde olmayan kadın sigortalılar adına inşaat işyerlerinden Kurum’a bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayılarının araştırma işleminde dikkate alınmaması” talimatlandırıl-mıştır. Ancak inşaat işlerinden Kurum’a bildirilen kadın sigortalıların teknik personel olup olmadığının nasıl araştırılacağı düzenlenmemiştir. Kurum uygulamasında da bu yönde herhangi bir araştırma da yapılmamakta; inşaat işlerinden bildirilen kadın sigortalıların bildirimlerinin tamamı dikkate alınmamaktadır. İşyerinde çalışan kadın sigortalıların bildirimleri dikkate alınmayınca gerçekte yeterli bildirimde bulunmuş olan işverenler baraj altında kalarak ya fark işçilik tutarı üzerinden prim ödemek zorunda kalmaktadırlar ya da müfettiş incelemesi sonucunu beklemek zorunda kalmaktadırlar. Kurum’un görevi bu sigortalıların çalışmalarını dikkate almamak değil, tereddüdü var ise nerede çalıştıklarını araştırmaktır. Bu araştırma ise işin ikmalinden sonra işvereni ispata zorlayarak yapılmamalıdır. İş bitmeden kadın sigortalı işten çıkmamışken fiilen görevinin başında iken yapılmalıdır.

IV- SONUÇ

Kurum uygulamasında (ihaleli işlerle bina) inşaat işyerlerinden bildirilen kadın işçilerin bildirimleri ünitede yapılan araştırmada dikkate alınmamaktadır. Her ne kadar “teknik hizmetler” de çalıştırılan kadın işçilerin bildirimlerinin dikkate alınması belirtilse de kadın işçilerin teknik hizmetlerde çalışıp çalışmadığı ilişiksizlik belgesi verilmesi sürecinin bu aşamasında araştırılmamaktadır. Bu durum ise yeterli bildirimde bulunduğu halde teknik kadın işçi bildirmiş bulunan işverenlerin mağduriyetine neden olmaktadır. Kurum bu sigortalıların 12-6 Ek Genelge’de olduğu gibi hangi işte çalıştıklarını araştırmak yetkisine sahiptir.

Kurum’un görevi bu sigortalıların çalışmalarını dikkate almamak değil, tereddüdü var ise nerede çalıştıklarını araştırmaktır.

Serdar GÜNAY*

Yaklaşım

*     Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)  04.02.2011 tarih ve B.13.2.SGK.0.10.03.00/73-031-72 sayılı Genelge.