01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1) ile birlikte 25 yaşını aşan kız çocuklarının hak sahipliği, durumlarında meydana gelen değişiklik sonucunda kaybedilmekte ve tekrar bakmakla yükümlü olan kişinin sağlık güvencesinden yararlanamamaktaydılar.

I- GİRİŞ

Meclis Genel Kurulu’nda 13.02.2011 tarihinde kabul edilen Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun(2) ile bu uygulamada değişikliğe gidilmiştir.

Bu makalede kız çocuklarının durum değişikliği sonucunda sosyal güvencelerinin nasıl sağlandığı eski ve yeni durum göz önüne alınarak açıklanmaya çalışılmıştır.

II- 5510 SAYILI KANUN’A GÖRE BAKMAKLA YÜKÜMLÜ OLUNAN KİŞİLER

Anayasa’nın(3) 60. maddesinde herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu ve devletin bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alacağı vurgulanmaktadır. Bu güvence sosyal devlet ilkesinin bir gereğidir. Bu amaçla devlet korunmaya muhtaç (dul, yetim, kadın ve çocuklar vb.) vatandaşlarının güvenliklerini sağlamakla yükümlüdür.

Bu amaçla 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 3. maddesinin birinci fıkrasının onuncu bendinde sigortalıların bakmakla yükümlü olduğu kişiler:

● Eşi,

● 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim veya 05.06.1986 tarih ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını,

● Yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın bu Kanun’a göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocukları,

● Geçiminin genel sağlık sigortalısı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen kriterlere göre tespit edilen ana ve babası bakmakla yükümlü olduğu kişilerdir. 

Bu kişilerin durumlarında değişiklik olmadığı sürece yükümlünün sosyal güvencesinden faydalanmaktadır. Durum değişikliğinden kasıt kişinin gelir getirici ve sigortalı olmasını gerektirici çalışma faaliyeti, evlilik ve erkek çocuklar için yaş sınırının aşılması durumudur.

III- KIZ ÇOCUKLARININ DURUM DEĞİŞİKLİKLERİ VE SAĞLIKTAN YARARLANMALARI

Kız çocukları erkek çocuklarından farklı olarak yaşları kaç olursa olsun anne veya babasının sosyal güvencesinden çalışmadığı ve evlenmediği sürece yararlanmaktaydı. Ancak 5510 sayılı Yasa’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte kız çocuklarının çalışması veya evlenmesi durumunda 5510 sayılı Yasa kapsamına girdiklerinden, bu kişilerin işten ayrılmaları veya boşanmaları durumunda tekrar anne veya babasının sosyal güvencesinden yararlanamamaktaydı.

Çok eleştirilen bu durum sosyal devlet ilkesi ile bağdaşmamakta ve birçok mağduriyetler doğurmaktaydı. Ayrıca bu durum anne-babasının sosyal güvencesinden yararlanan kız çocuklarını bu tür risklerle karşı karşıya kalmamak adına gayri hukuki uygulamalara sevk etmekteydi. Örneğin kız çocuğu bir işe başladığında sigortasız çalışmakta ve işten ayrıldığında sosyal güvencesiz duruma düşme riskini göze almamaktaydılar. Yine kırsal kesimlerde evlenen çiftler arasında muvazaalı boşanmalara benzer nitelikte resmi nikahsız yaşamalara son zamanlarda sıkça rastlanılmaktaydı. İşte bu tür durumların önüne geçmek adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 13.02.2011 tarihinde önemli bir değişiklik yapılmıştır.

IV- TORBA KANUN İLE GETİRİLEN DEĞİŞİKLİK

Meclis Genel Kurulu’nda 13.02.2011 tarihinde kabul edilen Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 49. maddesinde, 5510 sayılı Kanun’un geçici 12. maddesinin sekizinci fıkrasında yer alan “Ancak durumlarında değişiklik olduğunda sağlık hizmetlerinden yararlanma koşulları bu Kanun hükümlerine göre yeniden belirlenir” cümlesinden sonra gelmek üzere “Kız çocuklarının durum değişikliklerinin ortadan kalkması halinde, bu kişiler tekrar ilgili kanunlarına göre bakmakla yükümlü olunan kişi sayılır.” cümlesi eklenmiştir.

Dolayısıyla düzenleme öncesi 5510 sayılı Kanun kapsamında olup durum değişikliğinden sonra tekrar anne-babasının sosyal güvencesinden yararlanmayan kız çocukları yapılan düzenleme ile tekrar bakmakla yükümlü olunan kişi olmuşlardır.

V- SONUÇ

Bu düzenleme ile artık evlenip de boşanan, çalıştığı işten ayrılan ve sosyal güvencesiz kalan kız çocukları gelir testine girmeyecek ebeveynlerinin sosyal güvencesinden yararlanacaktır. Aynı zamanda bu düzenleme kayıt dışı işçilik açısından da önem arz etmektedir. Keza yukarıda izah edildiği gibi sigortasız işçiliği adeta teşvik eden bu uygulama neticesinde kız çocukları sosyal güvencesi olmaksızın çalıştırılmakta, hem Kurum hem de ülke ekonomik açıdan zarar görmekteydi. Yapılan değişiklik sonucunda kız çocuklarının mağduriyetlerine son verilmiş ve önemli bir sorun ortadan kaldırılmıştır.

Osman ÖZBOLAT*

Yaklaşım

*     İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Kontrol Memuru

(1)   16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)   25.02.2011 tarih ve 27857 (1. mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)   09.11.1982 tarih ve 17863 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.