5941 Sayılı Çek Kanununun 5 nci maddesinde, çekle ilgili olarak karşılıksız çıkması halinde ceza sorumluluğu düzenlenmektedir. Bu maddenin ilk iki fıkrası şöyledir:

“(1) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikayeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur (…)

(2) Birinci fıkra hükmüne göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması halinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür.”

Bu durumda, üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre yasal ibraz süresi içinde ibrazında, çekin karşılıksız çıkması halinde, çek sahibinin tüzel kişi olması halinde, karşılıksız çek düzenleme suçunun failinin tespiti gerekmektedir.

Söz konusu madde hükmüne göre, suçun faili, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının (anonim şirkette yönetim kurulu) üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişilerdir.

5941 sayılı Çek Kanununun 5. maddesinin (1). fıkrası uyarınca sorumlu olan, çek karşılığını ilgili bankada bulundurmakla yükümlü kişinin saptanabilmesi için, Ticaret Sicili Müdürlüğünden ve hesap sahibi tüzel kişiden, çeklerin bankaya ibraz tarihleri olan suç tarihleri itibariyle, hesap sahibi tüzel kişiliğin yönetim organının kimlerden oluştuğunun ve varsa bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organı üyesinin araştırılması ve dayanağı belgelerin de getirtilmesi gerekmektedir.

Söz konusu araştırma, gerçek failin kim olduğunu ortaya çıkarması bakımından, suçun sübutuna etki edeceği mutlak sayılan bir kanıt niteliğinde olduğundan, Cumhuriyet savcılığınca iddianame düzenlenmeden yapılması gerekmektedir (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, 01.11.2010, E/K. 20741-23396).

Aksi takdirde, iddianamenin iadesi kararı da verilebilir. Bu durumda, hesap sahibi tüzel kişinin, örneğin anonim şirkette yönetim kurulunun alacağı kararla, bir yönetim kurulu üyesini mali işlerden sorumlu kılabilir. Böylece diğer yönetim kurulu üyeleri, karşılıksız çek düzenleme suçunun faili olmayacaklardır.

Bu yaklaşım, ceza sorumluluğu olmayan kişilerin, fail olarak işlem görmesi, haklarında iddianame ile ceza davası açılması ve asliye ceza mahkemesinde kovuşturma yapılması gibi olumsuz sonuçları önleyecektir. Saygılarımla.


Dr. Mevci Ergün
Eko Haber