6111 sayılı torba yasa ile sigortalıların yapacakları hizmet borçlanmalarının kapsamı genişletildi. Aynı yasa ile borçlanılarak kazanılan hizmetlerin hangi statüde sayılacağı konusunda da yeni düzenlemeler yapıldı.

1.GİRİŞ

Kısmi süreli çalışanlara, Milli eğitim bakanlığına bağlı kurumlarda ek ders ücreti karşılığı çalışan uzman ve usta öğreticilere ve 1402 sayılı sıkıyönetim kanunun kapsamında hüküm giymeden tutuklu kalan darbe mağdurlarına borçlanma yoluyla hizmet kazanma imkanı getirilmiştir.

Yazımızda, 6111 sayılı yasa ile kısmi süreli çalışanlara getirilen hizmet borçlanması konusu ve işverenlerce yapılan eksik gün bildirim nedenlerinin hizmet borçlanması ile ilişkisi incelenecektir.

2. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA NEDİR?

4857 sayılı kanunda ⁽¹⁾ iş sözleşmesinin türleri ve tanımları yapılmıştır. Kanunun 13. maddesine göre kısmi süreli iş sözleşmesi “İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir.” Şeklinde tanımlanmıştır.

Kanunda geçen tanımda önemli ölçüde ifadesi muğlak kalmaktadır. Bu belirsizlik yönetmelik ⁽²⁾   ile açıklığa kavuşturulmuştur. Yönetmeliğin 6. maddesinde kısmi süreli çalışmanın tanımı; “İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır.” şeklinde yapılmıştır.

Haftalık çalışma saati en çok 45 saat olmakla birlikte, yapılan sözleşmelerle bu süre daha az çalışma saati olarak da belirlenebilir. Bu durumda kısmi süreli çalışmanın tespit edilmesi için, işyerinde haftalık tam zamanlı çalışma süreleri dikkate alınacaktır.

Örneğin işyerinde haftalık çalışma saati 45 saat olarak uygulanıyorsa, haftalık çalışma süresi 30 saate kadar olanların çalışması kısmi çalışma olarak değerlendirilecektir. Günlük çalışma saati 7,5 saat olarak uygulanan bir işyerinde, çalışma saati 5 saatten az olanların çalışmaları kısmi süreli çalışma olarak nitelendirilir.

3. AYDA 30 GÜNDEN AZ ÇALIŞANLARIN EKSİK GÜN BİLDİRİMLERİ

            Bilindiği gibi ülkemiz sosyal güvenlik sisteminde çalışanın sigorta priminin ayda 30 gün tam olarak bildirilmesi esası vardır. Çalıştırdığı işçisinin sigorta primim 30 günden az bildiren işverenler, eksik bildirimini haklı bir nedene dayandırmak ve bu haklı nedeni ispatlamakla yükümlüdürler. Sosyal Güvenlik Kurumunca da işverenin haklı olduğu kabul edilmelidir. Örneğin istirahat raporu kullanan bir çalışanın, istirahat süresi kadar eksik bildirilmesi Sosyal Güvenlik Kurumunun da kabul ettiği bir haklı nedendir.

Eksik gün bildirimine ilişkin haklı neden olarak, sonradan düzenlenecek nitelikte olmayan belgeler Sosyal Güvenlik Kurumunca her zaman kabul edilmektedir. Ancak sonradan düzenlenmesi mümkün olan belgeler (ücretsiz izin belgeleri, noterce onaylanmamış kısmi süreli iş sözleşmeleri, puantaj kayıtları, ... vb.) aylık prim ve hizmet belgesinin son verilme gününe kadar SGK’ya verilmesi durumunda kabul edilmekte, bu süre geçirildikten sonra verilen belgeler ise SGK’ca geçerli belge olarak kabul edilmemektedir.

Örneğin: A işyerinde 01.03.2011 tarihinde işe başlayan Ahmet Bey için 2011/03. ay Aylık prim hizmet belgesinde 20 gün hizmet bildirilmiş, eksik gün nedenine ise 06 kodu ile kısmi istihdam olduğu belirtilmiştir. EK-10 ⁽³⁾ yasal sürede verilmiş burada da Ahmet Bey için eksik gün nedeni olarak “Kısmi istihdam” bildirilmiştir. Ancak SGK ya verilen Ek-10 (Eksik Gün Bildirim Formu) ekinde Ahmet Bey’e ilişkin iş sözleşmesi ibraz edilmemiştir. SGK’nın uyarısı üzerine iş sözleşmesi yasal süre dışında 26.04.2011 tarihinde ibraz edilmiştir. Bu sözleşme Noterden onaylı ise (onay tarihinden sonrası için) geçerli belge olarak kabul edilecektir. Noterden onaylı bir sözleşme değil ise SGK’ya verildiği tarihten sonrası (2011/4. ay ve sonrası) için eksik gün nedenine geçerli bir belge olarak kabul edilecektir.

Unutmamak gerekir ki Eksik gün bildirim formunu (EK-10) SGK’ya vermemenin ya da geç vermenin her hangi bir cezası bulunmamaktadır. Yani bu belgenin verilmemesi nedeniyle idari para cezası uygulanmamaktadır. Ancak işverenler açısından ayda 30 günden az bildirilen sigortalıların haklı nedene dayalı olarak eksik bildirildiklerinin İspatı açısından Aylık prim hizmet belgesinin verilmesi gereken sürede (özel sektör işyerleri için ait olduğu ayı takip eden ayın 23 üne kadar) verilmesi, işverenlerin yararına olacaktır.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde bulunan aylık prim hizmet belgesinin arka sayfasında açıklanan eksik gün nedenleri aşağıda gösterilmiştir.

            4. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLARIN HİZMET BORÇLANMASI

            6111 sayılı yasa ile 5510 sayılı yasanın hizmet borçlanmasını düzenleyen 41. maddesine ilaveler ve değişiklikler yapılmıştır. 41. maddeye (i) bendi eklenmiş, eklenen bu bent ile 25.02.2011 ⁽⁴⁾   tarihinden sonraki sürelerde kısmi süreli çalışanlara, ayda 30 günden eksik kalan sürelerini borçlanarak 30 güne tamamlama hakkı verilmiştir. Yine yapılan düzenleme ile bu sürelere ilişkin borçlanmaların, sigortalılık süresi olarak 4/a kapsamında değerlendirilmesi benimsenmiştir.  

            5. EKSİK GÜN NEDENİN HİZMET BORÇLANMASI İLE İLİŞKİSİ

            Ayda 30 günden az hizmet bildirilen sigortalılar, borçlanarak eksik günlerini 30 güne tamamlayabileceklerdir. Ancak çalışması eksik bildirilen tüm sigortalılar için borçlanma imkanı bulunmamaktadır. Ayırt edici özellik kısmi süreli çalışma olgusudur. Ücretsiz izin, devamsızlık, disiplin cezası vb. gibi nedenlerle eksik bildirilen sigortalılar için eksik bildirilen bu sürelere ilişkin bir borçlanma söz konusu değildir.

            Eksik gün nedenleri yukarıda belirtilmiştir. 6111 sayılı yasaya göre yapılacak borçlanmalara ilişkin olarak SGK’ca yayınlanan 2011/36 sayılı genelgede, kısmi süreli çalışanlardan eksik gün nedeni,

olarak bildirilenlerin 30 günden eksik kalan sürelerini borçlanabilecekleri belirtilmiştir. Yukarıdaki nedenlerin dışında başka nedenlerle eksik bildirilenler ise eksik bildirilen süreler için borçlanma yapamayacaktır.

            İşverenle yapılan sözlü anlaşmaya göre ayın bazı günlerinde çalışan bir sigortalının eksik gün nedeni işveren tarafından, 07- puantaj kayıtları olarak bildirilirse borçlanma yapabilecek, ancak 15-devamsızlık veya 21-diğer ücretsiz izin olarak bildirilirse borçlanma yapamayacaktır.

            Görüldüğü gibi işverenlerce yapılan eksik gün bildirim nedeni sigortalıların borçlanmaları açısından önem taşımaktadır.

Örnek bir borçlanma tablosu:

            Eksik kalan günler ayın 28-29-30-31 çekmesine göre değişmeksizin 30 güne tamamlanacak şekilde borçlanma yapılacaktır.

            6. BORÇLANMA TUTARININ HESAPLANMASI

            Borçlanma yapmak isteyen sigortalı, talepte bulunduğu tarihte 5510 sayılı yasanın 82. maddesinde belirtilen prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında kendi belirlediği kazanç üzerinden borçlanabilecektir. Sigorta primine esas kazancın alt sınırı asgari ücret olup, Üst sınırı ise asgari ücretin 6,5 katıdır. (Günlük kazanç, günlük asgari ücret üzerinden, aylık kazanç aylık asgari ücret üzerinden hesaplanır)

            Buna göre 2011 yılı ilk 6 ayı için bir günlük borçlanmaya esas asgari kazanç 26,55 TL dir. Azami günlük kazanç ise 175,23 TL dir.

            Hizmet borçlanması için talep edilen kazancın 2 si oranında prim ödenir. Ancak borçlanma yapacaklardan, borçlandığı sürelere ait Genel sağlık Sigortası primini ödeyenlerin borçlanma tutarı, talep ettiği kazancın %20 si üzerinden hesaplanır.

            Örnek: 30.06.2011 tarihinde borçlanma talebinde bulunan Metin Bey, 01.03.2011-31.05.2011 tarihleri arasında 06-Kısmi istihdam olarak eksik bildirilen toplam 35 günü asgari tutardan borçlanacaktır.  Metin Beyin borçlanma tutarı aşağıdaki gibidir:

26,55 TL * 35 gün = 929,25 TL (Toplam kazanç)

                            929,25 * 32 /100 =  297,36 TL (Ödenecek prim tutarı)

            Metin Bey kısmi süreli olarak çalıştığı sürelerde ayrıca Genel sağlık sigortası Primlerini ödemiş ise, borçlanma tutarı kazancın %20 si üzerinden hesaplanacaktır. (01.01.2012 den itibaren kısmi süreli çalışanlar eksik kalan günlerine ait Genel Sağlık Sigortası Primlerini ödemek zorunda olacaklardır.)

Bu durumda, ödeyeceği borçlanma tutarı = 929,25 * %20 = 185,85 TL olacaktır.

            Borçlanma tutarının, SGK tarafından sigortalıya tebliğ edildiği tarihten itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir. Bir ay içinde tamamının ödenmesi halinde borçlanma geçerli sayılacak, kısmi ödeme yapılması halinde, ödemeye karşılık gelen gün kadarı geçerli sayılacak, ödenmeyen kısımların borçlanması geçersiz sayılacaktır. Ödeme yapılmayan kısımlar için yeni başvuru yapılması gerekmektedir.

7. SONUÇ

Kısmi süreli çalışma günümüzde oldukça yaygınlaşan çalışma biçimlerindendir. Bu durumda olanların eksik günlerini hizmet borçlanması yoluyla kazanabilmeleri şüphesiz olumlu bir uygulamadır. Kısmi süreli çalışanlara getirilen bu olanak 25.02.2011 tarihinden sonraki çalışmalar için geçerlidir. Bu süreden önceki çalışmalar borçlanma kapsamında değildir. Sadece Milli eğitim Bakanlığı’na bağlı kurumlarda ek ders ücreti karşılığı çalışan uzman ve usta öğreticilere 25.02.2011 tarihinden önceki sürelere ait eksik kalan günleri borçlanma olanağı tanınmıştır.

Kısmi süreli çalışanlara önerimiz, ileride bu süreleri borçlanma talebinde bulunabileceklerini göz önünde bulundurarak, işverenle aralarında yaptıkları kısmi süreli iş sözleşmesini yazılı olarak ve noterden onaylatarak yapmalarıdır. Bu önerimiz kısmi süreli sözleşmenin geçerliliği açısından şart olmayıp, hem sigortalılar hem de işveren açısından ispat koşuludur. Yazılı ve noterce onaylanmış kısmi süreli iş sözleşmesi, sigortalılarca borçlanma esnasında ispat aracı olarak kullanılabilecektir. Yine işverenler de sigortalılarca açılabilecek davalarda delil olarak kullanabileceklerdir.

Kısmi süreli çalışanlara verilen borçlanma hakkı, ayda 30 günden az bildirilen tüm sigortalılara verilen bir hak değildir. Sigortalının kısmi süreli çalışıyor olması gerekir. Kısmi süreli çalışmanın ispatı, işveren tarafından eksik gün nedeninin yukarıda belirtilen kodlarla bildirilmesidir. İşverence yapılan eksik gün bildirim kodları sigortalıların borçlanması açısından önem taşımaktadır. Bununla birlikte işveren tarafından eksik gün nedeninin yanlış kodla bildirilmesi sonucu sigortalının mağdur olmaması için, 30 günden az çalışılan sürelere ilişkin kısmi süreli iş sözleşmesinin yazılı ve noterden onaylı suretlerinin sigortalılarca muhafaza edilmesinin yararlarına olacağı kanaatindeyiz.

S.Mehmet KELEŞ

--------

(1) 10.06.2003 tarihli 25134 sayılı resmi gazetede yayınlanmıştır.

(2) 06.04.2004 tarihli 25425 sayılı resmi gazetede yayınlanan “İş kanununa ilişkin çalışma süreleri yönetmeliği”

(3) 12.05.2010 tarihli resmi gazetede yayınlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği eklerinden, “EK-10 Eksik Gün Bildirim Formu”

(4) 6111 sayılı yasa ile 41. maddeye eklenen (i) bendinin yürürlük tarihidir.