Bilindiği üzere, 5615 sayılı Ka­nun’la([1]) 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde yapılan düzenleme ile ücre­tin ger­çek usulde ver­gi­len­di­ril­me­sin­de “As­gari ge­çim in­di­ri­mi” sistemi getirilmiş ve bu sistem 01.01.2008 ta­ri­hin­den iti­ba­ren 3 yıllık uygulama süresini geride bırakmıştır. Asgari Geçim İndirimi uygulaması, vergilendirmede önemli kuramlardan biri olan “ayırma kuramı” gereğince Türk vergi sistemine dahil edilmiş ve Avrupa Birliği müktesebatı ile uyumlu ve çağdaş vergi kanunlarının çoğunda yer alan ve mükellefin medeni halini de vergileme yönünden dikkate alan bir sistem olarak uygulanmaya devam etmektedir.

GİRİŞ

Birçok OECD ülkesinin vergi sistemlerinde asgari geçim indirimi uygulamaları ya da benzer indirimler tüm mükelleflere yönelik olarak uygulanmakta olup; Türk vergi sistemine 5615 sayılı Kanun’la dahil edilen ve 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmakta olan asgari geçim indirimi sistemi sadece gerçek usulde ücret geliri elde eden ücretlilere uygulanmaktadır. Türkiye genelinde bir işverene bağlı olarak çalışan ve gerçek usulde ücret geliri elde eden 10 milyonun üzerinde bir çalışan kesimi ilgilendiren asgari geçim indirimi sisteminden, ücret seviyesi ne olursa olsun, medeni durumları ve çocuk sayıları aynı olan tüm ücretliler eşit miktarda yararlanmaktadır.

Asgari geçim indirimi uygulamasına göre, asgarî geçim indirimi oranı ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için %50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için %10’u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için %7,5, diğer çocuklar için %5’i olarak uygulanmaktadır. Daha sonra bulunan bu tutara Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın (%15) çarpılmasıyla bulunan asgari geçim indirimi tutarı, ücretlinin gelirinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmek suretiyle, ücretlinin net maaşına artış olarak yansıtılmaktadır.

Bu çalışmada ücretli ve işverenler açısından sürekli olarak güncelliğini koruyan asgari geçim indirimi uygulaması, 2011 yılı verileri de dikkate alınarak soru ve cevaplar şeklinde incelenecektir.

SORU 1: Asgari Geçim İndirimi Sistemine İlişkin Yasal Düzenlemeler Nelerdir?

5615 sayılı Kanun’un 31. maddesi ile Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 121. maddesinde yer alan “Ücretlilerde vergi indirimi” uygulaması 01.01.2007 ta­ri­hin­den ge­çer­li ol­mak üze­re yürürlükten kaldırılmıştır. Aynı Kanun’un 2. maddesi ile GVK’nın 32. maddesinde yapılan düzenleme ile üc­re­tin ger­çek usulde ver­gi­len­di­ril­me­sin­de “As­gari ge­çim in­di­ri­mi” sistemi getirilmiştir. 5615 sayılı Kanun’la GVK’nın 32. maddesinde yapılan yasal düzenleme şöyledir:

“Asgarî geçim indirimi

MADDE 32- Ücretin gerçek usulde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır.

Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50'si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10'u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 diğer çocuklar için % 5'idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile 103. maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.

İndirimin uygulamasında “çocuk” tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, “eş” tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder.

İndirim tutarının tespitinde mükellefin, gelirin elde edildiği tarihteki medenî hali ve aile durumu esas alınır. İndirim, yukarıdaki oranlara göre hesaplanan tutarları aşmamak kaydıyla, ücret geliri elde eden aile fertlerinden her biri için ayrı ayrı, çocuklar için eşlerden yalnızca birisinin gelirine uygulanır. Boşananlar için indirim tutarının hesabında, nafakasını sağladıkları çocuk sayısı dikkate alınır.

(5904 sayılı Kanun’un 2. Maddesiyle eklenen fıkra. Yürürlük; 01.01.2009) Ücretlerin vergilendirilmesinde asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra, varsa teşvik amaçlı diğer indirim ve istisnalar dikkate alınır.

Bakanlar Kurulu, indirim konusu yapılacak toplam tutarın asgarî ücretin yıllık brüt tutarını aşmaması şartıyla ikinci fıkrada belirtilen asgarî geçim indirimi oranlarını artırmaya veya kanunî oranına kadar indirmeye yetkilidir. Asgarî geçim indiriminin uygulama dönemleri ve mahsup şekli ile diğer hususlara ilişkin usûl ve esaslar Maliye Bakanlığı’nca belirlenir.”

Daha sonra, 16.06.2009 tarih ve 5904 sayılı Kanun’un([2]) 2. maddesiyle, Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinin dördüncü fıkrasından sonra gelmek üzere, “Ücretlerin vergilendirilmesinde asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra, varsa teşvik amaçlı diğer indirim ve istisnalar dikkate alınır.” fıkrası eklenmiştir. Söz konusu düzenleme 01.01.2009 tarihinden geçerli olmak üzere Kanun’un Resmi Gazete’de yayımlandığı tarih olan 03.07.2009 tarihinde yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.

Asgari geçim indirimi uygulamasının usul ve esasları ise Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği([3]) ile açıklanmış bulunmaktadır. Daha sonra, 5084 sayılı Kanun kapsamında gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanan işverenlerce istihdam edilen ücretlilerin asgari geçim indirimi karşısındaki durumuna ilişkin açıklamalar, 267 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde([4]) yapılmıştır. 2008 yılında sadece bir dönemle ilgili olarak 23.06.2008 tarihinde 69 No.lu Gelir Vergisi Sirküleri yayımlanmıştır. Söz konusu Sirküler’de, 5084 sayılı Teşvik Kanunu kapsamındaki illerde faaliyet gösteren mükelleflerce Mayıs/2008 vergilendirme dönemine ilişkin olarak verilecek aylık muhtasar beyannamede asgari geçim indirimi ve gelir vergisi stopaj teşviki uygulaması anlatılmıştır. Son olarak da konu hakkında yayımlanan 272 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde([5]), gelir vergisi stopajı teşviki öngörülen yerlerde ücretli olarak çalışan işçilerin ücret gelirleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, asgari geçim indirimi mahsubunun yapılması ve bu mahsup uygulandıktan sonra da ilgili kanunlarda yer alan teşvik amaçlı indirim ve istisnaların uygulamasına ilişkin açıklamalar yapılmıştır.

SORU 2: Asgari Geçim İndiriminden Yararlanacak/Yararlanamayacak Olan Ücretliler Kimlerdir?

Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan düzenlemeye göre, gerçek usulde vergilendirilen ücret geliri elde eden ücretlilerin asgari geçim indiriminden yararlanması mümkün bulunmaktadır. Yani sistemin uygulanacağı ücret gelirinin gerçek usulde vergiye tabi tutulan ücret geliri olması gerekmektedir. Bilindiği üzere, GVK’nın 64. maddesinde belirtilen “diğer ücretler” kapsamında değerlendirilen hizmet erbabının dışında kalan ücretlilerin almış oldukları ücretler gerçek usule tabidir. Bu sistemden gerçek usulde vergilenmiş ücret geliri olan tam mükellef gerçek kişiler yararlanacak olup, tam mükellef gerçek kişinin Türk veya yabancı uyruklu olmasının bir önemi bulunmamaktadır.

Gelir Vergisi Kanunu’nda ücret gelirleri “gerçek usulde” ve “diğer ücretler” olmak üzere iki şekilde tespit edilmektedir. Gerçek usulde ücretlerin vergilendirilmesine ilişkin esaslar anılan Kanun’un 61. maddesinde düzenlenmiştir. Diğer ücretler ise Gelir Vergisi Kanunu’nun 64. maddesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre diğer ücretlilerin yıllık safi ücret geliri, takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının %25’i şeklinde götürü bir tutar olarak belirlenmiş ve diğer ücretlilerin kimler olduğu maddede açıklanmıştır. Buna göre asgari geçim indirimi uygulamasından;

·       Ücretleri gerçek usulde vergilendirilen tam mükellef gerçek kişiler (Diğer bir ifade ile ücretleri tevkif suretiyle vergilendirilen tam mükellef kişiler),

·       Tevkifata tabi tutulmamış ücret gelirlerini yıllık beyanname ile bildirenler,

·       Gelir Vergisi Kanunu’nun 61. maddesi kapsamında ücret kapsamında değerlendirilen ücret geliri elde edenler (Örneğin sosyal güvenlik destekleme primi ödemek suretiyle çalışanlar ile kurumların yönetiminde görevli olanlar),

·       Yabancı uyruklu olup da Türkiye’de tam mükellefiyet esasında elde ettikleri ücret gelirleri tevkif suretiyle vergilendirilenler,

yararlanabilecektir.

Öte yandan, asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişilerin yararlanması mümkün bulunduğundan, ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanların asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanması mümkün değildir. Buna göre, asgari geçim indirimi uygulamasından aşağıda yer alan ücretliler yararlanamaz.

- Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilen hizmet erbabı,

- Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler,

- Başka bir kanun hükmü (4490 Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu, 4691 Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu vb.) uyarınca ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanlar,

- Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler.

SORU 3: Asgari Geçim İndiriminden Yararlanamayan Diğer Ücretliler Kimlerdir?

GVK’nın 64. maddesine göre, aşağıda yazılı hizmet erbabının ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilmektedir. Dolayısıyla, aşağıda yer alan diğer ücret geliri elde eden ücretlilerin Asgari Geçim İndiriminden yararlanması mümkün değildir.

- Kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabının yanında çalışanlar,

- Özel hizmetlerde çalışan şoförler,

- Özel inşaatlarda çalışan işçiler,

- Gayrimenkul sermeyi iradı sahibi yanında çalışanlar,

- Gerçek ücretlerinin tespitine imkan olmaması sebebiyle, Danıştay’ın müspet mütalaasıyla, Maliye Bakanlığı’nca bu kapsama alınanlar.

SORU 4: Elde Ettikleri Ücret Gelirinden Gelir Vergisi Tevkifatı Yapılmayan Ücretliler Asgari Geçim İndiriminden Yararlanabilir mi?

Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan hüküm gereğince veya başka bir kanun hükmü (4490 ve 4691 sayılı Kanun vb.) uyarınca ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayan ücretlilerin asgari geçim indiriminden yararlanması mümkün değildir. Çünkü, ortada bir vergi matrahı ve kesilen gelir vergisi olmadığı için bu sistemin uygulanması mümkün değildir. Dolayısıyla, mevcut istisna ve indirimler nedeniyle vergi matrahları doğmadığı için elde ettikleri ücret gelirinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayan ücretlilerin sistemden yararlanma imkanı bulunmamaktadır.

SORU 5: Hangi Ücret Ödemesinin Asgari Geçim İndiriminde Dikkate Alınacağının Ölçüsü Nedir?    

Gelir vergisi kesintisi yapılmayan ücret ödemelerinin asgari geçim indirimi uygulamasında dikkate alınması mümkün değildir. Ücret gelirlerinin gerçek usulde vergilendirilmesinde öncelikle ücretlinin vergi matrahını bulmak gerekir. Vergi matrahını bulabilmek için de yıl içinde ücretliye yapılan hangi ödemelerin gelir vergisi tevkifatına tabi tutulduğunun bilinmesi gerekir. Gelir vergisinden istisna edilen ücret ödemeleri ya Gelir Vergisi Kanunu’nda ya da özel kanunlarla yapılan düzenleme sonucunda belirlenmektedir. Aşağıda kısaca bazı ücret ve ücret kapsamında değerlendirilen ödemelerin türü ve gelir vergisi kesintisi yapılıp yapılmadığı belirtilmiştir.

SORU 6: Sosyal Güvenlik Destek Primi Ödeyenler Asgari Geçim İndiriminden Yararlanabilir mi?

Asgari geçim indirimi ile ilgili olarak 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, Gelir Vergisi Kanunu’nun 61. maddesi kapsamında değerlendirilen ücret geliri elde edenler, örneğin sosyal güvenlik destekleme primi ödemek suretiyle çalışanlar ile kurumların yönetiminde görevli olanlar da genel hükümlere göre asgari geçim indiriminden yararlanacaklardır. Buna göre; asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler yararlanabileceğinden, emekli olduktan sonra yeniden çalışmaya başlanarak, gerçek usulde ücret geliri elde edilmesi durumunda, asgari geçim indiriminden yararlanılması mümkün bulunmaktadır.

SORU 7: Asgari Geçim İndiriminden Ücret Geliri Dışında Gelir Elde Edenler Yararlanabilir mi?

Esas itibariyle Türk Vergi Sistemi’ne yeni giren asgari geçim indirimi uygulaması birçok OECD ülkelerinde sadece ücret gelirlerine değil tüm gelir unsurlarına toplu olarak uygulanmaktadır. Ancak, GVK’da yer alan mevcut düzenlemeye göre, bu sistem sadece gerçek usulde vergiye tabi tutulan ücret gelirleri için geçerli bulunduğundan, GVK’nın 2. maddesinde yer alan ücret dışındaki altı gelir unsurundan birini elde eden gerçek kişilerin bu sistemden yararlanmaları mümkün değildir.

SORU 8: Kapıcılar Asgari Geçim İndirimi Uygulamasından Yararlanabilir mi?

Asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler yararlanabilmektedir. Bu nedenle, elde ettikleri ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanların asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanması mümkün değildir. GVK’nın 23/6. maddesi gereğince, aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere, konut kapıcı ücretlerinden gelir vergisi kesintisi yapılmadığından, gerçek usulde vergilendirilmeyen konut kapıcılarının bu sistemden yararlanması mümkün değildir.

SORU 9: Uygulanan Asgari Geçim İndirimi Oranları Nedir?

GVK’nın 32. maddesinde yer alan hükme göre, asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler yararlanabilecektir. Kanun metninde indirim tutarının hesaplanmasında uygulanacak olan oranlarda belirtilmiştir. 265 Seri No.lu Genel Tebliğ’de ise uygulamaya ilişkin olarak gerekli açıklamalar yapılmıştır. Bu açıklamalara göre asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında belirlenen 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına;

- Mükellefin kendisi için % 50’si

- Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u

- Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk iki çocuk için % 7,5’i

- Diğer çocuklar için % 5’i

olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak tutarın, gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranla çarpılması sonucu bulunacak indirim tutarının 1/12'sinin aylık olarak hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmesi suretiyle bulunacaktır. Yani, mahsup edilecek asgarî geçim indirimi tutarı, asgari ücretin yıllık brüt tutarına yukarıdaki oranların uygulanması sonucunda bulunan tutara, gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oran olan %15 oranının çarpılması suretiyle bulunmaktadır. Bulunan bu tutar da hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmektedir.

Örnek: Eşi kamu kurumundan emekli olan ve 4 çocuğu bulunan ücretli Bay (A)’nın çocukları sosyal güvenlik yönünden kendisine tabi bulunmaktadırlar. Asgari geçim indiriminin uygulanmasında, asgari geçim indirimi oranı şöyle hesaplanacaktır;

Asgari geçim indirimi oranının bulunmasında ücretlinin dikkate alabileceği en fazla çocuk sayısı; eşi ücretli çalışan için 6 çocuk, eşi çalışmayan için ise 4 çocuk olacaktır. Her iki durumda da %85 oranına ulaşılmakta olup, bu oranın üzerindeki oranlardan yapılan hesaplamalar dikkate alınmayacaktır.

SORU 10: Asgari Geçim İndirimi Tutarı Nasıl Hesaplanır?

Asgari geçim indirimi tutarı, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarına belirtilen oranların uygulanması ile bulunan tutarın, gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine karşılık gelen oranla çarpımı sonucu bulunur.

Asgari geçim indirimi yıllık tutarı, ücretlinin asgari geçim indiriminden bir yıl boyunca faydalanacağı net menfaattir. Aylık yapılan ücret ödemelerinde ise asgari geçim indirimi, hesaplanan yıllık tutarın 12’ye bölünmesi suretiyle uygulanacak ve bir ay içerisinde yararlanılabilecek asgari geçim indirimi tutarı, yıllık olarak hesaplanan tutarın 1/12’sini geçemeyecektir. Bu durumda, asgari ücretin aylık tutarı ise;

formülü ile bulunacaktır. Aylık olarak tespit edilen bu tutarlar ise işverenler tarafından Asgari Geçim İndirimi Bordrosu’nda her bir ücretli için aylar itibariyle gösterilecektir. Asgari geçim indiriminin yıllık tutarı, her ücretli için asgarî ücret üzerinden hesaplanan yıllık vergi tutarını aşamayacak ve yılı içerisinde asgari ücret tutarında meydana gelen değişiklikler, asgari geçim indirimi uygulamasında dikkate alınmayacaktır. Ücretlinin faydalanacağı azami indirim tutarı, elde ettiği ücret geliri üzerinden hesaplanan gelir vergisi ile sınırlı olduğundan, mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde ücretliye herhangi bir iade yapılmayacaktır.

SORU 11: 2011 Yılında Asgari Geçim İndiriminin Hesaplanmasında Dikkate Alınacak Asgari Ücret Tutarı Nedir?

Bilindiği üzere, 2011 yılında Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından 16 yaşından büyükler için asgari ücret birinci altı aylık dönemde aylık brüt 796,50 TL, ikinci altı aylık dönem için ise aylık brüt 837 TL olarak tespit edilmiştir. Dolayısıyla, 2011 yılına ilişkin asgari geçim indirimi tutarının hesaplanmasında, yukarıdaki formülde yer alan asgari ücretin yıllık brüt tutarı olarak, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarı olarak (796,50x12=) 9.558 TL’nin dikkate alınması gerekir. Hesaplamalarda bu tutar 12 ay boyunca kullanılacak olup, 2011 yılının ikinci yarısında asgari ücretin farklı uygulanması bu hesaplamaları etkilemeyecektir.

Buna göre, asgari geçim indirimi tutarının hesaplanmasında, ücretin elde edildiği takvim yılı başında belirlenen 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarı esas alınmaktadır. 2011 takvim yılı boyunca asgari geçim indirimi tutarının hesaplanmasında dikkate alınacak asgari ücretin aylık brüt tutarı ile yıllık brüt tutarı şöyledir.

SORU 12: 16 Yaşından Küçük İşçilerde Sistem Nasıl Uygulanacaktır?

Asgari geçim indirimi tutarı, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarına üzerinden hesaplanmaktadır. Dolayısıyla, 2011 yılında 16 yaşından küçüklere ödenecek asgari geçim indirimi tutarı tespit edilirken, 16 yaşından büyük işçilere ödenen asgari ücretin brüt tutarı esas alınarak hesaplama yapılacaktır.

(*)  Hesaplanan gelir vergisinden; Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesi uyarınca işçinin, bekar ve çocuksuz olduğu ve sadece kendisi dikkate alınarak, Asgari Geçim İndirimi mahsup edilmiştir.

(**) Net ele geçen asgari ücrete 59,74 TL asgari geçim indirimi ilave edilmiştir.

SORU 13: 2011 Yılında Asgari Geçim İndirimi Uygulaması Asgari Ücretlinin Aylık Net Ücretini Ne Kadar Artıracaktır?

Bazı ücretlilerin farklı medeni durumları, eşin çalışma durumu ve çocuk sayılarına göre 2011 yılında aylık olarak alacakları asgari geçim indirimi tutarları ile bu tutarların asgari ücretin neti olan 570,21 TL’ye eklenmesi sonucunda ele geçecek yeni net tutarlar aşağıdaki şekilde olacaktır.

SORU 14: Asgari Geçim İndirimi Tutarının Hesaplanmasında Üst Sınır Nedir?

Genel Tebliğ’de yapılan açıklamaya göre, asgari geçim indiriminin yıllık tutarı, her ücretli için takvim yılı başında geçerli olan asgarî ücret üzerinden hesaplanan yıllık vergi tutarını aşamayacak ve yılı içerisinde asgari ücret tutarında meydana gelen değişiklikler, asgari geçim indirimi uygulamasında dikkate alınmayacaktır. Asgari geçim indirimi tutarının, ücretlinin aylık hesaplanan vergisinden fazla olması halinde, fazlası dikkate alınmayacaktır. Dolayısıyla, ücretlinin yararlanacağı aylık asgari geçim indirimi tutarı, aylık asgari ücret tutarı üzerinden hesaplanan aylık vergi tutarını aşamayacaktır. Örneğin, 2011 yılı takvim yılı başında geçerli olan asgari ücretin brüt tutarı olan 796,50 TL üzerinden hesaplanan gelir vergisi tutarı 101,55 TL olduğundan, asgari geçim indirimi tutarı hiçbir şekilde 101,55 TL'yi aşamayacaktır.

Bir diğer sınırlama ise, mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarı kişinin ücretinden kesilen gelir vergisinden fazla olamayacaktır. Genel Tebliğ’de yapılan açıklamaya göre, asgari geçim indirimi tutarının, ücretlinin aylık hesaplanan vergisinden fazla olması halinde, fazlası dikkate alınmayacaktır. Ücretlinin faydalanacağı azami indirim tutarı, elde ettiği ücret geliri üzerinden hesaplanan gelir vergisi ile sınırlı olduğundan, mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde ücretliye herhangi bir iade yapılmayacaktır.

2011 yılı için bir ücretlinin en fazla yararlanabileceği asgari geçim indirimi tutarı aylık 101,55 TL olmakla beraber, ilgilinin aylık ücret tutarından kesilen gelir vergisi tutarının 101,55 TL’nin altında bir tutar olması halinde, kişi ücretinden kesilen gelir vergisi tutarı kadar asgari geçim indiriminden yararlanacaktır. Örneğin, 25 Mart 2011 tarihinde yeni işe giren ve 3 günlük ücretinden 30 TL gelir vergisi kesilen bekar bir ücretlinin yararlanacağı aylık asgari geçim indirimi tutarı normalde 59,74 TL olmasına rağmen (kıst dönemlerde tam ay sayılmaktadır), ödenecek tutar 3 günlük ücretinden kesilen aylık gelir vergisi tutarı olan 30 TL kadar olacaktır.

SORU 15: 2011 Yılında Ücretlilerin Alacağı Yıllık ve Aylık Asgari Geçim İndirimi Tutarları Nedir?

(*)  2011 yılı takvim yılı başında geçerli olan asgari ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisi tutarı 101,55 TL olduğundan, Asgari Geçim İndirimi tutarı 101,55 TL'yi aşamayacaktır.  

SORU 16: Birden Fazla İşverenden Ücret Alan Ücretli Asgari Geçim İndirimi Tutarını Hangi İşverenden Alacaktır?

Konu hakkında yayımlanan 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, aynı zamanda birden fazla işverenden ücret alınması halinde, asgari geçim indirimi uygulaması, en yüksek ücretin elde edildiği işveren tarafından gerçekleştirilecektir. Ücretliler medeni durumu ve çocuk sayısı hakkında bildirimlerini, en yüksek ücret geliri elde ettikleri işverene vererek uygulamanın ilgili işverence yerine getirilmesini sağlayacaklardır. En yüksek ücretin hangi işverenden alınacağının belli olmaması halinde, indirimden yaralanacağı işvereni ücretli kendisi belirleyecektir. Ücretlinin aynı anda birden fazla işverenden dolayı asgari geçim indiriminden faydalandığının tespiti halinde; oluşan vergi ziyaı, ücretliden cezalı olarak tahsil edilecektir.

Örnek: (X) A. Ş. de Muhasebe Müdürü olarak çalışmakta olan ücretli, 2011 yılı Ocak ayında;  bu işyerinden 5.000 TL, (Y) Konut Kooperatifi Başkanlığından 2.000 TL ve (Z) Anonim Şirketin yönetim kurulu üyeliğinden de 1.000 TL ücret geliri elde etmiştir.

Örnekte ücretli, Ocak/2011 ayında üç ayrı işverenden ücret geliri elde etmektedir. Ücretli, medeni durumu ve çocuk sayısı hakkında Aile Durumu Bildirimini, en yüksek ücret geliri elde ettiği (X) A.Ş.’ye verecek ve 2011 yılında asgari geçim indirimi uygulamasından en yüksek ücret aldığı bu işvereni kanalıyla yararlanacaktır. Ücretlinin, diğer işverenleri kanalıyla ayrıca asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanması mümkün değildir.

SORU 17: Yıl İçinde İşyeri ve İşvereni Değişen Ücretliler Hangi Tarihten İtibaren Asgari Geçim İndiriminden Yararlanacaklardır?

Yıl içinde işyeri ve işvereni değişen ücretliler, yeni işyerlerinde veya işverenleri nezdinde çalışmaya başladıkları aydan itibaren asgari geçim indiriminden yaralanmaya devam edeceklerdir. Eski işverenin ödemediği asgari geçim indirimi tutarını, yeni işverenin ödeme yükümlülüğü bulunmamaktadır.

SORU 18: Ücretlinin Medeni Durumu ve Çocuk Sayısı Sistemin Uygulanmasında Ne Derece Önemlidir?

Asgari geçim indirimi tutarının hesaplanmasında ücretlinin medeni durumu ve çocuk sayısı dikkate alınmaktadır. Bu konuda sistem tamamen ücretlinin beyanı doğrultusunda yürümektedir. Bu nedenle, ücretlinin medeni durumu ve çocuk sayısı ile eşinin iş ve gelir durumu hakkında işverenlerine doğru bildirimde bulunmaları gerekmektedir. Ayrıca, ücretlinin mevcut durumlarında herhangi bir değişiklik olması halinde (evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb.) bu değişiklikleri işverene süresinde bildirmesi gerekmektedir. Asgari geçim indirimi oranını etkileyen bu değişiklikler bildirilmediği sürece işverenin bir sorumluluğu yoktur. İşverenler, ücretlilerin bu değişiklikleri kendilerine bildirdikleri tarih itibariyle dikkate alacaklardır.

SORU 19: Asgari Geçim İndirimi Yüksek ve Düşük Ücret Geliri Elde Den Herkese Aynı Oranda mı Uygulanacaktır?

Asgari geçim indirimi avantajından, ücret seviyesi ne olursa olsun, medeni durumları aynı olan gerçek usulde ücret geliri elde eden tüm ücretliler aynı ölçüde yararlanacaktır. Yani eşi çalışmayan ve dört çocuğu üzerinden sistemden yararlanan bir asgari ücretli ile aynı şartlarda eşi çalışmayan ve dört çocuğu bulunan ve 10.000 TL ücret alan bir ücretlinin alacağı asgari geçim indirimi tutarı aynı olmaktadır.

SORU 20: Net Ücret Üzerinden Anlaşan Ücretliler Asgari Geçim İndiriminden Yararlanabilir mi?

Ülkemizde, özel sektörde faaliyet gösteren işyerlerinin çoğunda işverenler, işçilerle “net ücret” üzerinden anlaşmakta ve işçinin gelir vergisi ve sigorta primini işveren üstlenmektedir. Bu durumda, bu sistemin mutlak surette ücretliye yansıması ve ücretlinin vergi yükünü azaltması gerekmektedir. Uygulamada işverenlerce bireysel emeklilik, sakatlık indirimi v.b. gibi işçiye tanınan vergi avantajları işçiye yansıtılmamakta işçiyle ne kadarlık bir anlaşma yapılmışsa o tutar ücretliye ödenmektedir. Örneğin; ücretli ve işveren ayda 2.000 TL net ücret üzerinden anlaştıklarını varsayarsak daha sonra işçinin bireysel emeklilik ödemesi, sakatlık indirimi v.b. nedenlerle daha az vergi ödemesi durumunda ücretliye tanınan bu vergi avantajı nedeniyle ödenmeyen bu tutar ücretliye ödenmemekte ve ücretliye 2.000 TL ücret ödenmeye devam edilmektedir. Oysa ücretliye tanınan bu vergi avantajı Devletin vazgeçtiği vergi niteliğinde olup bu tutarın da ücretliye ödenmesi gerekmektedir.

Bu konuda, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanmış olan 265 Seri No.lu Genel Tebliğ’de açıkça bu hususa değinilmiş ve işverenlerin asgari geçim indirimi tutarını mutlaka net ücrete ilave edip ücretliye ödemesi gerektiği açıklanmıştır. Aksi takdirde işverenler, muhtasar beyannamede ücretliye ödemediği bir tutarı mahsup etmiş olacağından, vergi ziyaına sebebiyet vermiş olacaktır.

SORU 21: Asgari Geçim İndirimi Uygulamasında Ücretlinin Beyanı Esas mıdır?

Bu uygulamada eşin çalışmadığı ve herhangi bir gelirinin olmadığına ilişkin olarak (aksi tespit edilmediği sürece) ücretlinin beyanı yeterli olacaktır. Asgari geçim indiriminde ücretlinin yararlanması için başka herhangi bir araştırmanın yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Bu çerçevede bildirimin dışında ücretlilerden nüfus kayıt örneği v.b. belgeler talep edilmeyecektir. Ancak, işverenler sorumluluklarını göz önünde bulundurarak şüpheli durumlarda gerekli belgeleri de talep edebilirler. Ayrıca, çocuk sayıları ile çocukların yaş ve öğrenim durumları konusunda da ücretlilerin beyanı esas alınacaktır. Dolayısıyla sistemin sağlıklı işlemesi için ilk olarak ücretlilerin doğru beyanlarda bulunması gerekmektedir.

SORU 22:  Yeni İşe Giren Ücretli Asgari Geçim İndiriminden Yararlanmak İçin İşverene Bildirimde Bulunmak Zorunda mıdır?

Ücretliler, medeni durumları ve çocuk sayıları ile eşinin iş ve gelir durumu hakkında Genel Tebliğ ekinde yer alan “Aile Durumu Bildirimi” ile işverenlerine bildirimde bulunacaklardır. Durumlarında herhangi bir değişiklik olması halinde (evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb.) bu değişiklikleri işverene bir ay içerisinde bildireceklerdir. Asgari geçim indirimi oranını etkileyen değişiklikler, söz konusu değişikliğin işverene bildirildiği tarih itibariyle uygulanacak olup, eşlerin her ikisinin de ücretli olması halinde çocuklar yalnızca sosyal güvenlik yönünden tabi oldukları eşin bildirimine dahil edilecektir.

SORU 23: Ücretliler Aile Durumu Bildirimini Doldururken Nelere Dikkat Edeceklerdir?

“Aile Durumu Bildirimi”nin ücretliler tarafından doldurulmasında dikkat edilecek hususlar söz konusu Bildirimde de belirtildiği üzere şöyledir;

- Bu bildirim, işverenlerce muhteviyatına uygun olarak çoğaltılıp kullanılabilecektir.

- Bildirim, ilk işe girişte verilecek olup, çalışanın asgari geçim indiriminden yararlanan eş veya çocuk durumunda bir değişiklik meydana gelmesi halinde bildirim yeniden verilecektir.

- Bildirim ilk işe girişte verilmekle beraber, işverenler uygulamayı doğru yapmak ve hataya sebebiyet vermemek için uygulamanın ilk başlangıcından önce ücretlilerden bildirimi doldurmalarını isteyeceklerdir.

- Nafakasını sağladıkları çocuklara ait asgari geçim indiriminden yararlanacak olan eş tarafından, mahkeme ilamının onaylı bir örneği bildirime eklenecektir.

- Çocuklar, sosyal güvenlik yönünden tabi oldukları eşin bildirimine dahil edilecektir.

- İndirimin uygulamasında “çocuk” tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, “eş” tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade edecektir.

- Sadece ücret geliri elde eden eş, “çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş” kapsamında değerlendirilmeyecektir. Bunlar dışındakiler ise çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş kapsamında değerlendirilecek olup, münhasıran emekli maaşı alanlar da çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş olarak kabul edilecektir.

- Bildirim üç bölümden oluşmakta olup; bunlar bildirimden yararlanan ücretliye ilişkin bilgiler kısmı, ücretlinin eşine ait bilgiler kısmı ve sistemden yararlanacak çocuklara ait bilgiler kısmıdır.

- Ücretlinin bildirimini doldururken “Sosyal Güvenlik No/Sicil No/Kurum Sicil No” bölümüne sadece birisini yazması yeterli bulunmaktadır.

- Eşin iş durumu ile ilgili olarak da eş ücretli ise çalışıyor, diğer durumlarda ise çalışmıyor şeklinde doldurulması gerekmektedir,

- Eşin gelir durumu kısmının ise doldurulmasına gerek bulunmamaktadır. Çünkü, Genel Tebliğ’de yapılan açıklamalara göre, sadece ücret geliri elde eden eş, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş kapsamında değerlendirilmeyecek olup, bunun dışındaki tüm durumlardaki eş, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş olarak değerlendirilecektir.

İmdat TÜRKAY*

Yaklaşım

(*)      Gelir İdaresi Başkanlığı Şube Müdürü

([1])         04.04.2007 tarih ve 26483 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([2])         03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([3])         04.12.2007 tarih ve 26720 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([4])         24.06.2008 tarih ve 26916 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([5])         12.08.2009 tarih ve 27317 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([6])         www.gib.gov.tr/Sıkça Sorulan Sorular