01.01.1984 tarih ve 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlüğe girene kadar ülkemizde tarım işçileri sosyal güvenlik kapsamı dışında bırakılmıştır.

I- GİRİŞ

Söz konusu Kanunla sosyal güvenlik kapsamına alınan tarım işlerinde hizmet akti ile süreksiz çalışan sigortalıların tahsis yardımlarından yararlanma hak ve yükümlülükleri 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda öngörülen yardımlardan farklılık göstermiştir.

Diğer taraftan, 5510 sayılı Kanun’un “Sigortalı Sayılmayanlar” başlıklı 6. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde; “kamu idareleri hariç olmak üzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanun’da tanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler, bu Kanun’a göre sigortalı sayılmamaktadır.” hükmü ile kamu idareleri hariç tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar bu Kanun’a göre sigortalı sayılmamış ve 01.10.2008 tarihinden itibaren 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı tescili yapılmamıştır. Yine, 5510 sayılı Kanun’un geçici 7. maddesine eklenen fıkra ile 30.04.2008 tarihinden sonra 2925 sayılı Kanun’a göre ilk defa sigortalı olanlar hakkında bu Kanun’un 28. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkrası hükümleri uygulanacağı öngörülmüştür. Diğer bir ifade ile tarım sigortalıları için yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları açısından ilk defa 01.05.2008 tarihinden;

- Önce sigortalı olanlar hakkında 2925 sayılı Kanun,

- Sonra sigortalı olanlar için 5510 sayılı Kanun’un 28. maddesinin iki ve üçüncü fıkralarında yer alan hükümler uygulanmaktadır.

Kamuoyunda Torba Yasa olarak bilinen ve yürürlüğe giren 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun(1) ile 5510 sayılı Kanun’un bazı maddeleri değiştirilmiş ve yeni maddeler eklenmiş olup, bu yazıda kamu idareleri hariç tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanların gerek 2925 sayılı Kanun gerekse 5510 sayılı Kanun’a 6111 sayılı Kanunla eklenen ek 5. maddeye göre sigortalılık durumu, prim oranları, kazançları, prim ödeme gün sayıları ile yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanma koşulları açısından açıklamalar yapılmıştır.

II- HİZMET AKTİ İLE SÜREKSİZ İŞLERDE ÇALIŞAN TARIM İŞÇİLERİNİN SİGORTALILIĞI

6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanun’a eklenen ve yürürlük tarihi 01.03.2011 olan ek 5. madde ile 5510 sayılı Kanun’un 6. maddesi ile bu Kanun’a göre sigortalı sayılmayan tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar tekrar sosyal güvenlik kapsamına alınmış ancak, bunların sigortalılığı 2925 sayılı Kanun kapsamında değil, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında geçerli sayılmıştır.

Tarım işçileriyle ilgili olarak 6111 sayılı Kanunla getirilen diğer bir düzenleme ise, 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 29. madde olup, yine 01.03.2011 tarihinden geçerli olmak üzere 01.05.2008 ila 30.09.2008 tarihleri arasında ilk defa 2925 sayılı Kanun’a tabi sigortalı olanlardan bu maddenin yürürlük tarihi olan 01.03.2011 tarihi itibariyle sigortalılığı devam edenler hakkında 5510 sayılı Kanun’a eklenen ek 5. madde hükümleri uygulanacaktır.

Söz konusu düzenlemeler çerçevesinde tarım işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanların tabi olacakları kanun ve statü, prim ödeme gün sayıları ve yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları aşağıda açıklanmıştır.

A- 01.05.2008 TARİHİNDEN ÖNCE 2925 SAYILI KANUN’A TABİ SİGORTALILAR

Tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışan ve ilk defa 01.05.2008 tarihinden önce 2925 sayılı Kanun’a göre tescil edilen ve sigortalılıkları devam edenler hakkında 2925 sayılı Kanun hükümlerinin uygulanmasına devam edilecek ve bu kapsamda sigortalılıkları sona ermediği sürece 5510 sayılı Kanun’un ek 5. maddesi kapsamına alınmayacaklardır. Söz konusu sigortalıların;

- Ödeyecekleri prime esas kazanç 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırıdır.

- Bu sigortalılardan %12,5’i genel sağlık sigortası primi olmak üzere %32,5 oranında prim alınır.

- 2925 sayılı Kanun’un 32. maddesi gereğince alınacak prim ve yapılacak yardımların hesabında esas tutulacak gün sayısı, primi ödenmiş her ay için on beş, bir tam yıl için 180 gündür.

- Sigortalılıkları sona ermediği sürece 01.03.2011 tarihinden sonra da ödenen primler 2925 sayılı Kanun kapsamında hizmet olarak değerlendirilir ve 2829 sayılı Kanun gereği aylık bağlanacak statü buna göre belirlenir.

- Bunların yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanma koşulları 01.10.1999 tarihinden önce yaş koşulu aranmaksızın 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3600 gün prim ödemek iken, bu koşul, 4447 sayılı Kanunla 01.10.1999 tarihinden itibaren değiştirilmiştir. 4447 sayılı Kanunla 2925 sayılı Kanun’a eklenen;

Geçici 2. maddenin (A) bendine göre, 4447 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 08.09.1999 tarihinde 13 yıl ve daha fazla sigortalılığı bulunanlar; en az 15 yıllık sigortalılık süresi ve 3600 prim ödeme gün koşulunu yerine getirdikleri zaman yaşlılık aylığından yararlanabilecektir.

4759 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 23.05.2002 tarihinde (A) bendi kapsamında olanlar hariç, sigortalılık süresi 13 yıl (dahil) ve daha fazla olanlar için 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim gün sayısı yanında yaşlara ilişkin kademeli geçiş süreci öngörülmüştür.

2925/Geçici 2-B Göre Yaşlılık Aylığına Hak Kazananlar

İlk defa 01.10.1999 tarihinden itibaren sigortalı olanların 2925 sayılı Kanun’un 20. maddesine göre yaşlılık aylığına hak kazanması için sigortalının;

- Kadın ise 58 yaşını, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması,

- 15 yıldan beri sigortalı olması,

- En az 3600 gün prim ödemiş olması

gerekmektedir.

B- 01.05.2008 İLA 30.09.2008 TARİHLERİ ARASINDA İLK DEFA 2925 SAYILI KANUN’A TABİ SİGORTALILAR

01.05.2008 ila 30.09.2008 tarihleri arasında ilk defa 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olanların hak ve yükümlülükleri 2925 sayılı Kanun’un 5510 sayılı Kanunla yürürlükte bırakılan maddelerine göre devam etmekte, ancak yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanma koşulları 5510 sayılı Kanun’un 28. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarına göre belirlenmektedir. Bu sigortalıların; prime esas kazançları 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırı olup, bunlardan %12.5’i genel sağlık sigortası primi olmak üzere %32.5 oranında prim alınmakta ve 2925 sayılı Kanun gereğince alınacak prim ve yapılacak yardımların hesabında esas tutulacak gün sayısı, primi ödenmiş her ay için on beş, bir tam yıl için 180 gündür.

6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 29. madde gereği 01.05.2008-30.09.2008 tarihleri arasında ilk defa 2925 sayılı Kanun’a tabi sigortalı olup sigortalılığı 01.03.2011 tarihinden sonra devam edenler hakkında 01.03.2011 tarihi itibariyle 5510 sayılı Kanun’un ek 5. madde hükümleri uygulanacaktır. Diğer bir ifadeyle, 01.05.2008-30.09.2008 tarihleri arasında ilk defa 2925 sayılı Kanun’a tabi sigortalı olup sigortalılıkları ek 5. maddenin yürürlük tarihi olan 01.03.2011 tarihi itibariyle devam edenler;

01.05.2008-28.02.2011 tarihleri arasında 2925 sayılı Kanun’a tabi,

01.03.2011 tarihinden itibaren 5510 sayılı Kanun’un ek 5. maddesi kapsamında 4(a) statüsünde

sigortalı sayılır. 2829 sayılı Kanun hükümlerine göre değerlendirme yapılırken bu statüler dikkate alınır.

01.05.2008 ila 30.09.2008 tarihleri arasında ilk defa 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olup 01.03.2011 tarihinde sigortalılıkları devam edenler bu tarih itibariyle 5510/ek 5. madde kapsamında sigortalı sayılacaklar ve Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenen günlük kazanç üzerinden % 20 malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, % 12,5 genel sağlık sigortası ve % 2 iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primi olmak üzere toplam % 34,5 oranında prim ödeyeceklerdir. İşsizlik sigortasına tabi olmayı isteyenlerin, sigortalı ve işveren hissesi oranındaki işsizlik sigortası primini ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödememeleri halinde, o aya ait işsizlik sigortası primini ödeme hakları düşmektedir.

Bu sigortalılar 01.03.2011-31.12.2011 tarihleri arasında 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırının on sekiz katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle otuz katını geçmemek üzere prim ödeyeceklerdir.

01.05.2008-30.09.2008 tarihleri arasında ilk defa 2925 sayılı Kanun’a tabi sigortalı olup sigortalılıkları ek 5. maddenin yürürlük tarihi olan 01.03.2011 tarihi itibariyle devam edenler;

01.05.2008-28.02.2011 tarihleri arasında 2925 sayılı Kanun’a tabi,

01.03.2011 tarihinden itibaren 5510 sayılı Kanun’un ek 5. maddesi kapsamında 4(a) statüsünde

sigortalı sayılır. 2829 sayılı Kanun hükümlerine göre değerlendirme yapılırken bu statüler dikkate alınır.

Ancak, 01.05.2008 öncesinde mülga kanunlara tabi sigortalılık süresi bulunup, son yedi yıllık fiili hizmet süresi içerisinde en fazla Kanun’un ek 5. maddesi kapsamında hizmeti bulunanlara 4 (a) kapsamında aylık bağlanacağından, aylığa hak kazanma koşulları 506 sayılı Kanun’un geçici 81. maddesi hükümlerine göre belirlenecektir. Örneğin, sigortalı 01.05.1987-30.01.1995 tarihleri arasında SSK, 01.01.1998-31.12.2004 tarihleri arasında Bağ-Kur kapsamında sigortalı olup, 20.02.2008-30.08.2010 arasında 4(a), 01.04.2011-31.12.2011 tarihleri arasında 5510/ek 5. madde kapsamında prim ödemesi halinde, sigortalının yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanma koşulları tespit edilirken son yedi yıllık fiili hizmet süresine bakılır ve en çok 4(a) kapsamında sigortalı hizmetinin bulunması ve sigortalılık başlangıcının 2008/Ekim ayından önce olması nedeniyle sigortalıya 506 sayılı Kanun’un geçici 81. madde hükümlerine göre hak kazanma koşulları tespit edilir.

C- 5510 SAYILI KANUN’UN EK 5. MADDESİ KAPSAMINDAKİ SİGORTALILAR

Kanun’un 4. maddesinin (a), (b) ve (c) bentleri ile 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesi kapsamında sigortalı olmayan, kendi sigortalılıklarından dolayı bu kanunlara göre gelir veya aylık almayan ve 18 yaşını doldurmuş olanlardan; tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar, talepte bulundukları tarih itibariyle Kanun’un ek 5. maddesi kapsamında sigortalı olacaklardır.

Bu kapsamdaki sigortalılar 4(a) statüsünde sigortalı sayılmakta ve haklarında Kanun’un kısa vadeli sigorta kolları bakımından yalnızca iş kazası ve meslek hastalığı sigortası, uzun vadeli sigorta kolları yönünden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır. Sigortalılar 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla sigortalı tarafından belirlenen günlük kazancın otuz katının % 34,5’i oranında prim öderler. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, % 12,5’i genel sağlık sigortası, % 2’si iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primidir.

Ancak gerek 01.05.2008 ila 30.09.2008 tarihleri arasında ilk defa 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olup 01.03.2011 tarihinde sigortalılıkları devam edenler gerekse 01.03.2011 tarihinden itibaren 5510/ek 5. madde kapsamında sigortalı olanlar 01.03.2011-31.12.2011 tarihleri arasında 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırının on sekiz katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle otuz katını geçmemek üzere prim ödeyeceklerdir. Diğer bir ifadeyle, 2011 yılında 18 günden başlayıp her yıl 1 puan artırılarak 30 güne kadar ki süreçte bu sigortalılar 30 günden eksik prim ödedikleri halde 30 gün hizmet kazanacaklar ancak prime esas kazancın alt sınırı üzerinden prim ödeyeceklerdir. 30 gün üzerinden prim ödemeye başlayacakları 2023 yılından itibaren prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında kendilerinin belirleyecekleri kazanç üzerinden prim ödeyeceklerdir.

Yine söz konusu sigortalılara, aylık bağlanırken prim gün sayıları 30 gün, kazançları ise fiilen ödenen kazanç olarak dikkate alınacaktır. Ancak, aylık bağlama şartları Kanun’un 28. maddesine göre tespit edilecektir.

5510 sayılı Kanun’un 28. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkrası hükümlerine göre; Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 7200 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olması şartı ile yaşlılık aylığı bağlanır.

Kadın sigortalılar için 58, erkek sigortalılar için 60 olarak öngörülen yaş hadlerinin, 7200 prim gün sayısı koşulunun 01.01.2036 tarihinden sonra yerine getirilmesi halinde, gün koşulunun yerine getirildiği tarih aralığındaki yaş hadleri esas alınarak aylığa hak kazanma koşulları belirlenir.

Yine 5510 sayılı Kanun’un 28. maddesinin üçüncü fıkrasında; ikinci fıkrada belirlenen yaş hadlerine 65 yaşı geçmemek üzere, üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla da yaşlılık aylığı bağlanabilecektir.

III- SONUÇ

6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanun’a eklenen ek 5. maddeyle kamu idareleri hariç tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar tekrar sosyal güvenlik kapsamına alınmış ve bu sigortalılara 2011 yılında günlük kazancın alt sınırının on sekiz katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle otuz katını geçmemek üzere prim ödeyerek her ay 30 gün hizmet kazandırılması sağlanmıştır. Getirilen düzenlemenin diğer önemli bir sonucu ise ilk defa 01.05.2008 ila 30.09.2008 tarihleri arasında 2925 sayılı Kanun’a tabi olanlardan sigortalılıkları 01.03.2011 tarihi itibariyle devam edenlerin anılan tarih itibariyle prim ödeme yönünden 5510 sayılı Kanun’un ek 5. maddesindeki sigortalılarla eşitlenmesidir. Bu durum, söz konusu sigortalılar için yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli 7200 prim gün koşulunun ayda 15 gün üzerinden hizmet yerine 30 gün hizmet kazanarak daha erken yerine getirmelerine imkan sağlamıştır.

Ancak, kademeli prim ödeme sürecinde kazançların asgari günlük kazanç üzerinden ödenme zorunluluğu ile aylık bağlama işlemlerinde kademeli süreçte 30 günden az fiilen ödenen kazançların dikkate alınması, bu süreçte anılan sigortalılara bağlanan aylık miktarlarını düşürebilecektir.

Nergis ŞİMŞEK*

Yaklaşım

*    Sosyal Güvenlik Kurumu, Şube Müdürü

(1)  25.02.2011 tarih ve 27857 (1. mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.