|
Ülkemizde 5510 sayılı Kanunla aynı çatı altına sokulan sigortalılık halleri ve buna ilişkin farklar geçmişten gelen ayrımlarını sürdürmeye devam etmekte uzun yıllar da devam edecek bulunmaktadır.
1. Giriş:
01.10.2008'den önce SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamında çalışanların aylık bağlama esaslarındaki köklü farklılıklar 01.10.2008'e kadar olan yıllardaki hizmetlerinin aylıklarına etkisi bakımından hayatiyetlerini sürdüreceklerdir.
Bu durum birden çok sigortalılık geçmişi olduktan sonra bu sigortalılık statülerinin birinden emekli olanlar için önem arz etmektedir. Kaldı ki sigortalıların kahir ekseriyeti de bu durumda bulunmaktadır. Zira yurttaşlarımız bağımsız bir iş yaptıklarında 4/b sigortalısı (Bağ-Kur), hizmet akdine dayalı bir işverene bağlı çalıştıklarında 4/a sigortalısı (SSK), memur olduklarında 4/c sigortalısı (Emekli sandığı iştirakçisi) olabilmekte ancak istisnai durumlar dışında bunların sadece birinden emekli olabilmektedirler. En çok emeklisi bulunan sigortalılık statüsü olan SSK sigortalılığından emeklilikte diğer kurum ve yurtdışı borçlanmasıyla edinilen primlerin etkisi bu yazımızın konusu olacaktır.
2. Hizmet Birleştirmeyle SSK Sigortalılığından Emeklilikte Aylık
Birleştirilen hizmet süreleri üzerinden 4/a (SSK) sigortalılığından hesaplanacak aylık miktarının tespitinde, T.C. Emekli Sandığına tabi işlerde emekli aylığı bağlanmasına esas aylıklar ile diğer kurumlardaki prime esas kazanç tutarları dikkate alınmaktadır. [1] Yani sosyal güvenlik kapsamında geçmiş son yedi yıldaki hizmetlerin çoğunun tabi bulunduğu statü SSK sigortalılığı ise aylık SSK sigortalılığından bağlanır. SSK'dan bağlanacak aylıkta daha önce Emekli Sandığı'na tabi geçmiş hizmetlerin, Bağ-Kur kapsamında geçmiş hizmetlerin, dövizle yapılan yurtdışı borçlanma bedellerinin aynı dönemdeki SSK prime esas kazanç tavan ve taban rakamlarına göre bir değerleri bulunmaktadır.
3. Bağ-Kur Hizmetlerinin SSK'dan Emeklilikteki Etkisi:
Bağ-Kur sigortalılarından alınacak primler 01.08.1987'ye kadar 12 basamaklı, bu tarihten sonra 24 basamaklı gelir tablosuna göre belirlenmekteydi. Her yıl TÜFE' ye ve gayrisafi yurt içi hâsıla sabit fiyatlarla gelişme hızı tahmini artış oranı uygulanmak suretiyle yeniden belirlenen bu tutarlar SSK prime esas kazanç tutarlarına göre düşük kalmaktaydı. Örneğin 12 basamaklı gelir tablosunun uygulandığı en son tam yıl olan 1986 yılında en yüksek Bağ-Kur basamağı olan 12.basamağın tutarı yıllık 481.440 aynı dönemdeki SSK prime esas kazanç tabanı olan 496.800 TL'den daha düşük kalmaktaydı. 01.01.2000 tarihine kadar olan uygulamada çıktıkları en yüksek basamaktan emekli olabilen Bağ-Kur sigortalıları için özellikle basamakların 01.08.1987'den itibaren 24 basamağa çıkartılması ve basamak satın alma uygulamaları nedeniyle bu durum fazla önem arz etmezken 2000 yılından sonra Bağ-Kur’dan emekli olanlarla özellikle Bağ-Kur hizmetlerinden sonra SSK'lılıktan emekli olanların emekli aylıklarına olumsuz yansımıştır. Basamakların 24'e çıkartılması durumunda dahi 11. ve kimi yıllarda 12.basamak gelir karşılıkları dahi asgari ücretle çalışanların SSK primi bakımından tabi olduğu SSK prime esas kazanç tabanının altında kalmıştır. Bağ-Kur sigortalılığına başlayanların 1-12 basamak arasında birer yıl prim ödedikleri nazarı itibare alınırsa uzun yıllar Bağ-Kur sigortalısı olarak prim ödeyenlerin SSK'lılıktan emekliliklerinde yüksek aylık beklentisinde olmaları hayalden öte geçememektedir.
4. Emekli Sandığı Hizmetlerinin SSK'lılıktan Emeklilikte Etkisi
Emekli Sandığı kesenek ve kurum karşılıkları Emekli Sandığı matrahına göre tespit edilmektedir. Bu matrahın tespitinde de özellikle unvana ve dereceye göre hak kazanılan ek göstergenin önemi büyük olmaktadır.
Örneğin Teknik Hizmetler Sınıfı ve hekimler için geçerli ek göstergeler l. Derece 3600, 2. derece 3000, 3. derece 2200, 4. derece 1600 iken, öğretmenler için 1. Derece 3000, 2. derece 2200, 3. derece 1600, 4. derece 1100 Genel İdare Hizmetleri Sınıfı yükseköğrenim mezunları için geçerli olan ek gösterge 1. derece 2200, 2. derece 1600, 3. derece 1100, 4. derece 800 olmaktadır.
Emekli sandığı matrahı (Gösterge + Ek gösterge + Kıdem Puanı1) X Katsayı + Taban Aylığı + (En yüksek devlet memuru aylığı X Ek göstergeye göre belli bir oran) şeklinde formüle etmek mümkündür. Buradaki en yüksek devlet memur aylığı 9500 gösterge rakamı ile Memur maaş katsayısının çarpımını, ek göstergeye göre belli bir oran ise;
• 0 – 2200 ek göstergeye kadar % 40'ı
• 2200 - 3600 ek gösterge arası için % 70'i
• 3600 - 4800 ek gösterge arası için % 130'u
• 4800 - 6400 ek gösterge arası için % 150'yi
• 6400 - 7600 ek gösterge arası için % 180'i
• 7600 - 8400 ek gösterge arası için % 200'ü
ifade etmektedir.
Yani 1.dereceye gelmiş 20 yıllık bir hekim veya bir mühendisin Emekli Sandığı matrahı 2011 yılı Ocak-Haziran dönemi için (1500 [2] +3600 [3] +400 [4] )x 0,061954 + 826,56 + 9500x0,061954x % 130) = 1731,71'dir.
Bu personelden kesilen % 16'lık Emekli Sandığı keseneği ile % 20'lik Kurum karşılığı bu matrah esas alınarak gerçekleştirilmektedir.
5 yıllık ve 8.derecedeki bir memurun Emekli Sandığı matrahı da 1110'dur. Emekli Sandığı emekli aylıkları herhangi bir girdi-çıktı dengesi gözetilmediğinden matrahlar da emekli aylıkları da (Daire başkanı, müfettiş ve üzeri unvandaki personelin tazminat hakları nedeniyle bunlar hariç olmak üzere) birbirine yakındır.
Oysa aynı dönemde 4/a sigortalılarının (SSK) prime esas kazanç matrah tabanı 796,50 TL tavanı ise 5177,25 TL'dir. Görülmektedir yeni-eski memur, teknik unvanlı veya hekim ya da genel hizmetler kapsamında ayırt etmeksizin Emekli Sandığı matrahlarının SSK prime esas kazanç tabanına göre oranı 1,4 ila 2 katı arasında değişmektedir. Bu durumda Emekli Sandığı hizmetlerinden sonra SSK'lılıktan emekli olanların kazanç oranları çok yüksek sayılmadığından uzun yıllar memuriyetten sonra SSK'dan emekli olanların yüksek emekli aylığı beklentileri de boş çıkacaktır. SSK'nın aylık bağlama sistemi gereği memurluktan geçen hizmetlerin 1990-1999 yılları arasında geçmesi o kadar kayıp meydana getirmese bile özellikle 01.01.2000'den bu yana geçen süredeki memuriyet hizmetlerine ilişkin matrahlar SSK'lılıktan bağlanacak aylıklarda düşük kalacaktır.
Zira 01.01.1990 ila 31.12.1999 tarihleri arasında asgari ücretin iki katı kadar kazançla çalışıyor olmak tavandan aylık bağlanması için yeterliyken bu marj 01.01.2000'den sonrası için asgari ücretle asgari ücretin 6,5 katı arasındaki marj oranında açılmıştır. Son 10 veya son 5 yıla göre aylık hesabı da 01.01.2000 tarihinden önceki hizmetlere münhasır olarak uygulanmaktadır.
Müfettiş, Daire başkanı ve daha üst makamlar için öngülen makam-görev veya makam-temsil tazminatları Emekli Sandığı matrahına dahil olmamasına rağmen sadece E.S.'dan emeklilikte emekli aylığına ek olarak ödenmekte olduğundan bu görevlerden emekli olmak varken SSK sigortalılığına veya Bağ-Kur sigortalılığa geçip emekli olmak emekli aylığında kaybın çok büyük olmasına yol açmaktadır.
5. Yurtdışı Borçlanmalarının SSK'lılıktan Emekliliğe Etkisi
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının yurtdışı çalışmalarının veya kadınların yurtdışındaki ev hanımı olarak geçirdikleri sürelerin borçlanılarak sigortalılığa sayılması uygulamasında günlük borçlanma bedeli olarak 15.02.1997'ye kadar 1 dolar [5] , 97/9064 sayılı BKK [6] ile 15.02.1997-15.05.1998 arası 2,5 dolar, 98/10999 sayılı BKK [7] ile 16.05.1998-10.05.2005 arası 2 dolar, 2005/9665 sayılı BKK [8] ile de 10.05.2005'ten 01.10.2008'e kadar ise 3,5 dolar alınmıştır. Örneğin 2006 yılında dolar kuru 1,41 TL iken yapılan bir borçlanmada bir borçlanmada bir aylık borçlanma için (30x1,41x3,5=) 148,05 TL ödenirken bu rakam aynı yıldaki SSK prime esas kazanç taban matrahı olan 531 TL'nin yedide ikisi kadar kalmaktadır. Yine dolar kurunun 81000 TL olduğu 1996 yılında 1 dolardan borçlanılmış olsa bile yıllık borçlanma bedeli 29.160.000 TL idi ve bu rakam aynı dönemde SSK prime esas kazanç tabanı olan 144.270.000 TL'nin yaklaşık beşte biri idi.
Yani dolarla yapılan yurtdışı borçlanmaların SSK'dan bağlanılacak aylığa etkisi reel bazda olumsuz olmaktadır. 01.10.2008'den itibaren ise yurtdışı borçlanmalarında da yurt içi prime esas kazanç taban ve tavan matrahları arasında isteğe bağlı olarak endekslenme hakkı getirilmiş bulunmaktadır.
6. Sonuç:
Hizmet birleştirme yoluyla memuriyet, Bağ-Kur sigortalılığı dönemlerinden sonra SSK'lılıktan emeklilik yasal bir hak olmakla birlikte kurumların emekli aylıklarının hesaplama yöntemlerinin farklı olması, yıllar içinde bunlarında kendi içerisinde farklılıklara gitmesi emekli aylığı hesaplarını karmaşıklaştırmakta, kavranılmasını zorlaştırmaktadır. Bilinmesi gereken Emekli Sandığı iştirakçiliklerinden veya 12-15 basamaklar arası prim ödenmiş Bağ-Kur sigortalılıklarından sonra SSK'lılıktan emeklilikte yüksek aylık beklenmemesi bir yana, 12.basamağa kadar ödenmiş Bağ-Kur primlerinden sonra ve hele de kurun düşük kalması nedeniyle 1 dolardan 3,5 dolara çıkartılmış olsa bile dövizle yapılan borçlanmanın sonucunda bağlanan SSK aylıklarının düşük kalması kaçınılmaz olduğu gerçeğidir. Makam ve görev veya temsil tazminatlarına tabi çalışanların Emekli Sandığı dışından bir kurmdan emekli olmaları ise kaybın boyutlarını çok büyük kılmaktadır.
Şevket TEZEL
S.G. Uzmanı
http://www.bilgilidenetim.com/makale/goster/628 |
