Dış ticaret, mal, sermaye ve hizmetin dış alım ve satımını kapsamaktadır. Dış ticarette malların ülkeler arası dolaşımının ortalama olarak % 95’i deniz yoluyla yapılır.

I- GİRİŞ

Bu nedenle dış ticaret olayında ulaşım açısından hiç şüphesiz gemi taşımacılığının önemi yadsınamayacak kadar ağırlık kazanmıştır. Birçok ülke gemi taşımacılığını teşvik etmek amacıyla vergisel avantajlar sağlamaktadır. Ülkemizde dış ticaret gemi taşımacılığımızın yeterli düzeyde olduğunu ileri sürmek olanaksızdır. Bu nedenle gemi taşımacılığımızı her yönden desteklemek bize göre dış ticareti desteklemek anlamını taşımaktadır. Ülkemizin de uluslararası ulaşım pastasından yeterli payı alabilmesi ancak dış ticaret ulaşım olanaklarının her yönden artırılması ve gelişmesiyle olanaklıdır. Bu çalışmamızı konunun ülkemiz açısından çok büyük öneme sahip olması nedeniyle, bu konuya ve sağlanan vergi avantajlarına ayırmış bulunuyoruz.

İşletmeler vergi avantajı yoluyla vergi yüklerini azaltmanın yanında, azaltamayan işletmelere göre bir üstünlük sağlamaktadırlar. Sağlanan vergisel avantaj kadar öz kaynakları artmakta ve “ödeme gücü üstünlüğü” sağlamaktadırlar. Vergi avantajıyla üstünlük sağlayan bu ticari işletmeler zamanla bu avantajı yeni yatırımlara dönüştürürler ve giderek büyürler, bu durum sadece işletmenin büyümesi demek değildir, aynı zamanda ülkenin bu alanda büyümesi anlamını taşır, zaten temel amaçta budur.

Çalışmamızın konusu yazımızın başlığından da anlaşıldığı gibi “ülkemiz gemi siciline kayıtlı gemilerimizin uluslararası gemi taşımacılığından sağlanan kazançların vergi avantajlarıdır”. Kanımızca bu alanın gelişmesi için kamusal korunmaya gereksinme vardır.

II- DIŞ TİCARET ALANINDA GEMİ ULAŞIM SEKTÖRÜNE TANINAN VERGİSEL AVANTAJLAR

Ülkemizin dış ticaret hacmi her yıl bir önceki yıla göre önemli artışlar kaydetmektedir. Buna karşın uluslararası gemi taşımacılığımız bu artışlara uyum sağlayamadığı gibi, yeterli düzeyde de değildir ve mutlaka bir takım teşvikler yoluyla bu sektörün gelişmesi sağlanmalıdır. Biz bu çalışmamızda öngörülen teşvikler açısından kurumlar vergisi ve katma değer vergileri üzerinde özet halinde durmak istiyoruz.

A- KURUMLAR VERGİSİNDE GE-Mİ TAŞIMACILIK KAZANÇ İSTİSNASI

Türk uluslararası gemi siciline kayıtlı gemilerin dış ticaret işlemlerinden doğan kazançları (ulaştırma geliri ya da devirden elde edilen kazançlar) kurumlar vergisinden “istisna” tutulmuştur. Söz konusu istisnadan yararlanma koşulları ise şöyle özetlenebilir (KVK md. 5).

- Türk uluslararası gemi siciline kayıtlı gemi ya da yat olması gerekmektedir.

- İstisnaya tabi kurum kazancının işletmeden sağlanan (deniz taşımacılığı) ya da işletilip işletilmediğine bakılmaksızın devirden elde edilmiş kazanç olması zorunludur. Örneğin gemi ya da yatlar eğer deniz faaliyeti dışında otel ya da restoran olarak kullanılması halinde oluşan kazançlar istisnadan yararlanamayacaktır.

- İstisna kapsamına yukarıda söz konusu deniz taşımacılığı faaliyeti ile ilgili olma koşulu ile “kur farkı”, “vade farkı” gibi kazançlarda dahildir ve istisnadan yararlanacaklardır.

İstisnadan yararlandırılacak kazancın saptanmasına gelince;

- İstisnadan yararlanacak kazancın elde edilmesi için yapılan giderler, bu kazançtan düşülür, kalan bakiye istisnadan yararlandırılır, ancak deniz taşımacılığı kazancının üstünde doğabilecek gider fazlası zararlar, işletmenin diğer kazançlarından indirilemez. İndirilemeyecek zararlara gemi amortismanları ve itfa payları dahildir.

- Deniz taşımacılığı faaliyeti de diğer işletme faaliyetleri muhasebe kayıtları sırasında kesin kez bir birinden ayrılacaktır. Eğer deniz taşımacılığı ile diğer faaliyetlerle müşterek olarak doğan bir gider ortaya çıkarsa iki tarafın hasılat oranlarına göre dağılıma tabi tutulacaktır. Aksi halde vergisel bir sorun yaratabilir.

B- KATMA DEĞER VERGİ İSTİSNASI

Türk uluslararası gemi siciline kayıtlı olsun olmasın hiçbir ayırım yapmadan gemi ve yatların devir işlemleri KDV’ye tabidir (KDVK md. 1/3). Ayrıca, gemi ya da yatların kiralanması da KDV’ye tabidir. Ancak, faaliyetleri kısmen ya da tamamen deniz hava ve denizyolu taşıma araçlarının, yüzer tesis ve araçlarının teslimleri, bu araçların imal ve inşası ile ilgili olarak (KDVK md. 13);

- Bu araçların teslimi,

- Bu araçlarla ilgili olarak verilen tadilat, bakım, onarım hizmetleri,

- Bu araçların imal ve inşası ile ilgili hizmetleri

istisnadan yararlanacaktır.

C- GEMİ ÇALIŞANLARINA İSTİSNA (4490 sK. md. 12)

Türk uluslararası gemi sicilinde kayıtlı gemilerde ve yatlarda çalışan personele (gemi adamı) ödenen ücretler gelir vergisi ve fonlardan istisnadır. Ancak, işletmenin gemi dışında çalışan personeli bu istisnadan yararlanamaz.

Bu istisna sadece gelir vergisi açısındandır, ayni ücretler damga vergisine tabi olacaktır. Geminin kiralanması halinde de gemi adamları bu istisnadan yararlandırılır.

III- SONUÇ VE ÖNERİLER

Ticaret ve ticari kazançlar kavramı içerik açısından çok geniş kapsamlı bir kavramdır. Birçok ülke bir kısım ticari faaliyet alanlarına çeşitli nedenlerle teşvik etmek amacıyla vergisel avantajlar tanımaktadır. Uluslararası gemi taşımacılığı ülkemiz açısından teşvik edilmesi gereken bir ticari alan olduğu için özellikle Türk uluslararası gemi siciline kayıtlı gemilere deniz taşımacılığından elde ettikleri kazançlar ile devirden sağlanan kazançlar kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. Bu durum hiç şüphesiz diğer ticari faaliyet alanlarına göre bu alanı teşvik etme amacı taşıyan ayrıcalıklı bir avantajdır.

Bu kazançlarla illiyet bağı olan kur ve vade farkları da bu istisnadan yararlandırılmaktadır. Her ne kadar gemi ve yat teslimleri KDV’ye tabi ise de bazı yasal koşulları taşıyan tadilat, bakım ve onarım gibi teslimler de KDV’den istisna tutulmuştur. Kanımızca bu istisna uygulaması da gemi inşa sanayini teşvik amacı taşımaktadır.

Ülkemiz çalışanları içinde münhasıran gemi adamı olarak gece gündüz ağır deniz koşullarıyla boğuşan çalışanların ücretlerini gelir vergisinden istisna tutularak gemi adamlarına hiçte küçümsenmeyecek bir vergisel avantaj tanınmıştır.

Vergi yükümlülerinin bu vergi avantajlarını kullanırken hem kazançların hem de gereken özen ve titizliği göstererek vergi yönetimi ile bir yorum farkı yaratmamalarına dikkat etmeleri gerekmektedir.

Salih ÖZEL*

Yaklaşım

*          Prof. Dr.