5510 sayılı Sosyal Sigor­talar ve Genel Sağlık Sigortaları Kanunu’na(1) göre, sigortalıya 4/a kapsamından malûllük ya da yaşlılık sigortasından aylık bağlanabilmesi için, belirli bir yaşı tamamlamış olması, belirli bir süre prim ödemiş olması, belirli bir süre sigortalı olması, işten ayrılmış olması, SGK’ya yazılı talepte bulunması gerekir(2).

I- GİRİŞ

Malûllük ya da yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanabilmek için gerekli olan bu beş şarttan ikisi, sigortalının işten ayrılması ve SGK’ya yazılı müracaatta bulunması herkes için geçerli olan ortak şartlardır. Kanun’da öngörülen belirli bir yaşa ulaşmak, prim ödeme gün sayısını ve sigortalılık süresini tamamlamak ise her sigortalı için işe giriş tarihine bağlı olarak farklılık gösterir.

Ölüm sigortasından hak sahiplerinin ölüm aylığına hak kazabilmesi için ise sigortalının en az 5 yıl sigortalı olması yanında belirli bir süre prim ödemiş olması gerekir. Prim ödeme gün sayısı ölüm tarihine bağlı olarak değişkenlik gösterir. 1 Ekim 2008 tarihinden önce vuku bulan ölümlerde (borçlanma dahil) 900 prim ödenmesi yeterli olmakla birlikte 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki ölümlerde 1800 gün prim ödemek ya da her türlü borçlanma hariç 900 gün prim ödemek ölüm aylığı bağlanması için yeterli koşuldur. 

Bu çalışmada, 18 yaş öncesi başlayan sigortalılık halinin varlığı halinde sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları açısından hak kaybına uğrayıp uğramadığı hakkında bilgi vereceğiz.

II- 18 YAŞ ÖNCESİ BAŞLAYAN SİGORTA, EMEKLİ OLMA YAŞINI ETKİLER Mİ?

A- 5510 SAYILI KANUN ÖNCESİ SİGORTALI OLANLAR AÇISINDAN

5510 sayılı Kanun öncesi yürürlükte bulunan 506 sayılı Kanun’un mülga 60. maddesinin (G) fıkrasında, “Bu maddenin uygulanmasında; 18 yaşından önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edileceği, geçici 54. maddesinde ise 1 Nisan 1981 tarihinden önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanlar hakkında 60. maddenin (G) fıkrası hükmünün uygulanmayacağı” hüküm altına alınmıştır.

506 sayılı Kanun’un 60. maddesi “yaşlılık aylığından yararlanma esas ve şartlarını” düzenlediğine göre, bu uygulamanın yaşlılık sigortası ile sınırlı olduğunu ve 18 yaş uygulamasıyla kadınların 38, erkeklerin 43 yaşından önce emekli olmalarının önüne geçen bir düzenleme olduğunu söyleyebiliriz.

Esas itibariyle bu düzenleme 4447 sayılı Kanunla getirilen kademeli emeklilik yaşı uygulamasıyla fiili olarak anlamını yitirmiştir. Zira 506 sayılı Kanun’un geçici 81.maddesinde düzenlenen emeklilikte yaş kademesi erkekler için 44, kadınlar için 40 yaşından önce emekli olmayı imkânsız hale getirmiştir(3).

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yayımlanan 12-99 Ek Genelge’de; “506 sayılı Kanun’un 60. maddesinin (G) bendi ve geçici 54. maddesi gereği, 1 Nisan 1981 tarihinden sonra ve 18 yaşını doldurmadan önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanların, sigortalılık süreleri 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış sayılacağı ancak bu uygulamanın, 506 sayılı Kanun’un 60. maddesinde yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süreleri ile sınırlı olup, 506 sayılı Kanun’a eklenen, geçici 81. maddenin (B) bendi ve (C/b) alt bendinde belirtilen sigortalılık sürelerinin hesabında 18 yaş sınırlaması uygulanmayacağı” belirtilmiştir.

Kanun’daki düzenleme doğrultusunda, sigortalıların 506 sayılı Kanun’un geçici 81. maddesine göre aylığa hak kazanma koşullarının belirlenmesinde 18 yaş uygulamasına bakılmaksızın ilk işe giriş tarihine göre yaş, prim ödeme gün sayısı tespit edilecek sigortalılık süresi koşullarına bakılmayacaktır. Zira yaşın tamamlandığı tarihte sigortalılık süresi otomatikman sağlanmış olacaktır.

Örnek-1: 15 Ocak 1972 doğumlu erkek sigortalı 11 yaşında iken 20 Şubat 1983 tarihinde sigortalı olarak çalışmaya başlamış ise sigortalının 506 sayılı Kanun’un geçici 81. maddesine göre aylığa hak kazanma koşulları, 18 yaş uygulamasına bakılmaksızın 20 Şubat 1983 tarihindeki girişine göre, 25 yıl, 47 yaş, 5150 gün olarak tespit edilecektir (24.05.1982 ila 23.11.1983 tarihleri arasında işe girenler). Sigortalının yaşlılık aylığı talebinde bulunduğu zaman bu şartlardan 25 yıllık sigortalılık süresi şartının yerine gelip gelmediğinin tespitini yapmaya gerek yoktur. Sigortalının 18 yaşını doldurduğu 15.01.1990 tarihi 25 yıllık sigortalılık süresi hesabı için sigortalılık başlangıç tarihi olarak dikkate alınsa ve 25 yılın doldurulduğu tarih 15 Ocak 2015 olarak hesap edilse bile sigortalı bu kez 47 yaşı tamamlayacağı 15 Ocak 2019 tarihini bekleyecektir. Özetlersek, emeklilikte kademeli yaş uygulaması 18 yaş öncesi ilk defa sigortalı olanlar için (1 Nisan 1981 ila 8 Eylül 1981 tarihleri arasında sigortalı olan bayanlar hariç) Geçici madde 81’e göre emekli olacaklar için olumsuz bir etkiye sahip değildir. 

Örnek-2: 15 Nisan 1990 doğumlu erkek sigortalı 13 yaşında iken 15 Haziran 2003 tarihinde sigortalı olarak çalışmaya başlamış ve 20 Ekim 2008 tarihinde de ölmüş ise, emeklilik için aranan 5 yıl sigortalılık şartının başlama tarihi 18 yaşı tamamladığı 15 Nisan 2008 tarihi baz alınmayacak, fiilen işe girdiği 15 Haziran 2003 tarihi dikkate alınarak 5 yıl sigortalılık süresini tamamladığına hükmedilecektir(4). Belirtelim ki; sigortalılık süresinin başlangıcının 18 yaşın tamamlandığı tarih dikkate alınacağı hükmü 506 sayılı Kanun’a göre sadece yaşlılık aylığı için geçerli olup, malûllük ve ölüm aylıkları için geçerli olmayacaktır.

Örnek-3: 5 Mart 1980 doğumlu erkek sigortalı 14 yaşında iken 20 Aralık 1994 tarihinde sigortalı olarak çalışmaya başlamıştır. Sigortalının III. Derece vergi indirim belgesi bulunmakta olup toplamda 4500 gün prim ödemesi mevcuttur. Sigortalı ne zaman emekli olabilecek.

Sigortalı, 506 sayılı Kanun’un geçici 87/I-c fıkrası hükmüne göre, 17 yıl sigortalılık süresi ve 3920 gün prim ödenmesi koşuluyla emekli olabilecek. 17 yıllık sigortalılık süresinin başlangıcı 05.03.1998 olacağından, sigortalı 5 Mart 2015 tarihinde emekli olabilecektir. Dikkate edilirse, sigortalılık süresinin başlangıcı olarak kişinin ilk defa sigortalı olduğu tarih değil, 18 yaşın tamamlandığı tarih dikkate alınmıştır. Sigortalıya bağlanacak aylık yaşlılık aylığıdır ve geçici madde 87’ye göre emekli olacaklar için olumsuz bir etkiye sahiptir.

B- 5510 SAYILI KANUN SONRASI SİGORTALI OLANLAR AÇISINDAN

5510 sayılı Kanun’un 38. maddesi 2. fıkrasında, “18 yaşından önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi olanların sigortalılık süresinin, 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edileceği, bu tarihten önceki süreler için ödenen malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin, prim ödeme gün sayılarının hesabına dahil edileceği” hüküm altına alınmıştır. Kanun’un geçici 6. maddesinde ise, “506 sayılı Kanun’a göre 01.04.1981 tarihinden önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanlar hakkında, bu Kanun’un 38. maddesinin ikinci fıkrasındaki sigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulduğu tarihten başlayacağına ilişkin hükmü uygulanmaz.” denilmek suretiyle 01.04.1981 tarihinden önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanların 18 yaş öncesi hizmetlerinin sigortalılık sürelerinden sayılacağı belirtilmiştir. 

5510 sayılı Kanun’un 38. maddesine göre, 5510 sayılı Kanun’a göre ilk defa sigortalı olanlar için malûllük ve ölüm aylıklarında 18 yaş uygulamasına geçilmiştir. Buna göre,  malûllük ve ölüm aylıkları hesabında 18 yaş öncesi sigortalılık süresi varsa sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşın tamamlandığı tarih olacak, malûllük aylığı için sigortalı, ölüm aylığı için de hak sahibi (belki) olumsuz etkilenecektir.

Örnek-4: 03.10.1993 doğumlu sigortalı ilk defa 18 yaşını doldurmadan 01.06.2010 tarihinde 5510 sayılı Kanun’a tabi 4/a kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlamış ve 1000 gün prim ödeyerek 19.07.2016 tarihinde ölmüştür. Ölen sigortalının 1800 gününün bulunmaması nedeniyle hak sahiplerine 5510 sayılı Kanun’un 32. maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendindeki 5 yıllık sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim gün sayısı üzerinden aylık bağlanacak gibi görünse de 5 yıllık sigortalılık süresinin tespitinde, ölen sigortalının işe girdiği tarihte 18 yaşını doldurmaması nedeniyle 18 yaşını doldurduğu 03.10.2011 tarihi sigortalılık başlangıç tarihi olarak dikkate alınacaktır.

Ölüm tarihi                    19        07    2016

18 yaşın dolduğu tarih – 03       10     2011

                                    16 gün  9 ay   4 yıl

Ölüm aylığı bağlanması için gerekli olan 900 prim ödeme gün sayısı yerine geldiği halde 5 yıllık sigortalılık süresi şartı oluşmadığından hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaz(5).

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra sigortalı olanlar açısından 18 yaş uygulaması malûllük sigortası için de geçerlidir. O halde uygulayıcılara pratik olması aşağıdaki açısından aşağıda belirtilen hükmün geçerli olduğunu belirtelim. İlk defa 5510 sayılı Kanun’a göre sigortalı olan diğer bir anlatımla 30 Eylül 2008 tarihinden sonra ilk defa sigortalı olanların,

- 23 yaşı tamamlamadan ölmeleri halinde 5 yıllık fiili sigortalılık süresi olsa bile hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaz.

- 28 yaşını tamamlamadan malûl kalmaları halinde 10 yıllık fiili sigortalılık süresi olsa bile kendilerine malûllük aylığı bağlanamaz.

Örnek-5: 03.10.1995 doğumlu sigortalı ilk defa 18 yaşını doldurmadan 01.09.2010 tarihinde 5510 sayılı Kanun’a tabi 4/a kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlamış ve 2100 gün prim ödedikten sonra 19.09.2020 tarihinde malûl kalmıştır. Sigortalılık başlangıcı her ne kadar 01.09.2010 tarihi olsa da malûllük aylığına esas tutulacak sigortalılık süresinin başlangıcı 03.10.2013 sayılacağından sigortalıya ancak 28 yaşını tamamladığı 03.10.2023 tarihinde malûllük aylığı bağlanabilecek.

III- SONUÇ

18 yaş öncesi ilk defa sigortalı olanlar için sigortalılık süresinin başlangıcının 18 yaşın tamamlandığı tarihte başlatılacağı uygulaması sigortalılar yanında zaman zaman uygulayıcıları dahi tereddüde düşürmektedir. Kanun hükmü doğrultusunda, 18 yaş öncesi başlayan sigortalılığın varlığı halinde,

- 8 Eylül 1976 tarihinden önce ilk defa sigortalı olan erkekler ile ilk defa 1 Nisan 1981 tarihinden önce sigortalı olan kadınlar yaş şartına tabi olmaksızın 5000 günü tamamlayınca, 1 Nisan 1981 ila 8 Eylül 1981 tarihleri arasında sigortalı olan bayanlar 5000 günü tamamlama yanında 38 yaşını tamamladıkları tarihte, 506 sayılı Kanun’un geçici 81. maddesi kapsamında yaşlılık aylığına hak kazanırlar. İlk defa 8 Eylül 1976 tarihinden sonra ve 18 yaşından önce sigortalı olan erkekler ile 8 Eylül 1981 tarihinden sonra ve 18 yaşından önce sigortalı olan kadınlar için sigortalılık süresini hesap etmek gereksizdir. Zira emeklilik için aranan yaşın tamamlandığı tarihte sigortalılık süresi de tamamlanmış olmaktadır.

506 sayılı Kanun’un geçici 87. maddesi kapsamında emekli olacaklar için (vergi indirim belgesi sahipleri) sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşın tamamlandığı tarih olarak dikkate alınacak dolayısıyla bunların 18 yaş öncesi başlayan sigortalılıkları varsa en erken 33 ila 38 yaş aralığında emekli olabileceklerdir(6). 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 tarihinden önce sigortalı olanlar açısından malûllük ve ölüm sigortalarında 18 yaş uygulaması bulunmamaktadır. Dolayısıyla hak kaybından bahsetmemiz de mümkün değildir.

İlk defa 5510 sayılı Kanun’a tabi sigortalı olanların (30 Eylül 2008 tarihinden sonra sigortalı olan kişiler)  için malûllük yaşlılık ve ölüm sigortaları açısından 18 yaş uygulaması bulunmaktadır. Bunların 23 yaşı tamamlamadan ölmeleri halinde 5 yıllık fiili sigortalılık süresi olsa bile hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaz. 28 yaşını tamamlamadan malûl kalmaları halinde 10 yıllık fiili sigortalılık süresi olsa bile kendilerine malûllük aylığı bağlanmaz. Yaşlılık aylığı bağlanması açısından hak kayıpları olmamakla birlikte özürlülere mahsus özel emeklilik seçeneğinde, 33-36 yaşı tamamlamadan emekli olabilmeleri söz konusu değildir(7).

Mustafa KURUCA*

Yaklaşım

*       İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürü

(1)  16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)  A. Can TUNCAY, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, 4. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul 1998, s. 263

(3) 8 Eylül 1976 tarihinden önce sigortalı olan erkekler ile (23 yıl ve üzeri sigortalılık süresi bulunan) 1 Nisan 1981 tarihinden önce sigortalı olan kadınlar (18 yıl ve üzeri sigortalılık süresi bulunan) prim gün şartını sağlamış iseler yaşa tabi olmaksızın emekli olabilmektedir. 1 Nisan 1981 ila 8 Eylül 1981 tarihleri arasında sigortalı olan kadınlar ise 18 yaş uygulaması nedeniyle 38 yaşını tamamlamadan emekli olamazlar.

(4)  Sigortalılık süresi ilk defa sigortalı olunan tarih ile ölüm tarihi arasında geçen süredir.

(5)  Ayrıntılı bilgi için Bkz.  Nergis ŞİMŞEK, “Sigortalı Emeklilik Mevzuatı ve İşlemleri” (Teksir Ders Notu), SGK Yayınları, Ankara 2010, s. 18

(6)  33 yaş şartı I. Derece engelliler ile 6 Ağustos 1991 tarihinden önce sigortalı olan II. ve III. Derece engelliler için sabittir. 38 yaş şartı ise 5 Ağustos 2003 tarihinden sonra sigortalı olan III. Derece engelliler için geçerlidir. Ayrıntılı bilgi için Bkz. Murat GÖKTAŞ - Erden ÇAKAR - Murat ÖZDAMAR, Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Emeklilik ve Primsiz Rejim, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2011, s. 263

(7)  İlk defa sigortalı olduğu tarihten önce malul olanlar en erken 33 yaşında, çalışma gücü kayıp oranı %50-59 aralığında olanlar en erken 34 yaşında, çalışma gücü kayıp oranı %40-49 aralığında olanlar en erken 36 yaşında emekli olabilir.