Vergi Usul Kanunu’nun 328’nci maddesi hükmü gereği; amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması halinde, alınan bedel ile bunların envanter defterinde kayıtlı değer­leri arasındaki fark kâr ve zarar hesabına geçirilir.

İşletme hesabı esasında defter tutan mükelleflerle serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefler bu farkı defterlerinde hasılat veya gider kayde­derler.

Amortisman ayrılmış olanların değeri ayrılmış amortismanlar düşüldükten sonra kalan meblağdır.

Devir ve trampa satış hükmündedir.

VUK'un 328'inci maddesinin 4 ve 5'inci fıkraları hükümleri ile, bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerin, iktisadi kıymet satışı nedeniyle oluşacak kârlarını "sabit kıymet yenileme fonu" olarak ayırmalarına imkan verilmiştir. Kanun’un bu konudaki hükmü aşağıdaki gibidir:

“..satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin ma­hiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu tak­dirde, satıştan tahassül eden kâr yenileme giderlerini karşıla­mak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabi­lir. Her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan kârlar üçüncü yılın vergi matrahına eklenir. Üç yıldan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi halinde bu kârlar o yılın mat­rahına eklenir.

Yukarıdaki esaslar dahilinde yeni değerlerin iktisabında kullanılan kâr, yeni değerler üzerinden bu kanun hükümlerine göre ayrılacak amortismanlara mahsup edilir. Bu mahsup tamamlandıktan sonra itfa edilmemiş olarak kalan değerlerin amortismanına devam olu­nur.”

Sabit kıymet yenileme fonu ayrılması zorunlu olmayıp isteğe bağlı bir uygulamadır. Ancak sabit kıymet yenileme fonu ayrılabilmesi için aşağıda belirtilen şartların varlığı gereklidir.

1-Bilanço Esasına Göre Defter Tutulmalıdır.

Sabit kıymet yenileme fonu ayrılabilmesinin birinci şartı bilanço esasına göre defter tutuluyor olmasıdır.

Yenileme fonu olarak ayrılacak sabit kıymet satış kârının, pa­sifte fon hesabına alınması gerekmektedir. İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler bilanço düzenlemediklerinden, ye­nileme fonu ayırma imkanından yararlanamazlar.

2-Satılan İktisadi Kıymetle Aynı Nitelikte Bir İktisadi Kıymet Alınacak Olmalıdır.

Yenileme fonu ayırabilmek için gerekli olan bir diğer şart; satı­lan iktisadi kıymetle aynı nitelikte bir iktisadi kıymetin alınacak olmasıdır. Aksi takdirde, iktisadi kıymet satışından meydana gelen kârın fon hesabında üç yıl süre ile tutulması söz konusu ola­maz.

3-Satılan İktisadi Kıymetin Yenilenmesi Bir Zorunluluk Olmalıdır Ya Da İşletmeyi İdare Edenlerce Karar Verilmiş Ve Harekete Geçilmiş Olmalıdır.

Satılan iktisadi kıymetin yenilenmesi işin mahiyeti gereği zo­runluluk arz ediyorsa, bu konuda işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve harekete geçilmiş olması şartı aranmaksızın yenileme fonu ayrılabilecektir.

Böyle bir zaruret söz konusu değilse, iktisadi kıymet satışı ne­deniyle oluşan kârın yenileme fonuna aktarılabilmesi için;

• İşletmeyi idare edenlerce bu konuda karar verilmesi,
• Yenilenmesi öngörülen iktisadi kıymetin iktisabı için hare­kete geçilmiş olması

şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması şarttır.

Dikkat edileceği gibi, bu durumda sadece karar verilmiş ol­ması yeterli değildir; aynı zamanda, kararın gereğini yapmak için harekete de geçilmiş olması gerekmektedir.

Örnek
Maliyet bedeli 120.000,00 TL olan sabit kıymetin birikmiş amortisman tutarı 72.000,00 TL’dir.
1- Sabit kıymet satış karı olması hali
Adı geçen sabit kıymet KDV hariç 130.000,00 TL bedelle satılmıştır.

Sabit Kıymet Yenileme Fonu Ayrılmayacaktır..

Sabit Kıymet Yenileme Fonu Ayrılacaktır.

 
2- Sabit kıymet satış zararı olması hali
Adı geçen sabit kıymet KDV hariç 40.000,00 TL bedelle satılmıştır.

Hüseyin Yalçın

E.Gelirler Kontrolörü/YMM/Nexia