İnşaat taahhüt sektöründe faaliyet gösteren, yüklenici firmaların finansal planlama süreci, diğer sektörlerde faaliyet gösteren sürekli üretim yapan bir firmaya veya herhangi bir ticari mal alım, satımı ile uğraşan firmaya göre daha zordur. İnşaat taahhüt sektörü’ndeki yüklenici firmalarda, proje bazlı bütçeleme esastır. Proje bazında finansal planlama, teklif hazırlanması aşamasında başlamaktadır. Teklifi hazırlanan projenin öncelikle iş programı hazırlanır. Bu program doğrultusunda, taahhüt maliyeti, teklif fiyatı ve ödeme planı oluşturulur.

Projenin üstlenilmesi ile birlikte, yüklenici firmalar açısından bir takım riskler meydana gelebilir. Bu riskler firmaların kendi kontrollerinde veya kendi kontrolleri dışında oluşabilir.

Bu risklere kısaca değinmek gerekirse;

• Yüklenicinin yeterli deneyime sahip olmadan, kapasitesinin üstünde iş yüklenmesi,
• İnşaat süresinin uzunluğu,
• Artan rekabet nedeniyle, ihale yolu ile üstlenilen işlerde, aşırı tenzilatlar ile işin alınması, kar marjının çok düşük seviyelere inmesi,
• Fiyatın önceden belirlenmesine karşılık, maliyetin sonradan oluşması,
• Yüklenici firmaların muhasebe kayıtlarının ve iç denetiminin yetersizliği,
• Hakedişlerden yapılan teminat kesintileri,
• Hakedişlerin zamanında tahsil edilememesi,
• İşveren ile yapılan sözleşmelerdeki hükümlerin genellikle işveren lehine olması,
• İşverenin mali yapısından kaynaklanan riskler,

Bu risklerin oluşması durumunda, yüklenici firmaların proje bütçesini ve nakit akış tablosunu periyodik olarak güncellemesi gerekmektedir. Bu aşamada, firma içi koordinasyon ve düzenli veri akışı büyük önem arz etmektedir.

Yüklenici firmalar, üstlendikleri projeler için ağırlıklı olarak kesin kabul tarihine kadar, bazı zamanlarda ise süresiz olarak İşveren’e teminat mektubu vermek zorundadır. Proje ile ilgili garanti süreleri de dikkate alındığında teminat mektupları uzun bir süre işverenin elinde kalmaktadır. Bu durum, yeni projeler üstlenip sektörde büyümek isteyen firmaların gayrinakit kredi ihtiyacının artmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra, yukarıda bahsettiğimiz risklerin oluşması durumunda, yüklenici firmalar nakit akışlarını düzenleyebilmek için bankalardan kısa vadeli nakit kredi talebinde bulunabilirler.

Bankalar Nakdi ve G. Nakdi kredi kullandırımı için, kredi limiti tesis etmek üzere, öncelikle, mali tahlil ve İstihbarat raporu hazırlarlar.

Bankaların Kredi Analiz Çalışması,
İnşaat taahhüt sektöründeki yüklenici firmalar, diğer sektörlerde faaliyet gösteren firmalara kıyasla farklı muhasebe kayıtlarına sahiptir. Dolayısıyla, diğer firmaların analizinde kullanılan finansal   oranlar, inşaat taahhüt firmalarında anlamsız kalabilir.
Taahhüt firmalarının kredibilitesinin analizinde öne çıkan değerlendirme parametreleri aşağıdaki gibi sıralanabilir;

• Firmanın üst yönetimi ve sermaye yapısı,
• Firmanın daha düşük teminatlar ile daha yüksek kredibiliteye sahip olması,
• Firmanın iş yüklendiği sektörler, işveren riski,
• Devam eden işlerin coğrafi dağılımı (Referansların adet/ciro büyüklüğü),
• Firmanın pazar payı, gelir alternatifleri, iş yaratabilme kapasitesi,
• Üstlenmiş olduğu projelerde ki karlılık oranı,
• Tamamlayabildiği projelerin büyüklüğü, uzmanlık alanları,
• Avans hesapları, üstlendiği projelerde taşeron kullanım oranı,
• Dış finansman kaynakları, borçlanma nedeni, borçlanma riski, Makine parkı,
• Firmanın çalıştığı tedarikçiler, ödeme koşulları, hakediş tahsilâtları ile yapılacak ödemeler arasındaki vade dengesi,
• Firmanın yöneticilerinin ödeme taahhütlerini zamanında yerine getirip, getirememesi.

Bankalar, yukarıda belirtilen kriterlere nispeten daha çok önem verirken, yüklenici firmaların kredi analizinde bir diğer önemli konu olan Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım işlerine değinmekte fayda bulunmaktadır..

Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri
‘’Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat (dekapaj işleri de inşaat işi sayılır) ve onarma işlerinde kar veya zarar işin bittiği yıl kati olarak tespit edilir ve tamamı o yılın geliri sayılarak, mezkûr yıl beyannamesinde gösterilir.’’ 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunun 42.Maddesinde yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri yukarıdaki şekilde tanımlanmıştır.
Bir işin Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşi olabilmesi için;

• Faaliyet konusunun inşaat ve onarım işi olması,
• İnşaat ve onarım işinin birden fazla yıla sirayet etmesi,
• Resmi veya özel taahhütlere bağlı olarak yapılması gerekir.

İnşaat taahhüt firmalarının, diğer işleri ile birlikte yıllara yaygın projelerinin de olması durumunda firmanın müşterek genel giderleri bu işlere ait harcamanın birbirine olan nispeti dâhilinde, müşterek kullanılan tesisat, makine ve vasıtaların amortismanları ise her işte kullanıldıkları gün sayısına göre dağıtılır. İnşaat firmaları, yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinin gelirlerini ve harcamalarını, işin devam ettiği süre boyunca bilançolarında izleyip, işin bittiği yılın sonunda gelir tablolarına aktarmaktadır. Dolayısıyla, İnşaat firmalarında gelir tabloları firmanın gerçek karlılığını bazı zamanlarda tam olarak yansıtmamaktadır.

Yüklenici firmalar, yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerini, yıl sonunda bilanço hesaplarında aktifleştiririler. Maliyet hesapları iş bazında 170-177 hesaplarda, gelir hesapları ise 350-357 hesaplarda takip edilir.Bilanço analizi yapılırken, dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da, İnşaat firmaları genellikle harcamalarını önceden yapmakta, hak edişlerini ise daha sonra tahsil etmektedir. Bununla birlikte, yıl sonunda dağıtılıp, aktifleştirilen ortak giderlerde ilgili projenin maliyet hesabında takip edilir. Dolayısıyla bankaların kredi analizinde dikkat ettikleri, projenin seyri anlamında gelir ve harcama dengesi her zaman doğru sonuç vermemek ile birlikte, çoğu zaman projenin zarar edeceği hissi uyandırmaktadır. Bu durum bazı zamanlarda, yüklenici firmaların kredibilitesini olumsuz olarak etkilemektedir.

1 Temmuz 2012 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan  Yeni Türk Ticaret Kanunu ile birlikte firmalar muhasebe defterlerini 2013 yılının başından itibaren, Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu tarafından yayımlanan Türkiye Muhasebe Standartlarına göre tutacaklardır.  Yeni TMS standartlarına göre ise, TMS-11’de inşaat taahhüt sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesi ile birlikte Yıllara yaygın inşaat işlerinin muhasebeleştirilmesi de detaylandırılmıştır. Bu bilgiler ışığında, TMS-11’de işletmelerin bünyesinde devam eden işleri, tamamlama yüzdesi yöntemi kullanılarak, her döneme ait gelir ve giderlerin ilgili dönemin gelir tablosuna yansıtılması esas alınmaktadır. Dönem sonunda projenin mevcut maliyeti ile işin tamamlanması için gereken maliyet birbirlerine oranlanarak projenin tamamlanma yüzdesi bulunacaktır. Bulunan yüzde ile sözleşmenin toplam tahmini gelir ve gideri ile çarpılacak ve böylece gelir tablosuna o yıl için gidecek olan gider ve gelir rakamları tayin edilecektir
 
Dikkat edilmesi gereken önemli konular

• Bilanço günü itibariyle, inşaat sözleşmesinin sonucunun güvenilir biçimde öngörülebilmesi gerekmektedir.
• Gelecek yıllarda kullanılmak üzere alınan malzemeler, bilanço hesaplarında aktifleştirilmeli ve o yılın tamamlanma yüzdesi hesabına dâhil edilmemelidir.
• Önceki yıllarda gelir yazılmış tutarın tahsil edilebilirliği konusunda belirsizliklerin ortaya çıkması halinde, tahsil edilemeyen tutar ile ilgili sözleşme geliri düzeltilemez. Bu tutarlar doğrudan gider yazılır.
• İnşaat işinin toplam tahmini maliyetinin, toplam geliri aşması durumunda yüklenici firma tamamlanma yüzdesi yöntemini dikkate almadan o inşaat ile ilgili katlanacağı toplam zararı gider kaydetmelidir.

Yeni düzenlemeler ile birlikte, hem yüklenici firmalar faaliyet sonuçlarını ilgili dönem sonunda finansal tablolarına daha net yansıtabilecek, hem de finansal tablo kullanıcıları, yüklenici firmaların finansal tablolarını daha doğru bir şekilde analiz edebileceklerdir.

Emre Özerçen

Nexia