6111 sayılı Kanun’un 38. maddesi ile 5510 sayılı Sosyal Sigor­talar ve Genel Sağlık Sigortaları Kanunu(1)’nun “Prim Oranları ve Devlet Katkısı” başlıklı 81. maddesinde değişiklik yapılmış, işverenlerin öncelikle 5 puanlık teşvikten yararlandıktan sonra diğer teşvik unsurlarından da yararlanmasının önü açılmıştır.

I- GİRİŞ

Yeni düzenleme işverenler açısından daha az prim ödenmesi anlamına geleceği gibi, teşvik kapsamında ilgili Kurumlarca Sosyal Güvenlik Kurumu(SGK)’na ödenecek prim katkı tutarları da bir anlamda kurumlar arasında paylaştırılacak.

Bu çalışmada birden çok teşvikin aynı anda kullanılması diğer bir anlatımla teşvik unsurlarından yararlanan işverenler için öncelikle 5 puanlık prim indiriminin daha sonra ilgili teşvik kanunu kapsamında diğer teşvikin kullanılması hakkında açıklamalara yer verilecektir.

II- 5 PUANLIK PRİM İNDİRİMİ

Sosyal sigorta tekniği ile çalışan primli sosyal güvenlik rejimlerinde sosyal sigortaların başlıca gelir kaynağını sigorta primleri oluşturmaktadır. Bu primleri;

- Sadece işçiler,

- Sadece işverenler,

- İşçiler ve işverenler

- İşçiler, işverenler ve Devlet,

- İşverenler ve Devlet,

- Sadece Devlet

ödeyebilir.

Birçok ülkede işçi/işveren, bazılarında da işçi/işveren ve Devlet olmak üzere tarafların tamamı prim öder(2). Ülkelerin yaklaşık yarısı “Üçlü Finansman Sistemi (Tripartite Financing System)”ni benimsemişlerdir(3). İşçi ve işverenler ile birlikte, Devletin de sosyal güvenliğin finansmanına katkısı genel bir kural haline gelmiş öyle ki devlet katkısı gittikçe artma eğilimi göstermiştir. Devletin sosyal güvenlik finansmanına katılması esasında Devletin vatandaşlarına sosyal güvenlik hakkı sağlanmasının anayasal bir hak olarak verilmesi ile ilintilidir. Ayrıca sosyal güvenliğe devlet katkısı aynı zamanda çeşitli gruplar arasındaki dayanışmanın da orunlu bir sonucudur(4).

Yine çeşitli kanunlarla teşvik amaçlı olarak işverenlerin sigorta primlerinin bir bölümünün de Hazine, İş-Kur Fonu, Maliye gibi kuruluşlar tarafından karşılandığını görmekteyiz. Bu katkıların son dönemde süreklilik arz etmesi, işsizlikle mücadele amaçlı teşviklerin getirilmesi primlere devletin sigorta primlerine katkısının gittikçe daha fazlalaşacağı kanaatini güçlendirmektedir.

Belirtelim ki; 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte Devlet ilk defa sistemli bir biçimde işçi ve işverenle birlikte finansmana katılmaya başlamıştır. Uzun vadeli sigorta kolu olan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarının işveren hissesine isabet eden 11 puanlık kısmının 5 puanının Devlet tarafından karşılanmasıyla birlikte işçilik maliyetleri düşeceğinden işverenler uluslararası piyasalarda rekabet avantajı kazanacaklardır. Uygulama kayıt dışını azaltma yanında, primleri düzenli ödemeyi de teşvik etmiş olacak. Çünkü Devletin sigorta primlerine katkısı belli koşulların varlığı halinde mümkün olacak. Bu katkıdan sadece hizmet akdine tabi sigortalı çalıştıran diğer bir anlatımla 4/a kapsamında sigortalı çalıştıran, sigortalılara ait Aylık Prim ve Hizmet Belgelerini (APHB) yasal süresi içerisinde SGK’ya veren, tahakkuk eden primlerin yasal süre içinde ödeyen, SGK’ya idari para cezası, prim ve prime ilişkin borcu bulunmayan ya da varsa bu nitelikteki borçları yapılandırarak bir ödeme planına bağlayan daha da önemlisi yapılan denetimlerde sigortasız işçi çalıştırmadığı saptanan işverenler yararlanacak. Dolayısıyla teşvik unsurlarından yararlanmanın böylesi önemli koşullara bağlanmasının kayıt-dışı istihdamla mücadelede önemli bir araç olduğunu söylememiz de mümkün(5).

III- ÖNCE 5 PUANLIK PRİM İNDİRİMİ, SONRA DİĞER TEŞVİK UYGULANACAK

5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin 6111 sayılı Kanunla değişikliğe uğramadan önceki halinde var olan, “Bu fıkrayla düzenlenen destek unsurundan diğer ilgili mevzuat uyarınca ayrıca yararlanmakta olan işverenler aynı dönem için ve mükerrer olarak bu destek unsurundan yararlanamaz. Bu durumda, işverenlerin tercihleri dikkate alınmak suretiyle uygulama, destek unsurlarından sadece biriyle sınırlı olarak yapılır.” cümlesi işverenleri 5 puanlık prim indirimi ile diğer teşvikler arasında bir seçime zorlamakta idi. Yeni düzenleme ile birlikte işverenler e-Bildirge sistemi üzerinden APHB vermekle birlikte her iki teşvikten aynı anda yararlanabilecek.

Teşviklerin birlikte uygulanması sonucunda işverenlerin kazanımı aşağıda belirtildiği biçimde olacak.

PARAMETRELER

● Prim Teşviklerinin Aynı Anda Kullanımı Sonucu İşverenlerin Kazanımı?

1) 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde düzenlenen prim teşviki (5 Puanlık Prim İndirimi: Kanun Türü: 5510)

İşveren Hissesine Ait Toplam Prim Tutarı: 2000 x 0,195 = 390 TL

Hazine’ce karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 100 = 290 TL

2) 4447 sayılı Kanun’un geçici 9. maddesinde düzenlenen prim teşviki (3 Aydan Fazla Süreli İşsizleri İşe Alan İşverenlerin Yararlandığı Teşvik: Kanun Türü: 5921)

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

İş-Kur Fonu Tarafından Karşılanacak Prim: 796,50 x 0,145 = 115,49 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 215,49

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 215,49 = 174,51 TL

3) 5084 sayılı Kanun’un 4. maddesinde düzenlenen prim teşviki (Kalkınmada Öncelikli Yörelerde İşçi Çalıştıran İşverenlerin Yararlandığı Teşvik: Kanun Türü: 5084)

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 796,50 x 0,145 = 115,49 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 215,49 TL

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 215,49 = 174,51 TL

4) 4857 sayılı Kanun’da düzenlenen prim teşviki (Kontenjan fazlası özürlü çalıştıran işverenler için uygulanan prim indirimi: Kanun türü: 4857)

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

İş-Kur Fonu Tarafından Karşılanacak Prim: 796,50 x 0,145 x 0,5 = 57,75 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 157,75 TL

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 157,75 = 232,25 TL

5) 4857 sayılı Kanun’da düzenlenen prim teşviki (Özürlü Çalıştıran İşverenler İçin Uygulanan Prim İndirimi: Kanun Türü: 4857)

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

İş-Kur Fonu Tarafından Karşılanacak Prim: 796,50 x 0,145 = 115,49 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 215,49

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 215,49 = 174,51 TL

6) 5746 sayılı Kanun’un 3. maddesinin 3. fıkrasında düzenlenen prim teşviki (Araştırma ve Geliştirme Faaliyetinde Bulunan İşyerlerinin Ar-Ge Personeli İle Destek Personeli Olan İşçileri İçin Uygulanan Prim Teşviki: Kanun Türü: 5746)

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,145 x 0,5 = 145,00 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 245 TL

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 245 = 145 TL

7) 5225 sayılı Kanun’un 3. maddesinde düzenlenen prim teşviki (Kültür Yatırım ve Girişim Kapsamında İşçi Çalıştıran İşverenler İçin Uygulanan Prim İndirimi: Yatırım Aşaması: 3 yıl - % 50) (Kanun Türü: 5225)

Hazine’ce karşılanacak olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

Kültür Bakanlığı’nca Karşılanacak Prim: 2000 x 0,145 x 0,5 = 145,00 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 245 TL

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 245 = 145 TL

8) 5225 sayılı Kanun’un 3. maddesinde düzenlenen prim teşviki (Kültür Yatırım ve Girişim Kapsamında İşçi Çalıştıran İşverenler İçin Uygulanan Prim İndirimi: İşletme Aşaması: 7 yıl - %25) (Kanun Türü: 5225)

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

Kültür Bakanlığı’nca Karşılanacak Prim: 2000 x 0,145 x 0,25 = 72,50 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 172,50 TL

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 172,50 = 217,50 TL

9) 6111 sayılı Torba Kanunla getirilen 4447 sayılı Kanun’un Geçici 10. maddesinde düzenlenen prim teşviki (İlave İstihdam Teşviki: Kanun Türü: 6111)

Hazine’ce Karşılanacak Olan İşveren Primi: 2000 x 0,05 = 100 TL

İş-Kur Fonu Tarafından Karşılanacak Olan Prim: 2000 x 0,145 = 290 TL

Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 290 + 100 = 390 TL

İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 390 - 390 = 0

IV- SONUÇ

İşsizlikle mücadelede aktif istihdam politikaları arasında sayılan istihdam teşviki kapsamında işverenlerin ödeyeceği sigorta primlerine Devletin de katkısının olması isabetli bir uygulamadır. Prim teşvikiyle birlikte işverenlerin üstlendiği işçilik maliyetleri düşeceğinden işverenler uluslararası piyasalarda da rekabet avantajı kazanacak. Bu uygulamadan primlerini düzenli ödeyen ve sigortasız işçi çalıştırmayan işverenlerin yararlanacak olması işverenleri, primlerini düzenli ödemeye teşvik edecek. Ayrıca kayıt dışı işçi çalıştırmayı da önleyecek. 5510 sayılı Kanun’un 5 puanlık prim teşvikinin düzenlendiği 81. maddesindeki değişiklik sonucu sigorta prim desteklerinin aynı dönem için birlikte uygulanması halinde, 5 puanlık teşvikin öncelikle uygulanacak olması işverenleri tercih yapmaya zorlamayacak. Değişikliğin isabetli olduğu ve özellikle işverenlerin beklentilerini de karşılayacağını belirtmemiz yerinde olacak.

Murat GÖKTAŞ*

Yaklaşım

*     İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd., SGK Başmüfettişi, ÇEKO Bilim Uzmanı

(1)  16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)  Turan YAZGAN, Sosyal Güvenlik” TDAV Yayınları, İstanbul 1992, s. 139

(3)  Müjdat ŞAKAR, Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınevi, İstanbul 2007, s. 62

(4)  Ali GÜZEL - Ali Rıza OKUR, Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul 2004, s. 68

(5)  Murat GÖKTAŞ, “Sosyal Güvenlikte Üçlü Finansman Sistemi: Sigorta Primlerine Devlet Katkısı”, Mali Çözüm, Sayı: 89, Eylül/Ekim 2008, s. 211