Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nda, 01.10.2008 tarihinden itibaren, ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde, Türk işverenlerin üstlendikleri işlerde çalıştırılan Türk işçilerin, iş sözleşmesi ile çalışan kapsamında sigortalı sayılmaları ve bunların zorunlu olarak kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına tabi tutulmaları,  söz konusu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde ise, Türkiye’de yasal olarak ikamet etmeleri koşuluyla, Yasada ön görülen diğer koşullar[1] aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümlerinin uygulanması öngörülmüştür[2].

I- GİRİŞ 

Yapılan düzenlemede, Türk işverenlerin yanında çalışan Türk işçileri, iş sözleşmesine tabi sigortalı sayılmış olmalarına karşın, uzun vadeli sigorta kollarına devam ettikleri isteğe bağlı sigortalılık süreleri, kendi adına bağımsız çalış an sigortalılık süresi olarak değerlendirilmiştir.[3] İsteğe bağlı sigortaya devam ederken yaptıkları hizmet borçlanmaları da kendi adına bağımsız çalışan sigortalılık süresi olarak kabul edilmiştir.

İşçi statüsünde sigortalı sayılmalarına karşın uzun vadeli sigorta kollarının uygulanmasında kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalı olarak kabul edilmeleri yaşlılık aylığını hak etmeleri için 9000 gün prim ödemelerini gerektirmekteydi. Kendi içinde dahi  çelişki oluşturan bu uygulama yurtiçinde ve yurtdışında işçi statüsünde çalışanlar arasında eşit ve adil olmayan ayrıcalık yaratmıştı.

Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Yasa ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın ilgili hükümleri değiştirilerek bu çelişki giderilmiştir.[4]

II- ÜLKEMİZ İLE ARASINDA SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ OLMAYAN ÜLKELERDE, TÜRK İŞVERENLERİN ÜSTLENDİKLERİ İŞLERDE ÇALIŞTIRILAN TÜRK İŞÇİLERİN, İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK SÜRELERİ İLE HİZMET BORÇLANMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİK

Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Yasa ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın ilgili hükümleri değiştirilerek, ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde, Türk işverenlerin üstlendikleri işlerde çalıştırılan Türk işçilerin, isteğe bağlı sigortaya devam ettikleri süreleri ile bu sürede yaptıkları hizmet borçlanmaları işçi statüsünde sigortalı sayılmıştır.

Yapılan düzenleme 01.10.2008 tarihinden geçerli olarak uygulanacağından, bu tarihten önce veya sonra Türk işverenler tarafından, çalıştırılmak üzere ülkemizle arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere götürülen Türk işçilerin isteğe bağlı sigortaya devam ettikleri süreler ve bu sürelerde yapmış oldukları hizmet borçlanmaları işçi statüsünde gecen hizmet olarak değerlendirilecektir.

Başka bir anlatımla, 01.10.2008 tarihinden önce çalıştırılmak üzere, ülkemizle arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere götürülen Türk işçilerden isteğe bağlı sigortaya devam edenlerin bu süreleri, 01.10.2008 tarihine kadar işçi statüsünde bu tarihten sonra ise kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan statüsünde sigortalı hizmet sayılmakta iken yapılan değişiklikle isteğe bağlı sigortalılığın başladığı tarihten itibaren işçi statüsünde gecen sigortalı hizmet sayılacaktır.

       Örneğin Rusya da Türk Müteahhidin üstlendiği işte 12.05.2007 tarihinde işe başlayan ve 01.06.2007 tarihinden itibaren de isteğe bağlı sigortaya devam eden Türk işçisinin, 01.10.2008 tarihinde Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın yürürlüğe girmesi nedeniyle,  isteğe bağlı sigortaya devam ettiği 01.06. 2007, 01.10.2008 tarihleri arasındaki süre işçi statüsünde, 01.10.2008 tarihinden sonraki süreleri ise kendi adına bağımsız çalışan ( BAĞKUR) statüsünde gecen sigortalı hizmet sayılmakta iken,  isteğe bağlı sigortaya başladığı 01.06.2007 tarihinden itibaren gecen sürelerin tamamı işçi statüsünde gecen sigortalı hizmet sayılacaktır. [5]

Ülkemizle arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde çalışan Türk işçileri kapsayan düzenleme, 01.10.2008 tarihinden geçerli olduğundan, söz konusu işçilerin, 01.10.2008 tarihinden sonra kendi adına bağımsız çalışan sigortalı hizmet sayılan isteğe bağlı sigortalılık süreleri yukarıda açıklandığı ve örnek de belirtildiği gibi baştan itibaren işçi statüsünde geçmiş hizmet olarak değerlendirilecektir.

Bu sigortalıların isteğe bağlı sigortaya devam etmekte iken 01.10.2008- 24.02.2011 tarihleri arasında yaptıkları hizmet borçlanmaları da işçi statüsünde gecen sigortalı hizmet sayılacaktır.

01.10.2008 tarihinden geçerli olarak yapılan bu düzenleme sadece ülkemizle arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen Türk işverenlerin yanlarında çalıştırdıkları Türk işçileri kapsadığından, ülkemizde kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan ve iş sözleşmeleri askıda iken çalışmadıkları sürelerde isteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalılar bu haktan 25.02.2011 tarihinden itibaren yararlanacaklardır.

Ülkemizde kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan ve eksik sürelerini tamamlamak için isteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalı işçilerin, 01.10.2008–24.02.2011 tarihleri arasında isteğe bağlı sigortaya devam ettikleri süreler ve bu sürelerde yaptıkları hizmet borçlanmaları, kendi adına bağımsız çalışan sigortalı hizmet sayılacaktır. 25.02.2011 tarihinden itibaren ise isteğe bağlı olarak devam ettikleri süreler işçi statüsünde gecen sigortalı hizmet olarak değerlendirilecektir.

III- ÜLKEMİZ İLE ARASINDA SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ OLMAYAN ÜLKELERDE, TÜRK İŞVERENLERİN ÜSTLENDİKLERİ İŞLERDE ÇALIŞTIRILAN TÜRK İŞÇİLERİN, İSTEĞE BAĞLI SİGORTAYA ÖDEYECEKLERİ PRİM TUTARI VE SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ VE GENEL SAĞLIK SİGORTASINDAN YARARLANMALARI

Ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde, Türk işverenlerin üstlendikleri işlerde çalıştırılan Türk işçileri, zorunlu olarak kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına tabi olduklarından, bu sigorta kollarına ilişkin primleri işverenleri tarafından ödenecektir. İşçiler isteğe bağlı sigortaya devam etmeleri halinde seçtikleri kazancın yüzde 20’si oranında malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primini ödeyeceklerdir.

Söz konusu işçilerin, ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde, Türk işverenlerin üstlendikleri işlerde çalışmalarına bağlı olarak başlatılan isteğe bağlı sigortalılıkları, çalıştıkları işten ayrıldıkları tarihte sona erecektir. Bu durumdaki sigortalılar isteğe bağlı sigortaya devam etmek istiyorlarsa, ülkeye döndükten sonra sosyal güvenlik il veya merkez müdürlüklerine tekrar başvurmaları zorunludur. Ancak çalışmadan isteğe bağlı sigortaya devam edecekleri süreler, kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışın sigortalı hizmet olarak değerlendirilecektir. Ödeyecekleri prim tutarı ise seçtikleri Kazancın yüzde 32 oranında olacaktır.

Belirtilen sigortalıların genel sağlık sigortası primleri yurtdışında çalıştıkları sürece işverenleri tarafından, yurda döndükten sonra isteğe bağlı sigortaya devem etmeleri halinde kendileri tarafından ödeneceğinden kendileri ve bakmakla yükümlü oldukları aile bireyleri genel sağlık sigortasından yararlanacaklardır.

Yurda döndükten sonra zorunlu sigortalı olarak çalışmayanlar ve isteğe bağlı sigortaya devam etmeyenler, 01.01.2012 tarihinden itibaren genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek zorundadır. Kurumu yapacağı gelir testi sonucunda yoksul oldukları saptanır ise, genel sağlık sigortası primleri devlet tarafından ödenecektir.

Celal TOZAN*

Yaklaşım

[1]   5510 sayılı md. 50/a

[2]   5510 sayılı md. 5/g

[3]   5510 sayılı md. 51

[4]   6111 sayılı md. 24

[5]   Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğünün, 05.04.2011 tarih ve 2011/36 sayılı Genelgesi.