Mükellefler faaliyette bulundukları dönemlerde elde ettikleri gelirleri, kendi hesaplamaları çerçevesinde vergi dairesine beyan ederler.

Vergi dairesi kendisine verilen beyanları doğru kabul ederek tarhiyat yapar ve tahakkuk fişini mükelleflere verir/tebliğ eder. Kural olarak mükelleflerin kendi beyanlarına itiraz etme veya mahkemeye gitme hakları yoktur. Ancak idarenin bir görüşüne katılmamakla birlikte daha sonra cezalı tarhiyatla muhatap olmak istemeyen mükellefler ihtirazi kayıtla beyan verir ve bu beyanla ilgili olarak vergi mahkemelerine müracaat edebilirler. Bir de vergi veya hesap hatalarının söz konusu olduğu durumlarda kendi beyanları ile ilgili olarak müracaat edebilirler.

Mükelleflerin kendi beyanlarından başka bazen ikmalen, re'sen veya idarece yapılan tarhiyatlarla muhatap oldukları görülür. Bu tarhiyatlar temel olarak mükellefin beyanının gerçek kazancını göstermediği durumlarda yapılır. Tespitin yapılış şekline göre tarhiyat ismi ve biçimi değişiklik gösterir. Buna göre mesela daha önce beyan edilen gelirle ilgili olarak mükellefin kendi defter, kayıt ve belgelerinden veya kanuni ölçülerden hareketle matrah farkı bulunursa ikmalen tarhiyat yapılır. Diğer farklı yollardan bulunan matrah farkları için ise re'sen tarhiyat yapılır. Mükelleflerin karşı karşıya kaldıkları bu gibi tarhiyatlar için farklı başvuru yolları bulunuyor. Bu yolların en başlıcaları uzlaşmaya gitmek, indirim talep etmek veya vergi mahkemelerine müracaat etmektir. Tarhiyat konusu matrah farkı sağlam gerekçelere dayanıyorsa, yani mahkemede davayı kaybetme riski varsa en azından vergi ziyaı ve usulsüzlük cezalarından kurtulmak için uzlaşmadan faydalanmak daha avantajlı. Uzlaşma müessesesi de tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olarak iki şekilde yapılır.

Uzlaşma

Tarhiyat öncesi uzlaşma, haklarında vergi incelemesine başlanmış mükelleflerin, bu inceleme kapsamında kendilerine vergi salınmadan ve ceza kesilmeden önce kullanabilecekleri bir haktır. Tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamına vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkları üzerine salınacak vergi, resim ve harçlar ile bunlar üzerinden kesilecek vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları girer. Kaçakçılık suç ve cezalarından dolayı vergi ziyaına sebebiyet verilmesi sebebiyle tarh edilecek vergiler ile kesilecek cezalar için uzlaşmadan faydalanılamaz. Uzlaşmaya girmek için incelemeyi yapan denetim elemanlarına veya bu elemanların bağlı bulunduğu ekip veya grup başkanlığına yazılı olarak başvurmak gerekiyor. Uzlaşma talebinin inceleme tutanağında yer alması da ilgili merciye yazılı başvuru yerine geçer. Nezdinde inceleme yapılan mükellefler incelemenin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler. Uzlaşma sonucunda düzenlenen tutanaklar kesindir ve ilgili vergi daireleri tarafından gerekli işlemlere hemen başlanır. Üzerinde uzlaşma sağlanan veya tutanakla tespit edilen hususlar hakkında dava açılamaz ve hiçbir merciye şikâyette bulunulamaz. Uzlaşılan vergi ve cezalara ilişkin tutanak tahakkuk fişi yerine geçer ve tutanağın tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde ödenir. Uzlaşma sonucu tahakkuk ettirilen vergi ve bu vergiye ilişkin hesaplanan gecikme faizi ile vergi ziyaı cezasının vadesinde ödenmemesi uzlaşmayı geçersiz kılmaz.

Üzerinde uzlaşılan vergi miktarına ayrıca bu verginin normal vade tarihinden uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için gecikme faizi hesaplanır. Çoğu zaman mükellefler bu gecikme faizini bilmediğinden sadece uzlaşma tutanağında yer alan tutarı ödeyeceklerini zannederek vergi dairesine giderler. Vergi dairesinde hesaplanan gecikme faizini görünce neye uğradıklarını şaşırırlar.

Uzlaşma görüşmeleri sonucunda uzlaşma temin edilemez veya uzlaşma vaki olmaz ise mükellefler verginin tarhı ve cezanın kesilmesinden sonra tarhiyat sonrası uzlaşma talep edemezler. Uzlaşılamayan vergi ve cezaya ilişkin olarak vergi dairesince düzenlenen ihbarnameye karşı, ihbarnamenin tebliğ tarihini takip eden 30 gün içerisinde yargıya başvurma hakkı ve cezada indirim hakkı devam eder.

Tarhiyat sonrası uzlaşmanın kapsamına; vergi daireleri tarafından mükellef adına ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilen ve vergi dairelerinin tarha yetkili olduğu bütün vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezaları girer. Kaçakçılık suçlarından dolayı vergi ziyaı cezası kesilen tarhiyatlar ve bunlara ilişkin 3 kat kesilen vergi ziyaı cezaları, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları tarhiyat sonrası uzlaşmaya konu edilemez.

Mahkemeye gitme veya indirim talep etme

Uzlaşma talebinde bulunan mükellef, uzlaşma talep ettiği vergi ve vergi ziyaı cezası için ancak uzlaşma vaki olmadığı veya temin edilemediği durumda yargı yoluna başvurabilir. Bu durumda mükellef, tutanağın tebliğinden itibaren genel hükümler dairesinde yetkili vergi mahkemesinde dava açabilir. Mükellefin tutanağı tebellüğ ettiği tarihte dava açma süresi bitmiş veya 15 günden az kalmış ise dava açma süresi tutanağın tebliğinden itibaren 15 gün olarak uzar.

Mükellef, tarh edilen vergi ve kesilen cezalar için uzlaşma veya cezalarda indirim talebinde bulunma haklarından sadece birinden faydalanabilir. Tarh edilen vergi veya ceza çok yüksek değilse ayrıca uzlaşma komisyonunun da fazla bir indirim yapması beklenmiyorsa indirim talep hakkı kullanılabilir. Ceza indirimi talebinde bulunan mükellefe vergi aslı miktarında herhangi bir indirim yapılmaz. Sadece cezada indirim uygulanır. İndirim talebinde vergi ziyaı cezası mükellef adına ilk kez kesilmiş ise yarısı, takiben kesilenlerde üçte biri (1/3'ü), usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezalarının üçte biri (1/3'ü) indirilir.

İdari mercilere başvuru

Vergi uyuşmazlıklarında, mükellefler dava açmadan önce sadece işlemi yapmış olan idari makama da başvurabilir. Ancak, bu başvuru hiçbir zaman mükelleflerin yasal hakları olan vergi mahkemesinde dava açma, cezada indirim talebi ile uzlaşma talebinde bulunma sürelerini uzatmaz. Mükellefler tarhiyata karşı vergi mahkemesinde dava açma süresi geçtikten sonra vergi dairesine müracaat edip bu tarhiyatın düzeltilmesini isteyebilir. Vergi dairesinin olumsuz cevabı sebebiyle Maliye Bakanlığı'na şikayet yoluyla başvurma imkanı doğar. Şikayet yoluyla başvurularına Maliye Bakanlığı'nın açık ret cevabı vermesi veya 60 günlük süresinde cevap vermemek suretiyle zımni ret cevabı vermesi üzerine mükelleflerin yaptıkları düzeltme başvurusunun reddolunması durumunda söz konusu idari işlemin iptal edilmesi hususunu yargıya taşımaları mümkündür.

Bu durumda mükellefler, bağlı oldukları vergi dairesinin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesinde dava açabilir. Ancak dava, şikâyet yoluyla başvuru yapılıp reddolunduktan sonra açılabilir.

Ahmet Yavuz

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=1148708&title=vergi-uyusmazliklarinda-ne-yapmalisiniz