Vergi incelemesinden maksat ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır.

Aramalı vergi incelemesi neden ve ne zaman yapılır.
Vergi incelemesinde uygulanacak usul ve esaslara ilişkin düzenlemelere VUK’nun 134’ncü ile 141’nci maddeleri arasında yer verilmiştir. Ancak yine VUK’nun 142’nci maddesinde de aramalı vergi incelemesine ilişkin özel düzenlemelere yer verilmiştir.

Aramalı vergi incelemesi neden yapılır?
Yapılan bir ihbar veya yapılan incelemeler dolayısıyla bir mükellefin vergi kaçırdığına yönelik emareler bulunursa, bu mükellef veya kaçakçılıkla ilgisi görülen diğer şahıslar nezdinde ve bunların üzerinde arama yapılabilir.

Aramalı veri incelemesinin önemli bir bölümü bir ihbar üzerine yapılır.

İhbarın yazılı veya sözlü olmasının önemi yoktur. Başka bir ifadeyle ihbarın yapılmasına yönelik bir şekil şartı yoktur. Nitekim Danıştay 9’ncu Dairesinin 14.10.1999 tarihli kararında da bu durum açık olarak belirtilmiştir. Ancak uygulamada ihbarların önemli bir bölümü yazılı olarak yapılmaktadır. İhbarı yapan kişiler genelde firmayı yakından tanıyan onlarla iş ilişkisi içinde olan, personel olarak çalışan ve/veya bir mal ve hizmet alımında bulunan kişilerdir.

Ancak bir ihbar olsa bile aramalı vergi incelemesinin yapılabilmesi için sulh hakiminin bu konuda karar vermesi gerekmektedir. Bu nedenle ciddi bir ihbar veya yapılan incelemeler esnasında mükellefin vergi kaçırdığına dair deliller mevcutsa ve bu delillerin yok edilmesi söz konusu ise bu durum gerekçeli bir yazı ile arama kararı vermeye yetkili sulh hakimine iletilir ve arama kararı vermesi istenir.
Muhtelif yerlerde arama yapılması gerekiyorsa bu yerlerden birinde arama kararı vermeye yetkili sulh hakimi diğer yerler içinde arama kararı vermeye yetkilidir.

İhbarın asılsız olması hali
İhbar üzerine yapılan aramalı vergi incelemesinde ihbar sabit olmaz ise, ihbar edilen hususların gerçek olmadığı anlaşılırsa nezdinde vergi incelemesi yapılan kişi muhbirin adını öğrenmek isteyebilir. Bu durumda vergi incelemesini yapan idare ihbarcının adını vermek zorundadır.

Vergi incelemesi bir ihbar üzerine başlar fakat mükellef nezdinde arama yapılmaz ise bu durumda ihbar asılsız çıksa bile ihbarcının adı mükellefe verilmek zorunda değildir.

Arama, vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından gündüz ve çalışma saatleri içinde yapılır.

Aramada bulunan ve incelenmesine lüzum görülen defter ve vesikalar ayrıntılı olarak bir tutanakla tespit olunur.

Gündüz ve çalışma saatlerinde başlamış bir aramanın tutanaklarının düzenlenmesine aramada el konulan ve incelemede yararlı olacağı düşünülen defter, belge ve eşyanın güvenliklerinin sağlanmasına ilişkin iş ve işlemlere gece de devam edilebilir.

Tutanak almak için uygun zaman olmaması halinde aramada bulunan evraklar mükellef nezdinde emin bir yere konur veya uygun kaplar içinde daireye götürülür.

Arama esnasında düzenlenen tutanaklar mükellef veya onların adamları tarafından imzalanmaz ise aramayı yapan iki memur tarafından imzalanır ve söz konusu evraklar daireye her zaman götürülebilir.

Yukarıdaki hükümlere göre alınan defter ve vesikaların iyi saklanması şarttır.
Bunların iyi saklanmamasından doğacak zararı idare tazmine mecburdur

Arama yapılan hallerde inceleme çabukça ve her işten önce yapılır.
Aramada ele geçirilen defter ve belgelerin incelenmesi en geç 3 ay içinde sonuçlandırılarak alınan defter ve belgelerden suç delili teşkil etmeyenler size bir tutanakla geri verilir.

Haklı sebeplerin varlığı halinde bu sürede incelemenin bitirilememesi halinde sulh hakiminden sürenin uzatılması yazı ile talep edilir. Bu süre sulh yargıcının kararı ile uzatılabilir. Sulh yargıcının süre uzatma talebini reddetmesi halinde bir üst mahkeme durumunda olan Asliye Hukuk Mahkemesine sulh yargıcının red kararının ekli olduğu bir itiraz dilekçesi ile başvurulabilir.

Tutanakların imzalanması
İncelemenin sona ermesi ile birlikte tespitlere ilişkin olarak düzenlenip müştereken imzalanan inceleme tutanaklarının bir örneği mükellefe verilir.

Mükellef bu tutanakları imzadan çekindiği takdirde, bahis mevzu olayları ve hesap durumlarını ihtiva eden defter veya vesikalar aramanın mevzuu ile ilgili vergi ve cezalar kesinleşinceye kadar kendisine geri verilmez.

İlgililer tutanaklara diledikleri itiraz ve mülahazaları kaydedebilirler.

İlgililer bu tutanakları her zaman imzalayarak defter ve vesikalarını geri alabilirler. Ancak, bu defter ve vesikaların suç delili teşkil etmemesi şarttır.

İnceleme sırasında vergi ile ilgisi olmayan şahsi ve özel mektup ve diğer evrak makbuz karşılığında sahiplerine geri verilir.
Mükellef, ilgili memurun huzuriyle, bu defterler ve vesikalar üzerinde incelemeler yapmaya ve bunlardan suret ve kayıtlar çıkarmaya yetkilidir.

Defter ve vesikaların muhafaza altına alınmış olması, süresi gelen vergi beyannamelerinin verilmesi ödevini kaldırmaz.

Mükellefin yazılı olarak talepte bulunması durumunda, beyannamesini düzenleyebilmesi için gerekli bilgileri defter ve belgelerden çıkarmasına izin verilir.

Defter ve belgelerin muhafaza altına alındığı tarihten vergi beyannamesinin verileceği tarihe kadar olan süre 1 aydan kısa ise beyanname verme süresi kendiliğinden bir ay uzar ve ek süre bu müddetin sonunda başlar.

Arama sonucunda bulunan defter ve belgelerin muhafaza altına alınması nedeniyle yapılamayan kayıtlar, defterlerin geri verilmesinden sonra 1 aydan az olmamak üzere idare ile mükellef arasında kararlaştırılan uygun bir süre içinde tamamlanır.

Defterler muhafaza altına alındığında mükellef dilerse işlemlerini yeniden tasdik ettireceği defterlere kaydedebilir ve defterlerin iadesi halinde iade edilen defterlere intikal ettirebilir.

Arama ile ilgili olarak açık bir hüküm bulunmayan noktalarda Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu’nun arama ile ilgili hükümleri geçerlidir.

Hasan Yalçın
E.Hesap Uzmanı/YMM

Muhasebe ve Vergi