Bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) ise ücret ödemeyi üstlenmesiyle oluşan iş sözleşmeleri, Kanun’daki sınırlamalar saklı kalmak kaydıyla, ihtiyaçlara uygun şekilde düzenlenebilmektedir.

I- GİRİŞ

Buna göre, iş sözleşmeleri; sözleşmenin süresi, yapılacak işin niteliği ve çalışma süreleri esas alınarak yapılacağı gibi, deneme süreleri esas alınarak da yapılabilmektedir(1).

Aşağıda deneme süreli iş sözleşmeleri ile bu deneme süresinin kıdem tazminatına etkisi açıklanmaya çalışılacaktır.

II- DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMELERİ

İşveren işçinin bilgisi, yetenekleri çalışkanlığı ve kişiliği konusunda bilgi sahibi olmak; işçi ise, işyeri ve çalışma koşullarının kendisine uygun düşüp düşmediğini anlamak isteyebilir(2). İşte bu amaçla 4857 sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesi ile taraflara iş sözleşmesine en fazla iki ay sürebilecek (toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilecek) bir deneme süresi koyabilme imkânı tanınmıştır. Sözleşmeye deneme süresi konulabilmesi için, bunun belirli veya belirsiz süreli olmasının bir önemi yoktur. Ancak bir iş sözleşmesinin deneme süreli iş sözleşmesi olarak kabul edilebilmesi için bu durumun taraflarca açıkça kararlaştırılmış olması gerekir(3).

İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklı kalmak kaydıyla, deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini, bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebilme imkânına sahiptir.

Deneme süresi içerisinde Kanun ve toplu iş sözleşmesinin iş sözleşmesine ilişkin hükümleri uygulama alanı bulacak ve işçiler çalışılan günler için ücret ve diğer haklarını isteyebileceklerdir. Ayrıca işçiler deneme süresi içerisinde Sendikalar, Toplu İş sözleşmesi, Grev ve Lokavt ve Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile tanınan haklardan da yararlanabileceklerdir(4).

Deneme süresinin geçmesinden sonra sözleşmenin sona erdirilmesi halinde artık genel hükümler uygulanacak; işçinin çalıştığı sürenin belirlenmesinin gerekli olduğu bütün durumlarda özellikle ihbar ve kıdem tazminatlarının, yıllık ücretli izin hakkının doğum ve hesabında deneme süresi göz önünde bulundurulacaktır(5).

Ayrıca;

Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştırılanlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındaki Kanun ile Deniz İş Kanunu’nda da deneme süresine ilişkin düzenlemelerin yapıldığı, Basın-İş Kanunu’nun “Tecrübe Müddeti” başlıklı 10. maddesinde; mesleğe ilk intisap eden gazeteciler için tecrübe müddetinin en çok üç ay olacağı, bu müddet içinde tarafların iş akdini ihbar müddetine ve tazminat mükellefiyetine tabi olmaksızın feshedilebileceği, hüküm altına alınırken; Deniz İş Kanunu’nun “Deneme Süresi” başlıklı 10. maddesinde; süresi belirli olmayan hizmet akitlerinde deneme süresinin en çok bir ay olduğu, bu süre içinde tarafların hizmet akdini bildirimsiz ve tazminatsız olarak bozabileceğinin hüküm altına alındığı, görülmektedir(6).

III- SONUÇ OLARAK

● Tarafların iş sözleşmesine deneme süresi koymakta serbestiye sahip oldukları,

● Deneme süresinin en çok iki ay olabileceği, ancak toplu iş sözleşmesi ile bu sürenin dört aya kadar uzatılabileceği,

● Deneme süresi içinde tarafların iş sözleşmesini, bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebileceği,

● İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer haklarının saklı olduğu,

● İşçinin bu süre içerisinde sigortalı olduğu,

● Deneme süresinden sonra devam eden iş sözleşmeleri açısından genel hükümlerinin uygulanacağı ve yıllık izin ve kıdem tazminatının hesabında bu deneme süresinin dikkate alınacağı söylenebilecektir.

Şahin TÜRK*

Yaklaşım

*     Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müfettişi

(●)   Bu yazıda yer alan görüşler tümüyle yazarına ait olup, görev yaptığı Kurum’u bağlamaz, yazarın görev yaptığı Kurum görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.

(1)   Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU, İş Hukuku, s. 313

(2)   Sarper SÜZEK, İş Hukuku, 4. Baskı, s. 237

(3)   Haluk Hadi SÜMER, İş Hukuku Uygulamaları, 3. Baskı, 2009, s. 46

(4)   SÜMER, age, s. 46

(5)   Nuri ÇELİK, İş Hukuku Dersleri, 21. Baskı, s. 99

(6)   Ayşe Fırat ŞİMŞEK, “Türk Hukukunda Deneme Süreli İş İlişkileri”, TİSK Akademi Dergisi, C: 4, Sayı: 7, 2009