İşletmelerde mesleki eğitime tabi tutulan aday çırak, çırak ve öğrenciler ile meslek liselerinde ve yüksek öğrenimde okuyan öğrencilerinden staj yapan öğrencilerin([1])  genel sağlık sigortalılıkları hakkında bazı işyerleri ile okulların yanlış işlem yaptıkları görülmektedir.

I- GİRİŞ

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nda, Mesleki Eğitim Yasası’nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde veya yüksek öğrenimde okuyan öğrencilerden öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler ile Yüksek Öğrenim Yasası uyarınca kısmi zamanlı çalışan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı prime esas günlük kazancın alt sınırının otuz katından fazla olmayan öğrenciler[2] iş sözleşmesine tabi olarak çalışanlar gibi sigortalı sayılmıştır.

Yasa’da, aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilerin zorunlu olarak iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortasına tabi tutulmaları, meslek lisesinde veya yüksek öğrenimde okurken zorunlu staj yapan öğrencilerle, kısmi zamanlı çalışan yüksek öğrenim öğrencilerinin ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortasına tabi tutulmaları ön görülmüştü([3]).

Kamuoyunda “Torba Yasa”([4]) olarak bilenen Yasa ile yapılan değişiklikle, işletmelerde mesleki eğitim gören aday çıraklardan,  çıraklardan, öğrencilerden, meslek liselerinde, yüksek öğrenimde okumakta iken staj yapan öğrencilerden ve Yüksek Öğrenim Yasası uyarınca kısmi zamanlı çalışanlardan aylık kazançları, prime esas aylık kazancın altında olan öğrekçilerden sigortalıların “bakmakla yükümlü oldukları aile bireyi sayılmayanların” genel sağlık sigortalısı olarak kapsama alınmaları öngörülmüştür.

II- ADAY ÇIRAK, ÇIRAK VE İŞLETMELERDE MESLEKİ EĞİTİM GÖREN ÖĞRENCİLERİN GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞI

Sosyal Sigortalar Yasası uyarınca hastalık sigortası sağlık yardımlarını da kapsadığından, 01.10.2008 tarihinden önce hastalık sigortası primleri ödenen aday çıraklar, çıraklar ve mesleki eğitim gören öğrenciler hiçbir sorunla karşılaşmadan sağlık yardımlarından yararlanmaktaydılar.

Ancak 01.10. 2008 tarihinde yürürlüğe giren Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası ile genel sağlık sigortası ayrı bir sigorta kolu olarak düzenlendiğinden; aday çıraklardan, çıraklardan ve mesleki eğitim gören öğrencilerden sadece sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi durumunda olanların sağlık yardımlarından yararlanmalarına olanak sağlanmıştır.

Sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi sayılmayan aday çıraklar, çıraklar ve mesleki eğitim gören öğrenciler sağlık yardımlarından yararlanmada önemli sorunlar yaşamaya başlamıştır. Örneğin babasının veya annesinin sigortalı olmasına karşın sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi sayılması için öğrenim durumlarına göre Yasa’da öngörülen yaşları doldurmuş olanlar,  gelir aylık almayanlar sağlık yardımlarından yararlanmada önemli sıkıntılar yaşamaktadır.

25.02.2011 tarihinde yürürlüğe giren Torba Yasa ile yapılan düzenleme ile sigortalının bakmakla yükümlü aile bireyi durumunda olmayan aday çıraklar, çıraklar ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler 01.03.2011 tarihinden itibaren mesleki eğitim gördükleri veya staja tabi tutuldukları sürece zorunlu olarak genel sağlık sigortası kapsamına alınmışlardır.

01.03.2011 tarihinden itibaren genel sağlık sigortası kapsamına alınan İşletmelerde mesleki eğitim gören aday çırakların, çırakların ve öğrencilerin genel sağlık sigortası primleri kısa vadeli sigorta kolları primleri ile birlikte Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ödenecektir.

Yapılan bu düzenlemeye göre, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi sayılması için öğrenim durumlarına göre Yasa’da öngörülen yaşları doldurmuş olan, ölüm gelir ya da aylığı almayan aday çıraklar, çıraklar ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler 01.03.2011 tarihinden itibaren genel sağlık sigortalısı olarak kapsama alınmışlardır.

Bu sigortalıların iş kazaları ve meslek hastalığı hastalık sigortası kolları için belirlenen kodlarda yapılan tesciller ile genel sağlık sigortalılığı tescilleri de yapılmış sayıldığından,  işverenlerince ayrıca genel sağlık sigortalılıklarının tescili için işe giriş bildirgesi verilmeyecektir.

01.03.2011 tarihinden itibaren, aday çırakların, çırakların ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilerin sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi sayılıp sayılmayacakları okulları tarafından araştırılacak, sigortalının bakmakla yükümlü aile bireyi olmadığı tespit edilenlerin genel sağlık sigortası primleri Kurum’a verilen 42 numaralı belge türü ile okulları tarafından yatıracaktır([5]).

Okullar, mesleki eğitime tabi tutulan aday çırakların, çırakların ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilerin sigortalının bakmakla yükümlü oldukları aile bireyi olup olmadıklarını araştırmak ve sigortalının bakmakla yükümlü olmadığını tespit etiklerinin genel sağlık sigortası primlerini ödemek zorundadır.

Sigortalının bakmakla yükümlü olmadığı aile bireyi durumunda olan aday çıraklar, çıraklar ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler 01.03.2011 tarihinden itibaren mesleki eğitimleri süresince genel sağlık sigortalısı olarak sağlık yardımlarından yararlanacaklardır.

III- MESLEK LİSELERİNDE VEYA YÜKSEK ÖĞRENİMDE OKUYAN ÖĞRENCİLERDEN STAJA TABİ TUTULANLAR İLE KISMİ ZAMANLI ÇALIŞAN YÜKSEK ÖĞRENİM ÖĞRENCİLERİNİN GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞI

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası uyarınca meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında sadece zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler ile Yüksek Öğrenim Yasası uyarınca kısmi zamanlı çalışan öğrencilerden aylık kazançları, prime esas aylık kazancın altında olanlar iş kazaları ve meslek hastalığı sigortasına tabi olmakta ve primleri Milli Eğitim Bakanlığı veya okulları tarafından ödenmekte idi.

Torba Yasa ile yapılan değişiklikle, 01.03.2011 tarihinden itibaren staj yapmada “zorunluluk” esası kaldırılmıştır. Bu tarihten itibaren zorunlu olsun veya olmasın, işyerlerinde staj gören meslek liseleri veya yüksek öğrenim öğrencilerinden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi sayılmayanlar iş kazaları ve meslek hastalığı sigortası ile birlikte genel sağlık sigortası kapsamına da alınmışlardır.

Bu durumda olan öğrencilerin, staja başlar iken kısa vadeli sigorta kollarına yapılan tescilleri ile birlikte genel sağlık sigortalısı olarak ta tescilleri de yapılmış sayılacaktır. İşverenler bu durumda olan öğrenciler için ayrıca genel sağlık sigortalısı olarak tescil edilmeleri için işe giriş bildirgesi vermeyeceklerdir.

Ancak staja tabi tutulan öğrencilerin okulları, öğrencinin sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireye olup olmadığını araştıracak. Sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi olmadığını tespit ettiklerinin genel sağlık sigortası primlerini de kısa vadeli sigorta primleri ile birlikte ödeyecektir. 

Yasa ile prim ödeme yükümlülüğü öğrencilerin okullarına veya Milli Eğitim Bakanlığı’na verildiğinden, zorunlu olsun veya olmasın staja tabi tutulan öğrencilerden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyi sayılmayanların genel sağlık sigortası primleri Kurum’a verilen 43 numaralı belge türü ile okulları tarafından ödenecektir.  Belirtilen öğrencilerin staj yaptığı işyeri işverenlerinin prim ödeme yükümlülükleri bulunmamaktadır.(http://www.ozdogrular.com/content/view/16442/ )

Zorunlu olsun veya olmasın, meslek liselerinde okuyan veya yüksek öğrenimi sırasında staj yapan öğrenciler ile Yüksek Öğrenim Yasası uyarınca kısmi zamanlı çalışan örgencilerden aylık kazançları prime esas aylık kazancın altında olan öğreniciler genel sağlık sigortalısı olarak 01.03.2011 tarihinden geçerli olarak sağlık yardımlarından yararlanacaklardır.

Celal TOZAN*

Yaklaşım

(*) TÜRK-İŞ Sosyal Güvenlik Danışmanı

[1] 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ve Meslek Liseleri ile Yüksek Öğrenim Kurumlarının Staj Yönetmelikleri

[2] 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu, md. 46

[3] 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, md. 5/b

[4] 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, md. 23, 24 ve 35

[5] Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün, 20.05.2011 tarih ve 2011/39 sayılı Genelgesi.