5510 sayılı Sosyal Sigor­talar ve Genel Sağlık Sigortaları Kanunu’nun(1) 6111 sayılı Kanunla(2) değiştirilen 53. maddesi birinci fıkrasına göre, sigortalının 4/a ve 4/b kapsamında yer alan sigortalılık statüleri ile 4/c kapsamında yer alan sigortalılık statüsüne aynı anda tabi olacak şekilde Kanun kapsamına girmesi halinde öncelikle 4/c kapsamında, 4/a ve 4/b kapsamında yer alan sigortalılık statülerine tabi olacak şekilde Kanun kapsamına girmesi halinde ise 4/a kapsamında sigortalı sayılması, ticari faaliyet içinde bulunma yanında bir başka işveren yanında hizmet akdine tabi çalışması olanlar için olumlu bir düzenlemedir.

I- GİRİŞ

Zira, Kanun’un 53. maddesi ikinci fıkrasında özellikle vurgulandığı üzere 4/b kapsamında sigortalı sayılanlar, her ne kadar kendilerine ait veya ortak oldukları işyerlerinden dolayı, 4/a kapsamında sigortalı bildirilemeseler dahi bir başka işveren yanında çalışmakla birlikte 4/b kapsamı dışına çıkmakta, 4/a kapsamında sigortalı sayılmaktadır.

Özellikle ve bir kez daha vurgulamamız gerekirse, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra 4/a kapsamında sigortalı olanlar, çalıştıkları işyerlerine,  limitet şirketse ortak, anonim şirketse yönetim kurulu üyesi olmakla birlikte 4/a kapsamındaki sigortalılık bu tarihten bir gün önce sona erecek dolayısıyla ortaklığın/yönetim kurulu üyeliliğinin başladığı tarihte 4/b kapsamında sigortalılık başlayacaktır. Limited şirkete yeni ortak alınması ya da anonim şirket ortaklarından birisinin yönetim kuruluna seçilmesi halinde şirket tüzel kişiliği, 4/b kapsamına giren yeni ortak/yönetim kurulu üyesi için örneği Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği(3) (SSİY) ekinde bulunan 4/b sigortalı işe giriş bildirgesini 10 gün içinde SGK’ya bildirmekle yükümlüdür. Aksi, SGK’nın şirket tüzel kişiliğine bir asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanması sonucunu doğurur.

Ticari faaliyeti nedeniyle 4/b kapsamında sigortalı iken bir başka işverene ait işyerinde hizmet akdine tabi çalıştığı için 4/a kapsamında sigortalı sayılan dolayısıyla 4/b kapsamındaki sigortalılığı askıya alınan kişilerin, hizmet akdinin son bulması diğer bir ifade ile 4/a kapsamında sigortalı olarak çalıştığı işyerinden ayrılması halinde işten ayrıldığı günü takip eden günden itibaren 4/b kapsamında yeniden sigortalı sayılması kaçınılmaz. Bu çalışmamızda, 4/a kapsamında sigortalı sayıldığı için 4/b kapsamındaki sigortalılığı askıda olan vergi mükellefi, Ltd. Şti. ortağı, A.Ş. yönetim kurulu üyesi ya da tarımsal faaliyette bulunan sigortalıların 4/a kapsamında aylık başvurusunda bulunurken nelere dikkate etmeleri gerektiği anlatılacaktır.

II- KİMLERE 4/a KAPSAMINDA YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANIR?

Yaşlılık sigortasından aylık bağlanabilmesi için 5510 sayılı Kanun’da belirtilen bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Buna göre yaşlılık aylığı bağlanması için;

- Belirli bir yaşı tamamlamış olmak,

- Belirli bir süre prim ödemiş olmak,

- Belirli bir süre sigortalı olmak,

- İşten ayrılmak,

- SGK’ya yazılı talepte bulunmak

gerekir(4).

Yaşlılık sigortasından, yaşlılık aylığına hak kazanabilmek için gerekli olan şartlardan, sigortalının işten ayrılması ve SGK’ya yazılı müracaatta bulunması, herkes için geçerli olan ortak şartlardır. Kanunda öngörülen belirli bir yaşa ulaşmak, prim ödeme gün sayısını ve sigortalılık süresini tamamlamak ise her sigortalı için, ilk defa sigortalı olduğa tarihe göre farklılık gösteren şartlardandır.

III- 4/b KAPSAMINDAKİ HİZMETLERİYLE 4/a KAPSAMINDAN YAŞLILIK AYLIĞINA BAŞVURACAK OLANLAR NELERE DİKKAT ETMELİDİR?

4/b Kapsamındaki hizmetleriyle 4/a kapsamından yaşlılık aylığına başvuracak olan ve aynı zamanda vergi mükellefiyeti, Ltd. Şti. ortaklığı, A.Ş. yönetim kurulu üyeliği ya da tarımsal faaliyeti devam eden sigortalılar, II. bölümde sayılan beş şart dışında iki önemli şarta daha dikkat etmeli bu şartların yerine gelip gelmediğini özellikle irdemelidir.

Bu şartlardan ilki, 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun’un(5) 8. maddesine göre, yaşlılık aylığının hangi kapsamda (eski tabirle Kurum’da) değerlendirileceğinin tespitidir. 2829 sayılı Kanun’un 8. maddesine göre, birleştirilmiş hizmet süreleri toplamı üzerinden, ilgililere; son yedi yıllık fiili hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olan (kapsamdan) Kurum’ca, … aylık bağlanır.  Son yedi yıldan anlaşılması gereken primi ödenerek geçen son yedi yıldır. Bir bakıma son yedi takvim yılına değil, bizatihi primi ödenen son 7 yıla (2520 güne) bakılması icap eder(6). Fiilen primi ödenmiş süreler son yedi yıl hesabında dikkate alındığı gibi borçlanılan askerlik, doğum, yurt dışı borçlanma süreleri de primi ödenmiş hizmet süresi sayıldığından, borçlanılan tarih aralıkları gözetilerek primi ödenen tüm süreler birleştirmede dikkate alınır. Yine isteğe bağlı sigortalılık süreleri de, primi ödenmiş olmak kaydıyla hizmet birleştirmesinde dolayısıyla son yedi yılın hesabında dikkate alınır(7).

Birden çok kapsamda sigortalılığı bulunanlar öncelikle fiilen primi ödenmiş son yedi yıla göre yaşlılık aylığının 4/a kapsamında olup olmayacağını değerlendirmeli, son 2520 gün prim içinde 4/a kapsamında geçen süreler daha fazla ise yaşlılık aylığı için diğer koşulları da taşıyor iseler başvuruda bulunmalıdır.

Örnek-1: 1 Nisan 1985 ila 30 Nisan 2002 tarihleri arasında 3275 gün 4/a kapsamında hizmeti bulunan, 1 Nisan 2004 ila 30 Mart 2006 tarihleri arasında 720 gün doğum borçlanması yapan ve son sigortalılık hali 4/b kapsamında geçtiği için 720 gün 4/b kapsamında sigortalılık sayılan, 1 Ocak 2008 ila 30 Eylül 2008 tarihleri arasında 270 gün 4/a kapsamında hizmeti bulunan, 1 Ekim 2008 ila 30 Mayıs 2011 tarihleri arasında 960 gün 4/b kapsamında hizmeti bulunan sigortalının yaşlılık aylığı talebi 4/b kapsamında değerlendirilir ve talebi reddedilir. Zira sigortalının primi ödenmiş son yedi yıl hesabına göre 1680 gün 4/b, 840 gün 4/a kapsamında hizmeti bulunduğundan 4/a kapsamından aylığa hak kazanması mümkün olmaz.

SGK uygulamasına göre, 4/b kapsamındaki hizmetleriyle 4/a kapsamından yaşlılık aylığına başvuracak olanlar için bir diğer önemli koşul ise yaşlılık aylığına başvurulduğu tarihte 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı prim veya prime ilişkin borcunun bulunmamasıdır. Zira 5510 sayılı Kanun’un uygulanmasına yönelik olarak hazırlanan SSİY’nin 57. maddesinin ikinci fıkrasına göre, “Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçen hizmetlerle birlikte Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında aylık bağlanacağı durumlarda, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçen hizmetler, prim ve prime ilişkin her türlü borçların ödendiği tarih itibarıyla geçerli sayılır ve aylık bu tarihi takip eden ay başından itibaren başlar.” Bu çalışmada SSİY’de düzenlenen bu hükmün 5510 sayılı Kanun’un 28. maddesi dokuzuncu fıkrasına uygun olup olmadığı tartışmasına girmeyeceğiz. Bu çalışmada bizzat SGK uygulamasını anlattığımız bu tartışmayı için konunun dışında tutacağız(8).  

SSİY’nin 57. maddesi hükmü 4/b kapsamındaki hizmetleriyle 4/a kapsamından yaşlılık aylığına başvuracak olanlar için dikkatle değerlendirilmesi gereken önemli bir düzenlemedir. Gözden kaçırılacak bir ayrıntı ya daha fazla prim ödemek ve geç emekli olmak ya da emeklilik hakkını kaybetmek veya emekli aylığının iptali ile ödenmiş olan maaşların geri iadesi ile sonuçlanabilecek bir hatalar zincirinin başlangıcı olabilir. Zira 4/b kapsamındaki hizmetleriyle 4/a kapsamından yaşlılık aylığına başvuracak olanların aynı zamanda yaşlılık aylığı başvurusu, 4/b kapsamındaki sigortalılık statüsünden kaynaklanan borcun bulunması halinde, kişinin 4/a kapsamındaki sigortalılığı sona erdiği için, vergi mükellefiyeti, Ltd. Şti. ortaklığı, A.Ş. yönetim kurulu üyeliği ya da tarımsal faaliyeti devam ediyor ise 4/b kapsamındaki sigortalılığı sona erdirmez. Ta ki; 4/a kapsamındaki işten çıkılan tarihi takip eden gün ile ödemenin yapıldığı gün arasında geçen sürelere ait sigortalılığa ilişkin hesaplanan primlerin tamamı için ödeme yapılana kadar.

Örnek-2: 13 Nisan 2011 tarihinde çalıştığı işyerinden ayrılan ve işten ayrıldığı tarihte vergi mükellefiyeti, Ltd. Şti. ortaklığı, A.Ş. yönetim kurulu üyeliği ya da tarımsal faaliyeti devam eden sigortalı, şayet işten ayrıldığı gün içinde yaşlılık aylığına başvurmamış ise işten ayrıldığı tarihi takip eden gün ile yaşlılık aylığı başvurusunda bulunduğu tarih aralığında 4/b kapsamında sigortalı sayılacak, bu süre 1 günü aşınca çıkacak prim borcu 15 TL’yi aşacak dolayısıyla sigortalının emeklilik başvurusu 4/b kapsamındaki sigortalılığı kesmeyecektir. Sigortalılık kesilmediği için de ödenmesi gereken prim borcu her geçen gün artacaktır. Örneğimizdeki sigortalının emeklilik başvurusunun 15 Nisan 2011 tarihinde olduğu ve bu tarihte 2 günlük prim borcunun ödenmediği varsayıldığında (16-17 TL arası), sigortalı bu durumu 23 Temmuz 2011 tarihinde fark etmiş ise (ki yaşlılık aylığının reddedilmesiyle birlikte anlaşılacaktır) bu kez 4/b kapsamındaki sigortalılık devam ettiği için kişiden 2 günlük değil 14 Nisan 2011 ila 23 Temmuz 2011 tarih aralığı için prim istenecektir.

Yukarıdaki örneğimizden de anlaşılacağı üzere 4/a kapsamında sigortalı iken işten ayrılan ve işten ayrıldığı tarihte aynı zamanda vergi mükellefiyeti, Ltd. Şti. ortaklığı, A.Ş. yönetim kurulu üyeliği ya da tarımsal faaliyeti devam eden sigortalı, yaşlılık aylığı talebini mutlaka aynı gün içinde yapmalıdır. Yaşlılık aylığı şartlarının sağlanmaması(9) ya da diğer nedenlerle yaşlılık aylığı başvurusu aynı gün değil de başka bir gün yapılacak ise önce işten çıkış tarihini takip eden gün ile prim ödenecek tarih arasında geçen sürelere ilişkin 4/b kapsamındaki sigortalığa dayalı borcun tamamının ödenmesi, 4/b kapsamında sigortalılık tescili yok ise bu kez önce tescilin başlatılması ve çıkacak borcun ödenmesini müteakip yaşlılık aylığı başvurusunun yapılması isabetli olacaktır. Şayet 4/b sigortalılığına dayalı prim ve prime ilişkin borç ödenmeksizin başvuru yapılmış ise bu kez çıka(rıla)cak borcun olabilecek en kısa sürede ödenmesi gerekecektir. En kısa sürede ödenmesini özellikle tavsiye edişimizin nedeni bir ya da iki aylıktan mahrum kalınacak olması değil, bu sürenin belki de son yedi yıl hesabını etkileyecek olmasıdır. Bugün için bu anlatılanlara dikkat etmeden yaşlılık aylığına başvuran ve 3-5 aylık maaştan olanlar yanında, 15 TL’nin üzerinde borç çıktığı için daha önce bağlanan maaşı durdurulup yüksek miktarlı prim borcu yanında yersiz ödenen maaşları istenen insanlarımızın da bulunduğunu özellikle belirtmek isteriz.

IV- SONUÇ

SGK tarafından 4/b kapsamında geçen hizmetlerle birlikte 4/a kapsamından aylık bağlanacak olan sigortalılar için yaşlılık aylığının 4/b kapsamında geçen hizmetlere ilişkin prim ve prime ilişkin her türlü borçların ödendiği tarih itibarıyla başlatılması uygulaması, bu şartlara haiz sigortalılar için özel itina gerektirecek bir düzenlemedir.

Bu düzenleme nedeniyle 4/a kapsamında sigortalı iken işten ayrılan ve işten ayrıldığı tarihte aynı zamanda vergi mükellefiyeti, Ltd. Şti. ortaklığı, A.Ş. yönetim kurulu üyeliği ya da tarımsal faaliyeti devam eden sigortalı, yaşlılık aylığı talebini mutlaka 4/a kapsamında işten ayrıldığı tarihte (aynı gün içinde) yapmalıdır. Sigortalı başvuruyu aynı gün değil de bir başka gün yapacak ise önce işten çıkış tarihi ile primi ödenecek tarih arasında geçen sürelere ilişkin 4/b kapsamındaki sigortalığa dayalı borcunu ödemeli, 4/b kapsamında sigortalılık tescili yok ise bu kez önce tescili başlatmalı ve çıkacak/çıkarılacak borcunu ödedikten sonra yaşlılık aylığı başvurusunu yapmalıdır.

Murat GÖKTAŞ*

Murat ÖZDAMAR**

Yaklaşım

*   İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd., SGK Başmüfettişi, ÇEKO Bilim Uzmanı

** İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Danışmanı, Doktora Öğrencisi, Adli Bilirkişisi

(1)    16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)    25.02.2011 tarih ve 27857 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)    12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)    A. Can TUNCAY, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, 4. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul 1998, s. 263. Ayrıntılı bilgi için Bkz., Murat GÖKTAŞ – Erden ÇAKAR – Murat ÖZDAMAR, Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Emeklilik ve Primsiz Rejim, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2011, s. 241

(5)     27.05.1983 tarih ve 19059 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(6)     Hediye ERGİN, “İsteğe Bağlı Sigortalılık Sürelerinin Hizmet Birleştirilmesinde Dikkate Alınması” (Karar İncelemesi), Sicil Dergisi, Aralık 2010, Sayı: 20, s. 203

(7)     A. Can TUNCAY - Ömer EKMEKÇİ, Sosyal Güvenlik Hukukunun Esasları, Beta Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 2009, s. 461

(8)     Bu konuyu irdelemek için Bkz. Murat ÖZDAMAR - Muammer DURMUŞ, “4/b Kapsamındaki Hizmetleriyle 4/a Kapsamında Aylık Bağlanmasına Hak Kazanan Sigortalıların Dikkat Etmesi Gereken Hususlar”, Yaklaşım, Sayı: 205, Ocak 2010, s. 206-210

(9)     Sigortalılık süresinin tamamlanmasının ya da yaş şartının dolmasının beklenmesi gibi nedenler.