Bayram tatili konusuna ulusal mevzuat olarak öncelikle Anayasamızda yer verilmiş bulunmaktadır.

I- GİRİŞ

Dinlenmenin çalışanların hakkı olduğu, ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartlarının kanunla düzenleneceğinin Anayasa’da hüküm altına alındığı görülmektedir (md. 50).

Ulusal bayram ve genel tatil günleri ve bu günlerde yapılacak çalışma Anayasa dışında, 4857 sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nda düzenlenmiş olup, bu konuyu ele alan diğer düzenlemeler 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’dur.

Bu makalemizde, 4857 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresi kadar, bu sürenin altında ve üzerinde yapılan çalışma ve bu çalışmaların ücretlendirilmesi ele alınıp değerlendirilecektir.

II- KONU

A- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLERİ

2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’da ulusal bayram ve genel tatil günlerine yer verilmiş bulunmaktadır.

2429 sayılı Kanun’a göre, ulusal bayram ve genel tatil günleri ve tatil süreleri şöyledir.

B- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNÜ ÜCRETİ

4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine tabi çalışan işçilere ulusal bayram ve genel tatil günü olarak yukarıda belirtilen 14,5 günde çalışmamakta ve tatil yapmaktadır. İşçilere, bu günlere ilişkin ücretleri çalışmadan ödenmektedir.

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesine ulusal bayram ve genel tatil günleri ile ilgili olarak İş Kanunu hükümleri ilerisinde işçi lehine konulan hükümler geçerli olurken, söz konusu günlerde çalışılmama durumunda ücret ödenmeyeceğine veya yarım ücret ödeneceği şeklinde 4857 sayılı Kanun hükümleri gerisinde işçi aleyhine konulan hükümlerin geçerliliği bulunmamaktadır.

C- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNÜNDE ÇALIŞMA KONUSUNDA İŞÇİNİN RIZASI

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işçinin çalıştırılabileceğine ilişkin bir hüküm bulunması durumu hariç olmak üzere, ulusal bayram ve genel tatilde çalıştırılabilmesi için işçinin rızasının alınması gerekmektedir.

Ulusal bayram ve genel tatil gününde rızası olmadan işçinin çalıştırılabilmesi mümkün bulunmamaktadır.

Yargıtay, ulusal bayram ve genel tatilde rızası olmadan çalıştırılmak istenmesi ve kabul etmeyince iş şartlarını ağırlaştıracak şekilde görevinin değiştirilmesi, işçinin bu değişim işlemini kabul etmemesi üzerine işveren tarafından iş sözleşmesinin bu nedenle sona erdirilmesini haklı fesih sebebi olarak görmemiştir(1).

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde işçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılabileceğine ilişkin bir hüküm bulunması durumunda, ayrıca rızası alınmaksızın işçi çalışmak zorunda olup, işçiler bu durumda çalışmaktan feragat edememektedir. 

D- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNÜNDE YAPILAN ÇALIŞMANIN ÖDENECEĞİ ÜCRET

4857 sayılı Kanun’a göre işçinin ulusal bayram ve genel tatil günü ücretinin belirlenmesinde; fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar dikkate alınmamaktadır.

İşçinin ulusal bayram ve tatilde yaptığı çalışmanın ücreti, çalışmanın yapıldığı tarihteki işçinin çıplak brüt ücret üzerinden ödenmektedir(2). Bu durum, ulusal bayram ve genel tatil gününde işçinin çalışmaması için de geçerli bulunmaktadır.

E- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNÜNDE YAPILAN YASAL GÜNLÜK İŞ SÜRESİNİ AŞAN ÇALIŞMALAR VE BU ÇALIŞMALARIN ÜCRETLENDİRİLMESİ

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde bazen yasal günlük iş süresini aşan çalışma yapılabilmektedir.

Yasal günlük iş süresini aşan şekilde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmalar, haftalık 45 saatin üzerinde bir çalışmayı oluşturuyorsa fazla çalışma olarak, ilgili işyerinde haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmişse, belirlenen haftalık çalışma saatiyle 45 saat arasındaki bir çalışmayı oluşturuyorsa fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılmaktadır.

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle daha yüksek bir ücretin belirlenmemesi durumunda, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmanın yasal günlük iş süresini aşmayan kısmı için biri işçinin çalışmadan alması gereken bir günlük ulusal bayram ve genel tatil ücreti, diğeri çalışarak alacağı bir günlük ücreti olmak üzere her günü toplam iki ücret konusu olurken, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmaları için fazla çalışmanın yapıldığı tarihteki normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 artırılması suretiyle ödenmektedir.

Örneğin; brüt çıplak günlük ücreti 45 TL olan işçinin ulusal bayram ve genel tatil gününde ara dinlenmeler dışında 10,5 saat çalışması durumunda, bu işçiye bu çalışması karşılığında, çalışmadan alacağı bir günlük ücreti ile birlikte; 45 + 45 = 90 TL yasal iş süresini aşmayan çalışma karşılığı için, 45/7.5 = 6 x % 50 x 3 = 27 TL’de 3 saatlik fazla çalışması için olmak üzere 90 + 27 = 117 TL yasal kesintiler düşüldükten sonra ücret ödenmesi gerekmektedir.

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle haftalık 45 saatin altında bir çalışma süresinin belirlenmesi durumunda, belirlenen haftalık çalışma saati ile 45 saat arasındaki çalışmalar için işçiye bu çalışmanın yapıldığı tarihteki normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 25 artırılması suretiyle ödeme yapılmaktadır.

Yargıtay bir kararında, davacının genel tatil günlerindeki 3 saatlik fazla çalışmasının ayrıca hesap edilmesinin zorunlu olduğu, davacının genel tatil günlerinde yaptığı 11 saatlik çalışmasının tamamının fazla çalışma olarak kabul edilip, ödenen bir gündeliği nazara almayarak genel tatil günleri için davacı yararına gündeliğinin 2.5 katı ücrete müstahak olduğunu kabul ve bu miktar alacağa karar verilmesini Yasa’ya aykırı bulmuştur(3).

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle daha yüksek bir ücret ödenmesi kararlaştırıldığında, kararlaştırılan bu ücret aynen geçerli bulunmaktadır.

F- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNÜNDE YAPILAN YASAL GÜNLÜK İŞ SÜRESİNİ AŞMAYAN ÇALIŞMALAR VE BU ÇALIŞMALARIN ÜCRETLENDİRİLMESİ

Yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmalar fazla çalışma sayılmamaktadır(4).

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde çalışan işçiye bu şekildeki her bir günlük çalışması için; biri çalışmadan alacağı bir günlük ulusal bayram ve genel tatil ücreti, diğeri yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde yaptığı çalışma karşılığında alacağı günlük çıplak brüt ücreti olmak üzere her bir gün için toplam iki günlük ücret ödenmektedir.

İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresinin altında çalışma yapması durumunda, her bir gün için çalışmadan alacağı bir günlük ulusal bayram ve genel tatil ücreti dışında, işçiye ne kadar ücret ödenecektir. İşçinin bir günlük çıplak brüt ücretinin yasal günlük iş saatine bölünüp, bayram ve tatil günü yaptığı çalışma saatiyle çarpılması sonucu bulunan miktar, işçiye o gün için bu çalışması karşılığında ödenmesi gereken ücret miktarı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Örneğin; brüt çıplak günlük ücreti 45 TL olan işçinin ulusal bayram ve genel tatil gününde ara dinlenmeler dışında 5 saat çalışması durumunda, bu işçiye bu çalışması karşılığında; 45 TL çalışmadan alacağı bir günlük ücreti, 45/7.5 = 6 x 5 = 30 TL’de ulusal bayram ve genel tatil gününde 5 saatlik çalışması karşılığında alacağı ücreti olmak üzere 45 + 30 = 75 TL yasal kesintiler düşüldükten sonra ücret ödenmesi gerekmektedir.

G- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNÜNDE ÇALIŞAN İŞÇİNİN SERBEST ZAMAN KULLANIP KULLANAMAMASI

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal iş süresini geçmemek üzere yapılan çalışma 4857 sayılı Kanun’da fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olarak değerlendirilmemektedir. Dolayısıyla, bahsi geçen günlerde yasal iş süresini aşmamak üzere işçinin yapacağı çalışmadan dolayı işçiye her bir günlük çalışması karşılığında birer günlük ücret ödenmekte ve işçinin serbest zaman kullanımı söz konusu olmamaktadır.

Bununla beraber, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşan şekilde işçinin çalışması halinde, çalışmanın yasal günlük iş süresini aşan kısmı fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olacağından, işçi istemesi durumunda aşan kısma ait çalışmasının ücretini alabilmekte, istemesi durumunda da aşan kısma ait çalışması karşılığını serbest zaman olarak kullanabilmektedir.

H- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNÜNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR İÇİN 4857 SAYILI KANUN’DA BELİRTİLEN ÜCRETİN ÜZERİNDE BİR ÜCRET ÖDENİP ÖDENMEMESİ

4857 sayılı Kanun’da, ulusal ve genel tatil günlerinde tatil yapmayıp, yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde çalışan işçilere, belirtilen günlerde çalıştığı her bir gün için ayrıca birer günlük ücreti ödenmektedir.

Bu şekilde, ulusal ve genel tatil günlerinde çalışma karşılığı olmaksızın her bir gün için alınacak bir günlük ücret ile birlikte her bir gün için toplam iki günlük ücret alınmaktadır(5).

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesine, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde yapılacak çalışmalarda her bir günlük çalışma için ayrıca ödenecek bir günlük ücretin üzerinde ücret ödeneceği yolunda hüküm konulması mümkündür.

III- SONUÇ

Bayram tatili konusuna ulusal mevzuat olarak öncelikle Anayasamızda yer verilmiş bulunmaktadır. Ulusal bayram ve genel tatil günleri ve bu günlerde yapılacak çalışma Anayasa dışında, 4857 sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nda düzenlenmiş olup, bu konuyu ele alan diğer düzenlemeler 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’dur.

İş Kanunu hükümlerine tabi çalışan işçilere ulusal bayram ve genel tatil olarak yukarıda belirtilen toplam 14,5 günde çalışmayarak, tatil yapan işçilere, belirtilen günlere ait ücretleri çalışmadan ödenmektedir.

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işçinin çalıştırılabileceğine ilişkin bir hüküm bulunması durumu hariç olmak üzere, ulusal bayram ve genel tatilde çalıştırılabilmesi için işçinin rızasının alınması gerekmektedir.

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde yapılan çalışmalar fazla çalışma sayılmamaktadır.

Yasal günlük iş süresini aşan şekilde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmalar, haftalık 45 saatin üzerinde bir çalışmayı oluşturuyorsa fazla çalışma olarak, ilgili işyerinde haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmişse, belirlenen haftalık çalışma saatiyle 45 saat arasındaki bir çalışmayı oluşturuyorsa fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılmaktadır.

Ulusal bayram ve genel tatil günleri ile bu günlerde yapılan çalışma konusunda işçi ve işveren arasında yaşanan sorunların en aza inmesi dilek ve beklentimizle…

Raşit ULUBEY*

Yaklaşım

*    İŞKUR Başmüfettişi (İstihdam Dairesi Eski Başkanı)

(1)  Yrg. 9. HD.’nin,  03.06.1997 tarih ve E. 5600, K. 10629 sayılı Kararı.

(2)  Yrg. 9. HD.’nin,  01.04.1985 tarih ve E. 810, K. 3317 sayılı Kararı.

(3)  Yrg. 9. HD.’nin,  31.10.1967 tarih ve E. 8211 K. 11547 sayılı Kararı.

(4)  Yrg. 9. HD.’nin,  27.04.1976 tarih ve E. 6361, K. 12713 sayılı; 22.10.1965 tarih ve E. 8569, K. 8648 sayılı Kararları.

(5)  Yrg.  9. HD.’nin,  18.12.2008 tarih ve E. 2007/31406, K. 2008/34069 sayılı Kararı.