Sosyal Güvenlik Reformu sonrası 1 Ekim 2008 itibariyle yürürlüğe giren ve sosyal güvenlikte norm birliğini sağlayan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(SSGSS)’nda çalışma hayatı içinde yer alanlar tek kanun altında toplandı ancak yine de statüleri reform öncesi gibi ayrı ayrı değerlendirildi. Zira Kanun’un geçici 1. maddesi gereği Kanun’un 4. maddesinin;

I- GİRİŞ

(a) bendindekiler SSK’lı,

(b) bendindekiler Bağ-Kurlu ve

(c) bendindekiler Emekli Sandığı

mensupları olarak tanımlanmıştır. Çalışma hayatı içinde çalışan aynı zaman içinde yasal olsun olmasın birden fazla işle iştigal edebilir ve dolayısıyla birden fazla sosyal güvenlik statüsü içine girebilir. Bu şekilde çalışma hayatı içindeki pozisyonu gereği birden fazla sosyal güvenlik statüsü içine girecek şekilde olmasına literatürde sigortalılığın çakışması veya sigorta hallerinin birleşmesi denir. Söz konusu birleşmeden doğan sigortalılık karışıklığının çözümünde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda öncesinde herhangi bir yasal düzenleme mevcut değildi. Bu belirsizlik hali 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesi ile açıklığa kavuşturmuştu. Ancak söz konusu madde ile ilgili 6111 sayılı Kanun’un(1) 33. maddesinde yapılan değişiklik sonucu uygulamada yeni bir uygulamaya geçilmiş oldu. Söz konusu değişikliğin izahı için 2011/36 sayılı Genelge yayımlanmıştır.

Sigorta hallerinin birleşmesi ile ilgili 6111 sayılı Kanun’daki yeni düzenleme makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

II- 6111 SAYILI KANUN’DAKİ YENİ DÜZENLEME SONRASI ÇÖZÜMLER

“Sosyal Güvenliğin Tekliği” ilkesi gereği sigortalı sadece bir sigortalılık ile irtibatlandırılmalıdır. Ancak burada hemen belirtmek gerekirse 4/a sigortalıları aynı süreç içinde birden fazla işyerinde çalışmaları mevcut olması halinde sigortalı çalıştığı her işyerinden ayrı ayrı sigortalı bildirilmesi gerekir. Çalışma hayatı içindeki pozisyonu gereği birden fazla sosyal güvenlik statüsü içine girecek şekilde olması ve sigorta hallerinin birleşmesi veya çakışması halinde çalışma hayatı içindeki pozisyonu gereği birden fazla sosyal güvenlik statüsü içine girecek şekilde sigortalılığı çakışan veya sigorta halleri birleşen kişinin sigortalılık durumunun çözümlenmesi gerekmektedir. Bu çakışmanın çözümlenmesi için 5510 sayılı Kanun’un “Sigortalılık Hallerinin Birleşmesi” başlıklı 53. maddesinde düzenlemeler yapılmış ve söz konusu düzenlemelerde 6111 sayılı Kanunla bazı değişikliklere gidilmiştir. Söz konusu değişiklikle sigortalının çalışmasında önce başlayan kuralından vazgeçilerek Yargıtay kararlarında sıkça başvurduğu üstünlük ilkesi uygulamasına geçilmiş ve söz konusu değişiklik ona göre düzenlenmiştir.

Sigortalı; çalışma ilişkisi neticesinde aynı anda 4/a sigortalılığı, 4/b sigortalılığı ve 4/c sigortalılığı kapsamlarından birden çoğuna tabi olmasını gerektirecek biçimde çalışması halinde; öncelikle 4/c sigortalılığı geçerli olacaktır. Buradaki çalışmanın 657 sayılı Kanun’daki çalışma yasağı ve ticari faaliyette bulunmama yasağı sınırları dışında olan çalışmalar olması sigorta hallerinin birleşmesi için önem arzetmez. Zira söz konusu durumlar 5510 sayılı Kanunla ilgili hükümler olmayıp 657 sayılı Kanunla ilgili hükümlerdir.

Bununla beraber; sigortalı hem 4/a’lı olacak şekilde bir işyerinde hizmet akdi çerçevesinde çalışıyor hem de 4/b’li sigortalı olmayı gerektirecek şekilde statüsü varsa bu durumda 6111 sayılı Kanun’un 33. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinde yapılan değişiklik sebebiyle öncelik 4/a’lı sigortalılıktadır(2). Bu öncelik hali Kanun maddesinin yürürlük tarihi olan 01.03.2011 tarihinden sonraki durumlar için geçerlidir. Buna göre; Bu tarihten itibaren 4/b kapsamında sigortalı olan vatandaşlar hizmet akdi ile başka bir işyerinde çalışmaya başlayacaksa 4/b kapsamında sigortalı olmayanlar gibi aynı şekilde işe girişleri işverenleri tarafından yapılacaktır. e-Bildirge aracılığıyla yapılacak işe girişlerde bu kişinin 4/b sigortalılığı daha önceden tescil edilmiş ise; işe giriş bildirgesi düzenlemeye geçmeden sistem üzerinden “Sigortalının 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi sigortalılığı sona erdirilecektir.” bir uyarı gelecektir. Bu uyarıdan sonra işe giriş bildirgesi diğer sigortalılar gibi düzenlenecektir. e-Bildirge aracılığıyla işe giriş bildirgesi düzenlemeden önce yukarıda belirttiğimiz uyarıya devamla “4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi ayrıca prim ödemeye devam etmek istiyor ise sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvelik merkezine müracaat edilmesi gerekmektedir.” açıklaması yer almaktadır. Bu şekilde; bir sigortalı aynı anda hem 4/a kapsamında hem de 4/b kapsamında sigorta primi ödeyebilecektir. 4/a kapsamında işe girişi düzenlenen sigortalının prosedür gereği 4/b sigortalılığı durdurulacağından dolayı 4/b kapsamında da prim ödemeye devam etmek isteyenler sosyal güvenlik merkezine başvurarak bu taleplerinin gerçekleştirilmesini isteyebilirler.

Örnek-1: Bir limited şirkette ortak olan ve ortak olduğu için 4/b’li sigortalısı olan (X) adındaki sigortalı bir fabrikada işçi olarak ve dolayısıyla 4/a sigortalısı olarak çalışmaya başlarsa 6111 sayılı Kanunla değişik hüküm gereği artık 4/a’lı olacaktır. Söz konusu sigortalının işe giriş bildirgesi e-bildirge yoluyla verildiğinde işe giriş bildirgesi düzenlemeye geçmeden sistem üzerinden “Sigortalının 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi sigortalılığı sona erdirilecektir.” bir uyarı gelecektir bu uyarıdan sonra işe giriş bildirgesi diğer sigortalılar gibi düzenlenecektir.

Bununla birlikte; sigortalılık hallerinin çakışması nedeniyle Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılığı esas alınanlar, yazılı talepte bulunmak ve Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı ve üst sınırına ilişkin hükümler saklı olmak kaydıyla, esas alınmayan sigortalılık statüsü kapsamında talep tarihinden itibaren prim ödeyebilirler. Bu şekilde ödenen primler; iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar yönünden, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık statüsünde, kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan diğer yardımlar ile uzun vadeli sigorta kollarından sağlanan yardımlar yönünden ise Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık statüsünde değerlendirilecektir.

Örnek-2: 4/b sigortalısı olduğu halde bir işyerinde çalışmaya başladığı için 4/a sigortalısı olan (X) adındaki sigortalı için işverenince 1.000,00 TL SPEK bildirilsin, eğer dilerse (X) kendi adına yapılan bildirimleri aynı 4/b’lilerin SPEK beyanları gibi kendi bildirimlerini arttırabilecektir.

Her ne kadar bir limited şirkette ortak olan ve ortak olduğu için 4/b’li sigortalısı olan (X) adındaki sigortalı bir fabrikada işçi olarak ve dolayısıyla 4/a sigortalısı olarak çalışmaya başlarsa 6111 sayılı Kanunla değişik hüküm gereği artık 4/a’lı olması söz konusu olsa da Kanun maddesinin ikinci fıkrası gereği 4/b sigortalıları kendilerine ait veya ortak oldukları işyerlerinden, 4/a sigortalısı olarak bildirilemeyeceklerdir(3).

Örnek-3: Bir limited şirkette ortak olan ve ortak olduğu için 4/b’li sigortalısı olan (X) kendi işyerinde hizmet akdi çerçevesinde çalışmada bulunsa dahi kişi kendi işyerinde Kanun hükmü gereği he işveren hem işçi olamayacağı için 4/a’lı olarak sigorta bildirimi yapılamaz.

Ancak 01.10.2008 tarihi itibariyle kendi ortak olduğu işyerinden önceden başlayan kuralı çerçevesinde 4/a’lı olarak sigortalı olanların hakları 5510 sayılı Kanun Gereğince Sigortalı Sayılanlar, Sayılmayanlar, Sigortalılığın Başlangıcı, Kuruma Bildirilmesi ve Sona Ermesi Hakkında Tebliğ’in “9- 01.10.2008 tarihinden önce 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı oldukları halde, kendilerine ait veya ortak oldukları işyerlerinden bu Kanun’un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendine tabi prim ödemesi olanların sigortalılıkları kesintiye uğrayıncaya kadar devam ettirilir.” hükmü gereği korunmuştur.

Örnek-4: Bir limited şirkette öteden beridir gelen 4/a sigortalısı (X) söz konusu işyerine ortak olsa dahi kendisi söz konusu tebliğ hükmü gereği 4/b’li olmaz. Ancak bu işyerindeki 4/a sigortalılığı kesintiye uğrarsa 4/b’li olacaktır.

Bununla birlikte; yaşlılığı aylığı alırken vergi mükellefiyeti dolayısıyla 4/b’li olan ve yaşlılık aylığından 4/b bağlamında SGDP kesintisi olan kişi bir işyerinde 4/a olarak çalışmaya başladığında aylığından kesilen SGDP kesintisine son verilerek ya 4/a’lı olarak bildirilecek yahut 4/a bağlamında SGDP’ye tabi olacak.

Örnek-5: 4/b kapsamında yaşlılık aylığı alan sigortalının esnaf sigortalılığının devam etmesi nedeniyle aylığından sosyal güvenlik destek primi kesilmektedir. Sigortalı 4/a kapsamında çalışmaya başlaması nedeniyle aylıklarından yapılan sosyal güvenlik destek primi kesintisi kaldırılacaktır.

III- SONUÇ

6111 sayılı Kanunla beraber 4/b’lilere sağlanan 4/a sigortalısı olma hakkı 4/b’liler için birincisi (bilhassa) hizmet birleştirilmesi kapsamında son yedi yıl içindeki fiili hizmet süresinde 4/a sigortalısı olarak emekli olmak için gerekli olan 1260 gün hesabı için ikincisi ise 60 günden fazla genel sağlık sigortası prim borcu bulunup ta sağlık yardımından yararlanamayan 4/b sigortalısı ve hak sahiplerinin sağlık yardımından 4/a sigortalısı olarak faydalanabilmeleri açısından büyük önem arz etmektedir. Ayrıca Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılığı esas alınanlar, yazılı talepte bulunmak ve Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı ve üst sınırına ilişkin hükümler saklı olmak kaydıyla, esas alınmayan sigortalılık statüsü kapsamında talep tarihinden itibaren prim ödeyecekleri primler; iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar yönünden, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık statüsünde sayılacağı için iş kazası veya meslek hastalığı halinde kendilerine veya hak sahiplerine bağlanacak olan ödenek ve gelirin hesabı da diğer 4/a sigortalılara göre farklı olacaktır.

Ramazan YILDIZ*

Yaklaşım

(1)     25.02.2011 tarih ve 27857 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)     Müjdat ŞAKAR, “Sosyal Sigortalarda İsteyene 4/a, İsteyene Hem 4/a Hem 4/b!..”, Yaklaşım, Nisan 2011, Sayı: 220

(3)     Ramazan YILDIZ, “Sigorta Hallerinin Birleşmesi ve Çözüm Yolları”, Yaklaşım, Mart 2010, Sayı: 207