4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesinde ihbar önel süreleri ve 27. maddesinde iş arama izni hüküm altına alınmıştır.

I- GİRİŞ

Kanun hükmü gereği işçi iş arama iznini iş sözleşmesinin sona erme tarihinin son günlerinde kullanması halinde, toplu iş arama izninin tekabül ettiği gün sayısı kadar işçinin işverene karşı hizmet süresine göre uymakla yükümlü olduğu ihbar önel süresinin azalıp azalmayacağı hususunu yazımızda değerlendireceğiz.

II- ÖZETLE İHBAR ÖNEL SÜRELERİ VE YAPTIRIMI

Taraflardan herhangi birinin iş sözleşmesini bozmak için karşı tarafa yönelttiği irade açıklamasına fesih bildirimi denir. İhbar önelleri emredici nitelikte olup, bu haktan önceden feragat edilemez. Bu hakkın kullanılmasını imkânsız kılan iş sözleşmesi ve toplu iş sözleşmesi hükümleri geçersizdir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesinde iş sözleşmesinin feshinde önel süreleri açıklanmıştır. Ayrıca, Borçlar Kanunu’nun 340. maddesinde “Feshin İhbarı ve Kanuni Müddetler” başlığı altında umumiyet itibariyle düzenlenmiştir. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin Kararı(1) ile bildirim önelinin sadece belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinde söz konu olacağını belirtmiştir.

İhbar önelleri hem işçi hem de işveren açısından hüküm doğurmaktadır. Bu nedenle, işçi belirsiz süreli iş sözleşmesini haklı nedenlerle fesih dışında feshetmesi halinde işverene önceden bildirerek ihbar önelleri süresine riayet etmesi gerekmektedir. Aynı şekil de işveren de işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini haklı nedenlerle fesih halleri hariç olmak üzere feshetmek istemesi halinde kanunda ve toplu iş sözleşmesinde öngörülen ihbar önel sürelerine riayetle yükümlüdür.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesinde, “işi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra, işi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra, işi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra, işi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim diğer tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra feshedilmiş sayılacağı, bu sürelerin asgari olduğu, sözleşmeler ile artırılabileceği” hüküm altına alınmıştır.

Görüldüğü üzere, İş Kanunu ihbar önel sürelerini çalışanın işyerindeki kıdemine göre bir oran dahilinde belirlemiştir. Kanun, ihbar önel sürelerini bildirimin diğer tarafa ulaştığı tarihten itibaren hafta esasına göre belirlemiştir. Bu haftaların hesaplanmasında Yargıtay Kararı(2) ile Borçlar Kanunu’nun 76. maddesinde ki kuralın uygulanacağını ve haftanın hangi günü fesih bildirimi yapılmış ise son haftanın aynı günü iş sözleşmesinin sona ereceğini belirtmiştir.

İhbar öneli bütünlük arzeder. İhbar önelleri bölünerek uygulama yapılamaz. İşverenin ihbar öneli verdiği işçinin önelin sonunu beklemeden veya iş arama izni vermeden iş sözleşmesini sona erdirmesi halinde tüm ihbar önelleri süresi için sorumluluğu doğmaktadır. Aynı şekil de işçinin de işverene kanunda, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinde öngörülen ihbar önellerini tam olarak vermeden veya verdiği önel sonunu beklemeden işyerini terk etmesi halinde ihbar önelinin tüm süresi için sorumluluğu doğmaktadır.

III- YENİ İŞ ARAMA İZNİ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Söz konusu hüküm incelendiğinde;

● Bildirim süreleri içinde işverenin işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecbur olduğu,

● İş arama izninin süresinin günde iki saatten az olamayacağı ve işçinin isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabileceği,

● Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçinin bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorunda olduğu,

● İşverenin yeni iş arama iznini vermemesi veya eksik kullandırması hallerinde, o süreye ilişkin ücretin işçiye ödeneceği,

● İşverenin iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırması halinde, işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı ödeyeceği

hususlarının öngörüldüğü görülmektedir.

İşveren işçinin iş sözleşmesini feshederken yeniden başka bir iş bulabilmesi için önel süresi içinde günde iki saatten az olmamak üzere iş arama izni olan öneli vermesi gerekmektedir. İşverenin iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırması halinde işçinin çalışmadan alacağı ücrete ilaveten çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı olarak ödemesi gerekmektedir.

IV- İŞ ARAMA İZNİNİN TOPLU KULLANILMASI İHBAR ÖNEL SÜRESİNİ AZALTIR MI?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesinde açıkça öngörüldüğü üzere işçi günlük iki saat olan iş arama izin süresini birleştirerek kullanabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus işçinin iş arama iznini toplu kullanmak istemesi halinde bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır.

İş Kanunu’nun 17. maddesinde ihbar önel süreleri açıklanmıştır. İşçinin işyerindeki işi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra, işi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra, işi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra, işi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim diğer tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra feshedilmiş sayılacağı öngörülerek ihbar önel süreleri sayılmıştır.

Örnek: İşyerindeki toplam hizmet süresi 2,5 yıl olan işçinin iş sözleşmesini işveren feshederken işçiye 6 hafta önce bildirim yapmış ve bildirimin yapılmasından başlayarak iş günlerinde iş saatleri içerisinde her gün için iki saat iş arama iznini vereceğini tebliğ etmiştir. İşçi ise iş arama izin sürelerini ihbar önel sürelerinin son günlerinde toplu olarak kullanacağını beyan etmiştir. İşyerinde haftanın 6 günü çalışma yapılıp, pazar günleri hafta tatili kullandırılmaktadır. İşyerinde günlük 7,5 saat çalışma yapılmaktadır. Haftalık 6 gün x 2 saat = Haftada 12 saat iş arama iznine işçi hak kazanacaktır. İhbar önel süresi 6 hafta olduğuna göre; 12 x 6 = 72 saat toplu iş arama iznini işçiye işveren vermekle yükümlüdür. Günlük çalışma süresi 7,5 saat olduğuna göre, 72 saat / 7,5 saat = 9,6 güne tekabül etmektedir. Yarım günün tama iblağı gerektiğinden işçi ihbar önel sürelerinin son 10 işgünü işe gitmeyerek iş arama iznini toplu olarak kullanacaktır. Burada gerek işçi gerekse işveren 10 işgünlük süreyi ihbar önel sürelerinden düşerek sözleşmenin feshedileceği tarihin öne geleceğini iddia etmeleri yasal olamayacaktır. Kesinlikle iş sözleşmesinin son günlerinde toplu kullanılan ihbar önel süreleri ihbar önel sürelerini öne çekerek azaltmayacaktır. İş sözleşmesi zamanında sona erecektir.

V- SONUÇ

İşçinin iş sözleşmesinin işverence feshedilmek istenmesi halinde, işçiye hizmet süresine uygun olarak mer-i İş Kanunu’nun 17. maddesi uyarınca ihbar önel süresine riayet etmekle ve bu ihbar önel süresi içinde iş saatleri içinde iki saten az olmamak üzere iş arama iznini vermekle yükümlüdür. İş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçinin bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorunda olduğu unutulmamalıdır.

İşçi iş arama iznini ihbar önel sürelerinin son günlerinde toplu olarak kullanabilir, ancak iş arama izin süresini toplayarak günlük iş saatlerine bölerek tekabül eden işgünü kadar önce iş sözleşmesinin sona erdirmesini isteme gibi bir hakkı bulunmamaktadır. İş arama izin süresinin toplu kullanılması ihbar önel sürelerini öne çekmez ve belirtilen tarihte iş sözleşmesi sona erer.

Selahattin BAYRAM*

Yaklaşım

*          İş Müfettişi

(1)         Yrg. 9. HD.’nin, 17.11.1991 tarih ve E. 1990/9157, K. 1991/852 sayılı Kararı.

(2)         Yrg. 9. HD.’nin, 21.02.1994 tarih ve E. 1994/2473, K. 1994/2638 sayılı Kararı.