5300 Sayılı Kanun kapsamında lisanslı depoculuk faaliyetleri:

17.02.2005 tarihinde 25730 sayılı Resmi Gazete ile yayınlanan Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu

- Tarım ürünleri ticaretini kolaylaştırmak,

- Depolanması için yaygın bir sistem oluşturmak,

- Ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak,

- Ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak,

- Tarım ürünleri lisanslı depo işleticilerinin kişiler arasında ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin etmek,

- Ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve finansmanını, satışını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkartmak,

- Standartları belirlenmiş tarım ürünlerinin ticaretini geliştirmek

üzere, tarım ürünleri lisanslı depoculuk sisteminin kuruluş, işleyiş ve denetimine ilişkin usûlve esasları düzenlemektedir.

İlgili kanunda yer verilen bazı önemli tanımlara göre;

Bakanlık: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nı (Son yapılanma sonrasında Gümrük ve Ticaret Bakanlığını),

İlgili bakanlık: Gıda, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (Son yapılanma sonrasında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı) ile Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu bakanlığı (Son yapılanma sonrasında Ekonomi Bakanlığı'nı),

Tarım ürünleri: Depolanmaya uygun nitelikteki hububat, bakliyat, pamuk, tütün, fındık, yağlı tohumlar, bitkisel yağlar, şeker gibi standardize edilebilen temel ve işlenmiş tarım ürünlerini,

Lisanslı depo: Bu kanun kapsamında tarım ürünlerinin sağlıklı koşullarda muhafaza ve ticarî amaçla depolanması hizmetlerini sağlayan tesisleri,

Lisanslı depo işletmesi veya lisanslı depo işleticisi: Tarım ürünlerinin depolanmasıyla iştigal eden ve kanun kapsamında geçerli bir lisans belgesine sahip anonim şirketi,

Lisans: Bakanlıkça verilen faaliyet iznini gösterir belgeyi,

Ürün senedi: Ürünlerin mülkiyetini temsil ve rehnini temin eden, lisanslı depo işleticisince nama veya emre düzenlenmiş, teminat olarak verilebilen, ciro edilebilen veya edilemeyen ve bu kanunda öngörülmeyen durumlarda Türk Ticaret Kanunu'nda düzenlenen makbuz senedi hükümlerine tâbi olan kıymetli evrakı,

Depolama hizmetleri: Lisanslı depoya kabul edilen ürünlerin tartılması, boşaltılması, yüklenmesi, taşınması, nakliyesi, depolamaya ve şartlara uygun hale getirilmesi ve depolanması, ürün ambalajlarının onarılması, ürünün depodan çıkarılması gibi hizmetleri,

Borsa: Aralarındaki sözleşme çerçevesinde lisanslı depo işletmesince düzenlenen ürün senetlerinin kota ettirildiği, alım satımının yapıldığı ve hareketlerinin kontrol ve takip edildiği ürün ihtisas borsasını veya Bakanlıktan ürün senedi alım satımı konusunda izin alan ticaret borsasını,

ifade eder.

Tarım ürünleri lisanslı depo işletmeleri, ekonomik ihtiyaç ve etkinlik şartları göz önünde bulundurularak bakanlıkça verilecek izinle anonim şirket şeklinde kurulur. Şirketin kuruluşunda, 1.000.000 TL'den az olmamak üzere depolama kapasitesine göre bakanlıkça belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması ile ilgili yönetmelikte gösterilen belgelerin ibraz edilmesi koşulları da aranır.

Kuruluş izni alan şirkete ancak bu kanunun öngördüğü şartları taşıdığının tespiti halinde faaliyet izni verilir. Şirket faaliyet izni almadan ürün kabul edemez, ürün senedi düzenleyemez. Ayrıca işletmesinin şube açması ve lisans kapsamını değiştirmesi de Bakanlığın iznine tâbidir. Bununla beraber depo işletmek üzere lisans almak için müracaat edenler, depo kapasitesinin ürün rayiç bedelinin %15'inden az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenen tutarda lisanslı depo teminatı vermek zorunda ve lisans koşulu olarak işletme tesisleri ve lisanslı depoculuk faaliyeti kapsamında depoladığı ürünler için yönetmelikte belirlenen rizikolara karşı sigorta yaptırmak zorundadır.

Affa uğramış olsalar dahi, ağır hapis veya beş yıldan fazla hapis yahut zimmet, irtikâp, ihtilas, rüşvet, hırsızlık, sahtecilik, dolandırıcılık, inancı kötüye kullanma, hileli iflas, kaçakçılık gibi yüz kızartıcı suçlar ile resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma suçlarından dolayı hüküm giyenler ve bu kanuna aykırı davranışlardan dolayı ağır hapis veya hapis cezası alanlar lisanslı depo işletemezler, bunlara ortak olamazlar, yönetici ve denetçi görevlerinde bulunamazlar. Ayrıca kendi isteği ve iradesi dışında depoculuk lisansı iptal edilenler de 3 yıl süreyle lisanslı depo işletemezler, bunlara ortak olamazlar, yönetici ve denetçi görevlerinde bulunamazlar.

Bir ürünün lisanslı depo işletmesine teslim ve kabul edilmesi halinde, söz konusu ürün için ürün senedi düzenlenir. Teslimat sırasında ürün senedi dışında düzenlenen tartım makbuzu ve delil niteliğini haiz benzer belgeler de ürünün mülkiyetinin ispatında kullanılabilir. Ürün senetlerini imzalamaya yetkili kişi ya da kişilerin isimleri ile orijinal imzalarını ticaret sicilinde tescil ve ilân ettirilmelidir.

Bu kanun hükümlerine tâbi olarak düzenlenen ürün senedi ve benzer belgeler, 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca düzenlenen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri gibi değerlendirilmez.

Ürün senedinin kaybolması veya zarar görmesi halinde ürün senedi sahibi, mülkiyetin tespiti için Türk Ticaret Kanunu'nun makbuz senedinin kaybolmasına ilişkin hükümleri (744 ile 761. Maddeleri) çerçevesinde bir karar almak üzere mahkemeye başvurarak gerekli prosedürü yerine getirdiğinde söz konusu makbuzdan ikinci bir nüsha alabilir.

Öte yandan, lisanslı depo işleticisinin, bu kanunda ve mudîler ile yapacağı sözleşmede öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmemesinden dolayı ortaya çıkan zararların tazmin edilebilmesi amacıyla, tüzel kişiliği haiz Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu kurulmuştur.

Anılan kanuna istinaden bugüne kadar, lisanslı depoculuk sistemini düzenleyen 8 (sekiz) adet (Hububat, Baklagiller Ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği, Pamuk Lisanslı Depo Yönetmeliği, Fındık Lisanslı Depo Yönetmeliği, Yetkili Sınıflandırıcıların Lisans Alma, Faaliyet Ve Denetimi Hakkında Yönetmelik, Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği, Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu Yönetmeliği, Zeytin Lisanslı Depo Yönetmeliği, Zeytinyağı Lisanslı Depo Yönetmeliği) ve 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu'nun 53'üncü maddesine istinaden ürün ihtisas borsasını düzenleyen  2 (iki) adet yönetmelik çıkarılmıştır. Bu yönetmeliklerle birlikte, lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemine ilişkin hukuki altyapı ve düzenlemeler tamamlanmıştır.

Yapılan bu düzenlemeler ile;

Üreticiler; mahsullerini depolayabilecekleri sağlıklı, güvenli ve sigortalı depo imkânı elde edebilecek, fiyatların düşük olduğu hasat döneminde ürünlerini satmak yerine lisanslı depolara koyarak karşılığında aldıkları ürün senetlerini teminat göstererek uygun koşullarda kredi kullanabilecektir. Üreticiler ayrıca, ürünlerini borsalar aracılığıyla pazarlayabilecek ve böylelikle ürünlerini daha kolay ve yüksek fiyata elden çıkarma imkânı elde edecektir.

Tarıma dayalı ticaret ve sanayi sektöründeki işletmeler; ihtiyaç duydukları ürünler için depo inşa etme maliyetinden kurtulacak, talep ettikleri miktar, tür ve kalitedeki ürünü kolaylıkla ve güvenilir bir şekilde temin edebilecektir. Ayrıca bu işletmeler, ürün senetleri vasıtasıyla olası fiyat farklılıklarından korunabilecek, risklerini azaltabilecek ve ihtiyaçları halinde kredi kullanabilecektir.

Emtia bankacılığı yapacak

Yatırımcılar, depolara konulan ürünlerin karşılığında düzenlenen ürün senetlerini yeni bir yatırım aracı olarak kullanabilecektir.

Ayrıca bu sistem sayesinde; tarım ürünleri ticareti kayıt altına alınabilecek, kaliteli üretim teşvik edilecek, tarımsal üretim miktarı ve kalitesi hakkında daha kesin veriler elde edilebilecek ve bu alanda daha etkili politikalar oluşturulabilecektir.

Lisanslı depo işletmeleri bir anlamda emtia bankacılığı yapacak kuruluşlar olup, lisanslı depo işletmesi kurmak üzere bakanlığa  bugüne kadar çok sayıda başvuruda bulunulmuş ve birçok şirkete kuruluş izni verilmiştir. Kuruluş izni alan bu şirketlerden biri olan ve Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) - Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ortaklığı ile kurulan TMO-TOBB Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk AŞ'ye lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunmak üzere 12.07.2011 tarihinde lisans verilmiş ve anılan şirket faaliyetine başlamıştır.

Böylece, lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi fiilen ülkemizde uygulamaya başlamış bulunmaktadır.

Tarım ürünleri lisanslı depoculuk faaliyetleri için sağlanan vergi teşvikleri

Öte yandan, lisanslı depoculuk sisteminin uygulamaya geçebilmesi için teşvik amaçlı vergi düzenlemeleri, 03.07.2009 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 5904 sayılı Kanun'la yürürlüğe girmiştir. Bu düzenlemeler ile ürünlerin lisanslı depolara ilk tesliminde ve ürün depoda kaldığı sürede borsadaki alım satımında katma değer vergisi istisnası getirilmiştir. Ayrıca,  mudi ile lisanslı depo işletmesi arasında yapılan sözleşmeler ve ürün senetleri damga vergisinden, ürün senetlerinin el değiştirmesinden doğan kazançlar ise 31/12/2014 tarihine kadar gelir vergisi ve kurumlar vergisinden istisna tutulmuştur. Anılan yasal düzenlemeler 2009 yılında yürürlüğe girmesine rağmen bugüne kadar tebliğ ya da sirküler bazında bir düzenleme yapılmamıştır.

Gelir ve kurumlar vergisi açısından

5904 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu'na eklenen geçici 76'ncı maddeye göre 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu kapsamında düzenlenen ürün senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar, 31.12.2014 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.

İstisna edilen bu kazançlar üzerinden Gelir Vergisi Kanunu'nun 94'üncü maddesi kapsamında tevkifat yapılmaz. Münhasıran bu kazançları elde eden gelir vergisi mükelleflerince yıllık beyanname verilmez. Keza, başka kazanç ve iratlar için beyanname verilmesi gereken durumlarda da bu kazançlar verilecek beyannamelere dahil edilmez.

Geçici 76'ncı maddede yapılan düzenlemede yer alan ürün senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar ibaresinin, kanımızca, geniş kapsamlı olarak yorumlanması ve gerek bu kapsamda yapılan ilk teslimlerden doğan kazançların gerekse daha sonra bu kapsamda alım satım yapanlarda doğan kazançların gelir ve kurumlar vergisinden müstesna tutulması gerekir.

LİSANSLI DEPOCULUK SİSTEMİNDE KDV UYGULAMASI

5904 sayılı Kanun ile Katma Değer Vergisi Kanunu'nda yapılan değişiklikler ile tarım ürünleri lisanslı depoculuk sisteminin KDV uygulaması yönünden vergisel altyapı oluşturulmuş ve KDV uygulaması bakımından gerekli görülen düzenlemeler yapılmıştır. Anılan düzenlemeler daha kolay anlaşılması için aşağıdaki şekilde tasnif edilmiştir:

A- Lisanslı depocuya tevdi edilen ürünlerde KDV 

- Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 1. maddesinin 3 numaralı fıkrasının (d) bendine eklenen hüküm ile ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi, ticari, sınai, zirai faaliyet veya serbest meslek faaliyetleri çerçevesinde olup olmadığına bakılmaksızın KDV'nin konusuna alınmıştır.

- Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 9'uncu maddesine eklenen 3 numaralı fıkra ile ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara tesliminde, bu işlemlere ait KDV'nin lisanslı depo işletmecileri tarafından sorumlu sıfatıyla ödenmesi benimsenmiştir.

- Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 10'uncu maddesine eklenen (k) bendi ile, ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslim işlemlerinde vergiyi doğuran olayın "anılan ürün senetlerinin temsil ettiği ürünlerin depodan çekilmesi" anında gerçekleşeceği kabul edilmiştir. Bu aşamada ortaya çıkacak katma değer vergisinin matrahı ise, Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 23'üncü maddesinin (d) bendine eklenen hüküm uyarınca, senedin en son işlem gördüğü borsada oluşan değer olacaktır.

- Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 13'üncü maddesine eklenen (ğ) bendinde yapılan düzenlemeyle, ürün senetlerinin, işlem gördüğü borsalar aracılığıyla ilk teslimi KDV'den istisna tutulmuş ve anılan kanununun 32'nci maddesi hükmü gereğince, bu istisna kapsamında ürünlerini ilk teslim eden kişi ve kurumların bu ürünler nedeniyle yüklendikleri ve indirim yoluyla gideremedikleri katma değer vergilerinin kendilerine iade edilmesine olanak sağlanmıştır. Bu suretle, bu kapsamdaki işlemlerin KDV'den tamamen arındırılması amaçlanmıştır.

Yukarıda yapılan düzenlemeler uyarınca; kapsama alınan tarım ürününün lisanslı depoya tevdii bir satış veya KDV'nin konusuna giren bir teslim olmadığı gibi, öngörülen saklama süresi sonunda ürünün ürünü depoya ilk teslim eden kişiye iade edilmesi de katma değer vergisinin konusuna girmemektedir. Dolayısıyla, bu işlemlerde katma değer vergisi söz konusu olmayacaktır. Ürünü depoya teslim eden ilk kişinin ürün senedini bir başkasına borsada satması ve bu kapsamda ürünün el değiştirmiş olması durumunda ise, bu teslim katma değer vergisinden istisna olacak, ancak yüklenilmiş ve indirim yoluyla giderilememiş katma değer vergisi varsa, bu katma değer vergisi anılan kişiye (ürünü depoya teslim eden ilk kişiye) iade edilecektir. Lisanslı depolardan ürünlerin teslim alınması, ancak ürün senetlerini ibraz etmekle mümkün olup, depoya tevdi edilen ürünün ilk teslim eden kişi dışındaki bir kişi tarafından depodan çekilmesi ise teslim sayılacak ve katma değer vergisi söz konusu olacaktır. Bu durumda doğacak katma değer vergisi ise, depodan malı çekecek kişinin kim olduğuna bakılmaksızın, depocu işletme tarafından bu ürünü depodan çekecek kişiden tahsil edilecek ve sorumlu sıfatıyla beyan edilecektir. Bu aşamada sorumlu sıfatıyla beyan edilecek katma değer vergisinin matrahı ise; bu ürün senedinin borsada işlem gördüğü en son değer olacak ve bu değer üzerinden katma değer vergisi hesaplanacaktır.

B- Ürün senetlerinin el değiştirmesinde KDV  

Lisanslı depoculuk faaliyetleriyle ilgili olarak, Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 17'nci maddesinin (4) numaralı fıkrasına (t) bendi eklenerek ürün senetlerinin, işlem gördüğü borsalardaki ilk teslimi ile senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi dışındaki teslimlerinin de KDV' den istisna tutulması amaçlanmıştır. Başak bir deyişle, anılan ürünleri temsil eden senetlerin, bu senetlerin ilk sahipleri ile senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek son kişi arasında kalan el değiştirme işlemlerinde de bu işleme konu teslimlerin katma değer vergisinden istisna tutulması sağlanmıştır. Bilindiği üzere, Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 17'nci maddesi kapsamındaki istisna işlemlerinde,  bu istisnaya konu mal ve hizmetlerle ilgili olarak yüklenilmiş olan katma değer vergileri anılan kanunun 30.maddesinin (a) bendi hükmü uyarınca indirim konusu yapılamamakta, gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaktadır. Ancak, KDV Kanunu'nun 17'nci maddesinin 4. fıkrasının (t) bendi kapsamında vergiden istisna edilen işlemlerle ilgili olarak yüklenilen vergiler ise hesaplanan katma değer vergilerinden indirilebilecektir.

Damga vergisi açısından;

5904 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile 488 Sayılı Damga Vergisi Kanunu'nda damga vergisinden istisna edilen kağıtları gösterir 2 Sayılı Tablo'ya eklenen  "5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu çerçevesinde, mudi ile lisanslı depo işletmesi arasında düzenlenen mukavelenameler ve ürün senedi" ibaresi ile anılan mukavelenameler ve senetler damga vergisinden istisna edilmiştir.

Akif AKARCA / Dr.Mehmet ŞAFAK

(Dünya, 15.09.2011)