1 Ekim 2008’den itibaren bütün hükümleriyle birlikte çalışma hayatımıza giren 5510 sayılı Sosyal Güvenlik Reform Yasası, sosyal güvenlik hayatımızda birçok yönden ilkleri yaşamamızı sağladı.

I- GİRİŞ

 Anılan Reform Yasasıyla birlikte, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan Bağ-Kurlular (4/b sigortalıları), daha önceden kendilerine verilmeyen pek çok sosyal güvenlik hakkını bu Reform Yasasıyla elde ettiler.

Bağ-Kurluların 5510 sayılı Sosyal Güvenlik Reform Yasasıyla birlikte elde ettikleri kazanımların başında, 1 Ekim 2008’den önce kendilerine verilmeyen iş kazası, meslek hastalığı ve analık gibi kısa vadeli sigorta kolları yardımlarına kavuşmaları olmuştur. Günümüz itibariyle artık hemen herkes, 4/b sigortalısı olan bir kişi iş kazası sonucu öldüğünde, hizmet süresine bakılmadan geride kalan hak sahiplerine ölüm geliri bağlandığını, eğer iş kazası nedeniyle vefat eden kişinin beş yıldan fazla hizmet süresi varsa, ölüm geliri ile birlikte geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı da (ikisi birlikte) bağlandığını bilmektedir.

Ancak, 1 Ekim 2008’den önce iş kazası nedeniyle vefat ettiği için geride kalan hak sahiplerine Bağ-Kur tarafından “ölüm aylığı” bağlanan müteveffa bir Bağ-Kurlunun geride kalan hak sahiplerine 1 Ekim 2008’den önceki iş kazasından dolayı 1 Ekim 2008’den sonra, ayrıca bir “ölüm geliri” de bağlanıp bağlanmayacağı herkes tarafından bilinmemektedir. Bu çalışmamızda konunun bilinmeyen bu yönünü açıklamaya çalışacağız.

II- 1 EKİM 2008 ÖNCESİ BAĞ-KUR TARAFINDAN YAPILAN UYGULAMA

“Ölüm aylığı” ile “ölüm geliri” birbirinden farklı iki kavram ve sosyal güvenlik hakkıdır. Ölüm aylığı; uzun vadeli sigorta kollarından olan malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından yapılan sürekli ödemeyi ifade etmektedir. Ölüm geliri ise; kısa vadeli sigorta kollarından olan iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle ölen sigortalının geride kalan hak sahiplerine yapılan sürekli ödemeyi ifade etmektedir.

1 Ekim 2008’den önce uygulaması yapılan mülga 1479 sayılı Yasa’da, iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle ölen Bağ-Kurluların hak sahiplerine hangi sosyal güvenlik haklarının verileceği hüküm altına alınmıştır.

Mülga 1479 sayılı Yasa’nın “Ölüm Aylığından Yararlanma Koşulları” başlıklı 41. maddesinde, “…Ancak, sigortalı iken geçirdiği iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölenler için prim ödeme süresi aranmaz.” hükümleri bulunmaktaydı. Kanun metnindeki bu hükümler Bağ-Kur tarafından aşağıda örnekte yer aldığı şekliyle uygulanmaktaydı.

Örnek olarak, Bay A, kendi kamyonetiyle nakliyecilik yapmaktadır. Bay A’nın buna ilişkin 20.08.2002’de başlayan vergi mükellefiyet kaydı bulunmaktadır. Bay A, Hatay’dan Mersin’e boş meyve kasalarını taşırken 15.03.2003’te vefat etmiştir. Böyle bir durumda, Bağ-Kur İl Müdürlüklerince bir komisyon oluşturulmakta ve bu komisyon kazanın iş kazası olup olmadığına karar vermekteydi. Meydana gelen kaza iş kazası sayılırsa, Bay A’nın hizmet süresine bakılmadan geride kalan hak sahiplerine “ölüm aylığı” bağlanmaktaydı.

Ancak, 1479 sayılı Yasa’da Bağ-Kurlular için kısa vadeli sigorta kolları yardımlarına ilişkin bir düzenleme bulunmadığından, iş kazası nedeniyle vefat eden Bay A’nın geride kalan hak sahiplerine, hizmet süresi ölüm aylığı bağlanmasına yetecek düzeyde olsa bile, ayrıca bir “ölüm geliri” bağlanmamaktaydı.

III- 1 EKİM 2008 SONRASI İŞ KAZASIYLA İLGİLİ BAĞ-KURLULARA GETİRİLEN HÜKÜMLER

1 Ekim 2008’den itibaren eski adıyla Bağ-Kurlular olan, yeni adıyla kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan 4/b sigortalıları, kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık) yardımlarından faydalanmaya başlamışlardır. 5510 sayılı Yasa’nın Üçüncü Bölümünde “Hizmet Akdiyle veya Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışan Sigortalıların Tabi Olduğu Kısa Vadeli Sigorta Hükümleri” başlığı yer almakta ve anılan Yasa’nın 13. ve devamı maddelerinde buna ilişkin hükümler üzerinde durulmaktadır.

5510 sayılı Yasa’nın 13. ve devamı maddelerine göre, kendi nam ve hesabına çalışan 4/b sigortalıları iş kazası geçirerek vefat ettiklerinde, hizmet sürelerinin ne olduğuna bakılmaksızın geride kalan hak sahiplerine kısa vadeli sigorta kolları yardımlarından olan “ölüm geliri” bağlanmaktadır. Eğer iş kazası geçirerek vefat eden 4/b sigortalısının aynı zamanda ölüm aylığı bağlanmasına yetecek hizmet süresi varsa, geride kalan hak sahiplerine aynı zamanda bir de “ölüm aylığı” bağlanmaktadır.

Anlaşılacağı üzere, 1 Ekim 2008’den sonra vefat eden 4/b sigortalılarının hak sahipleri iş kazası nedeniyle ölen sigortalı üzerinden hem “ölüm geliri” almakta, hem de hizmet süresi yetiyorsa “ölüm aylığı” alabilmektedir.

Kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan 4/b sigortalıları için 5510 sayılı Yasayla getirilen, ölümlü iş kazasından dolayı hem ölüm geliri hem de ölüm aylığı alma imkânı, yalnızca 1 Ekim 2008 tarihinden sonra meydana gelen ölümlü iş kazaları için uygulanmaktadır.

1 Ekim 2008’den önce ölümlü iş kazası sonucunda vefat eden Bağ-Kurlu üzerinden 1 Ekim 2008’den önce ölüm aylığı alan hak sahiplerine, aldıkları ölüm aylığının yanında 1 Ekim 2008’den sonra bir de ölüm geliri bağlanıp bağlanmayacağı, 5510 sayılı Yasa’da düzenlenmemiştir.

IV- 01.10.2008’DEN ÖNCE BAĞ-KUR’DAN İŞ KAZASI “ÖLÜM AYLIĞI” ALANLARIN 1 EKİM 2008’DEN SONRA “ÖLÜM GELİRİ” ALIP ALAMAYACAKLARI

Yapmış olduğumuz çalışmalarda genellikle sosyal güvenlikle ilgili vatandaşın lehine olabilecek hususları araştırıp bunları okuyucuyla paylaşmaya çalışıyoruz. 1 Ekim 2008’den önce Bağ-Kurlulara kısa vadeli sigorta kolları yardımları verilmeyip, bu hakkın 1 Ekim 2008’den sonra 5510 sayılı Yasayla Bağ-Kurlulara tanınması, ister istemez akıllara 01.10.2008’den önce Bağ-Kur’dan iş kazası “ölüm aylığı” alanların, 1 Ekim 2008’den sonra ölüm aylığıyla birlikte kısa vadeli sigorta kolları yardımlarından olan “ölüm geliri”de alıp alamayacaklarını getirmektedir.

Tarafımızca yapılan araştırmalarda, Sosyal Güvenlik Kurumu bu durumda olanlara, 1 Ekim 2008’den önce bağlanan ölüm aylığının yanında, 1 Ekim 2008’den sonra bir de ayrıca ölüm geliri bağlamamaktadır.

Örnek olarak; Bay B, 2004 yılında Bağ-Kur sigortalısı iken geçirmiş olduğu iş kazası nedeniyle vefat etmiştir. Bay B’nin öldüğü tarihte toplam olarak 6 yıl 3 ay Bağ-Kur hizmet süresi bulunmaktadır. Bay B’nin geride kalan eşine hizmet süresi yettiği için ölüm aylığı bağlanmıştır. Bay B’nin eşi 1 Ekim 2008’den sonra SGK’ya Bay B üzerinden ölüm geliri almak için de müracaat ederse, kendisine ayrıca bir ölüm geliri bağlanmamaktadır.

Sosyal Güvenlik Kurumu, yaptığı bu uygulamasına dayanak olarak Bağ-Kurluların 1 Ekim 2008’den önce kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin prim ödemediklerini göstermektedir. 1 Ekim 2008’den önce Bağ-Kur’a ödenen sigortalılık primlerinde, kısa vadeli uzun vadeli sigorta kolu primi şeklinde bir ayrım bulunmamaktaydı. Bağ-Kurlular (4/b sigortalıları) için kısa vadeli uzun vadeli sigorta kolu primi ayrımı 5510 sayılı Yasa’nın 81. maddesiyle getirilmiştir. Buna göre, 4/b sigortalıları 1 Ekim 2008’den itibaren (sonra), SGK’ya beyan edilen gelirin yüzde 33,5’i ile yüzde 39’u oranında prim ödemektedirler. Ödenilen primin yüzde 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi, yüzde 12,5’i genel sağlık sigortası primi, yüzde 1-6,5 arasındaki oranı ise, iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primidir.

Sosyal Güvenlik Kurumu yetkilileri, 01.10.2008’den önce iş kazası nedeniyle ölen Bağ-Kurlu üzerinden ölüm aylığı alan hak sahiplerine, 1 Ekim 2008’den sonra ölüm geliri bağlamamasına ikinci bir dayanak olarak, “her uyuşmazlığın dayandığı işlem veya olayların meydana geldiği tarihte yürürlükte olan yasal kurallara göre çözümlenmesi gerektiği” şeklindeki sosyal güvenlik ilkesini göstermektedirler. Bu ilkeden hareketle, mülga 1479 sayılı Bağ-Kur Yasası’nda ve mülga 2926 sayılı Tarım Bağ-Kur Yasası’nda, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan Bağ-Kurlulara kısa vadeli sigorta kolları yardımlarının yapılacağına dair bir hüküm bulunmadığından, bu durumda olanlara 1 Ekim 2008’den sonra ayrıca bir “ölüm geliri” bağlamamaktadırlar.

Özetle, SGK İl Müdürlükleri, 1 Ekim 2008’den önce iş kazasından dolayı ölen Bağ-Kur sigortalılarının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmışsa, 1 Ekim 2008’den sonra bu kişilere iş kazasından dolayı ayrıca bir ölüm geliri vermemektedir.

V- KONUNUN YARGI BOYUTU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

İş kazası nedeniyle 1 Ekim 2008’den önce ölen Bağ-Kurluların hak sahiplerine 1 Ekim 2008’den önce bağlanan ölüm aylığının yanında, 1 Ekim 2008’den sonra bir de ölüm geliri bağlanıp bağlanmayacağı konusunda, bu konuda açılıp onanmış bir dava bulunmadığı yapılan araştırmalardan anlaşılmıştır.

Eğer ilgililer tarafından bu konuda bir dava açılacak olsa şu hususlar çerçevesinde yargısal süreç işleyeceğini düşünmekteyiz. Sosyal güvenlik uygulamalarında hukuk mantığı açısından önemli olan nimet-külfet dengesinin sağlanmasıdır. Yani, sigortalı olan kişi hangi sigorta koluna prim ödemişse, o sigorta kolunun yardımlarından faydalandırılır. Bu anlamda, mülga 1479 sayılı Yasa’nın 49. maddesinde, Bağ-Kurluların ödeyeceği sigorta primi gelir basamağının yüzde 20’si olarak belirlenmiştir. Bu prim oranının nelerden oluştuğu izah edilmemiştir. Yine, 01.10.2008’den önce yürürlükte olan Bağ-Kur’un 279 sayılı Genelgesi’nde; primin genel bir ifade olduğu, giriş keseneği, sigorta primi ve basamak yükseltme şeklinde olmak üzere üç grupta toplandığı ifade edilmiştir. Bağ-Kur’da 1 Ekim 2008’den önce kısa vadeli sigorta primi uzun vadeli sigorta primi ayrımı olmayıp, primler 279 sayılı Genelge’de yer aldığı şekliyle tahsil edilmekteydi. Bu anlamda değerlendirildiğinde, Bağ-Kurluların kısa vadeli sigorta primi ödemedikleri için, 1 Ekim 2008’den sonra da iş kazasından dolayı ayrıca bir ölüm geliri alamayacağını söyleyebiliriz.

Ancak, bu konuda çok önemli bir özellik bulunmaktadır. Şöyle ki; mülga 1479 sayılı Yasa’nın 41. maddesinde, Bağ-Kurlular iş kazası veya meslek hastalığı geçirmişlerse, bu kişilere bağlanacak ölüm aylıklarında prim ödenme süresinin aranılmayacağı belirtilmekteydi. Anılan madde hükmüne göre, iş kazasından dolayı Bağ-Kur’dan iki koşulda ölüm aylığı bağlanmaktadır. Bunlardan birincisi; iş kazası nedeniyle ölüp de hizmeti ölüm aylığı bağlanmasına yetmeyenlerin durumu, ikincisi ise; iş kazası nedeniyle ölüp de hizmeti ölüm aylığı bağlanmasına yetenlerin durumudur.

Eğer iş kazasından dolayı ölen Bağ-Kurlunun hizmeti ölüm aylığı bağlanmasına yetiyorsa, zaten bu kişinin hak sahiplerine bağlanan aylık iş kazasından dolayı değil, ölüm sigortasından dolayıdır. Eğer iş kazasından ölen Bağ-Kurlunun hizmeti ölüm aylığı bağlanmasına yetmiyorsa, bu kişinin hak sahiplerine bağlanan aylık iş kazasından dolayıdır.

İşte, özellikle 1 Ekim 2008’den önce iş kazası nedeniyle ölüp de Bağ-Kur hizmet süresi ölüm aylığı bağlanmasına yeten kişilerin hak sahipleri 1 Ekim 2008’den sonra ölüm geliri almak için SGK aleyhine dava açtıklarında, bu davayı kazanabileceklerini düşünüyoruz. Çünkü, iş kazası nedeniyle bu kişilere Bağ-Kur tarafından herhangi bir sosyal güvenlik yardım hakkı verilmemiştir. Daha önceden, yani mülga 1479 sayılı Yasa’da bu konuda var olan engel ortadan kalkmıştır.

Bu konuda 5510 sayılı Yasayla Bağ-Kurlunun lehine düzenleme yapılmıştır. Ayrıca, Bağ-Kur’da uzun vadeli sigorta kollarının içinde kısa vadeli sigorta kolları priminin de ödendiğini söyleyebiliriz.

VI- SONUÇ

1 Ekim 2008’den önce iş kazasından dolayı ölen Bağ-Kurlular için sadece ölüm aylığı bağlanmakta ayrıca bir ölüm geliri verilmemekteydi. 1 Ekim 2008’den sonra ise, iş kazası nedeniyle ölen Bağ-Kurlulara hizmet süreleri ölüm aylığı bağlanmasına yetiyorsa, hem ölüm aylığı hem de iş kazası nedeniyle ölüm geliri bağlanmaktadır. 5510 sayılı Yasayla birlikte gelen ve Bağ-Kurluların lehine olan bu düzenlemeden 1 Ekim 2008’den önce iş kazası nedeniyle ölen Bağ-Kurlular üzerinden ölüm aylığı alan hak sahipleri, SGK’ya ayrıca bir ölüm geliri almak için de talepte bulunduklarında bu talepleri reddedilmektedir.

Yani, SGK İl Müdürlükleri, 1 Ekim 2008’den önce iş kazasından dolayı ölen Bağ-Kur sigortalılarının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmışsa, 1 Ekim 2008’den sonra bu kişilere iş kazasından dolayı ayrıca bir ölüm geliri vermemektedir.

Ancak, durumları uyan vatandaşlar mahkeme masraflarını göze alabiliyorlarsa, 5510 sayılı Yasayla birlikte getirilen ve lehlerine olan bu düzenlemeden faydalanmak ve ömür boyu ölüm aylığıyla birlikte ölüm geliri de almak istiyorlarsa, yazımızda belirttiğimiz hususlar doğrultusunda SGK’ya iş mahkemelerinde dava açabilirler.

Vakkas DEMİR*

Yaklaşım

_____________________________________________________

(*) Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi