Yıllık izin hakkı bir dinlenme iznidir. Bir yıl boyunca çalışıp izne hak kazanan işçinin bu hakkını kullanması ruh ve sağlık durumu açısından önem taşır. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez ve tek taraflı olarak feragat edilemez([1]).

I- GİRİŞ

Anayasa’nın 50. maddesi doğrultusunda yıllık izin İş Kanunu’nun 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59 ve 60. maddelerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

II- YILLIK ÜCRETLİ İZİNE HAK KAZANMA

Yıllık ücretli izin hakkı İş Kanunu’na tabi olarak çalışan işçilere uygulanır. Bunun için işçinin iş sözleşmesine dayanarak bir işte ücret karşılığı çalışması gerekir. Yıllık izne hak kazanabilmesi için işçinin işe girdiği tarihten başlayarak deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıl çalışması gerekmektedir. İzne hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçinin aynı işverene ait işyerlerinde çalıştığı süreler birleştirilir([2]). Aynı bakanlığa bağlı işyerleri ile aynı bakanlığa bağlı tüzel kişilerin işyerlerinde geçen süreler ve kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel kanun veya özel kanunla verilmiş yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar veya bunlara bağlı işyerlerinde geçen süreler de, yıllık ücretli izin hakkının hesaplanmasında birleştirilerek göz önünde bulundurulur.

Mevsimlik işlerde yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümler uygulanmaz([3]). Mevsimlik işçi, İş Kanunu’nun yıllık ücretli izin hükümlerine dayanarak, yıllık ücretli izin kullanma veya buna dayanarak ücret alacağı talebinde bulunamaz([4]). Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışma yıllık izin kullandırılmasına engel teşkil etmez([5]).

Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanır. İzine hak kazanan kısmi süreli ya da çağrı üzerine çalışan işçilerle tam süreli çalışan işçiler arasında yıllık izin süreleri ve izin ücretleri konularında bir ayrım yapılamaz.

III- YILLIK ÜCRETLİ İZNİN UYGULANMASI

Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. İzin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir. İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez. Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır.

İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde bildirim süresi ile işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri, yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez. İşçinin yıllık ücretli izin kullandığını işveren kanıtlamak zorundadır([6]).Bu nedenle işverenler, işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi düzenlemelidir([7]).

IV- İZİN KULLANDIRMA ŞEKLİ

İşveren veya işveren vekilleri, izin kurulu veya bunun yerine geçenlere danışmak suretiyle işyerinde yürütülen işlerin nitelik ve özelliklerine göre, yıllık ücretli izinlerin, her yılın belli bir döneminde veya dönemlerinde verileceğini tayin edebilir. Bunu işyerinde ilan eder.

İşçi hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirir. İşveren veya işveren vekilleri, izin kuruluna veya bunun yerine geçenlere bildirir. İşçi yıllık izin talebinde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar.

İzin kurulu veya işveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. Ancak, izin sıra ve nöbetleşmesini göstermek üzere söz konusu kurulca düzenlenecek çizelgeler işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak hazırlanır. Aynı tarihe rastlayan izin isteklerinde; işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak öncelikler belirlenir. Yol izni alanlar bu süreyi kullanmadan işe dönerlerse, işveren bunları anılan sürenin bitiminden önce işe başlatmayabilir.

V- İZİN SÜRESİNİN TESPİTİ

İşçinin izin süresi, iznini hak ettiği tarihteki hizmet süresine ve İş Kanunu hükümlerine göre belirlenir. İşyerinde işe başladığı günden itibaren deneme süresi de içinde olmak üzere en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden,

- Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,

- On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden,

az olamaz. Ancak, onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.

VI- İZİN ÜCRETİN ÖDENMESİ

İzin ücretinin belirlenmesinde; fazla çalışma karşılığı alınacak ücretler, primler, sosyal yardımlar ve işyerinin devamlı işçisi olup, normal saatler dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler hesaba katılmaz. İşveren veya işveren vekili, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye izin dönemine ilişkin ücreti ile ödenmesi bu döneme rastlayan diğer ücret ve ücret niteliğindeki haklarını izine başlamadan önce peşin olarak vermek veya avans olarak ödemek zorundadır.

Yüzde usulünün uygulandığı yerlerde izin ücreti yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödenir. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir. Kısmi süreli ve çağrı üzerine çalışanlara; izin dönemine rastlayan çalışması gereken sürelere ilişkin ücretleri, yıllık izin ücreti olarak ödenir.

VII- İŞ SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİNDE İZİN ÜCRETİ

İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.

Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.

İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde bildirim süresiyle, işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez.

VIII- İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNDE ÖDENECEK YILLIK İZİN ÜCRETİNE FAİZ UYGULANMASI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 59. maddesinde; iş sözleşmesinin sona ermesinde kullanılmayan izin sürelerine ait ücretlerin son ücret üzerinden ödenmesi gerektiği kurala bağlanmıştır([8]). Bununla birlikte Kanun’da, iş sözleşmesinin sona ermesinde ödenmesi gereken izin ücreti için kesin bir ödeme günü belirlenmiş değildir([9]). İş sözleşmesinin sona erdiği tarihte izin ücreti muaccel olur, ancak faiz başlangıcı bakımından işverenin ayrıca temerrüde düşürülmesi gerekir([10]). Yargıtay’ca([11]) iş sözleşmesinin feshinde ödenmesi gereken izin ücreti, geniş anlamda ücret içinde değerlendirilmemiş ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 34. maddesinde sözü edilen bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faize karar verilemeyeceği kabul edilmiştir. Yıllık izin ücreti için mevduata uygulanan en yüksek faiz değil, yasal faiz uygulanacaktır.

IX- SONUÇ

Yıllık ücretli izin hakkı İş Kanunu’na tabi olarak çalışan işçilere uygulanır. İşçinin işyerinde yıllık izne hak kazanabilmesi için girdiği tarihten başlayarak deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıl çalışması gerekmektedir. İşverenlerin geçmiş yıllara ait işçilerin birikmiş izinlerini iç yönetmelik, genelge vb. işlemlerle kaldırmaya yönelik eylemleri yasal uygulamaya aykırıdır. İşçide, işverende yıllık izin hakkından feragat edemez.

İş Kanunu yıllık izin hükümlerine uymayan işverenlere idari para cezası öngörmüştür. Kanun’un 56. maddesine göre (yıllık ücretli izni yasaya aykırı olarak bölünen her işçi için) 219 TL, 57. maddesine göre (yıllık izin ücreti yasaya aykırı şekilde veya eksik ödenen her işçi için) 219 TL, 59. maddesine göre (iş sözleşmesinin sona ermesinde kullanmadığı iznin ücreti ödenmeyen her bir işçi için) 219 TL, 60. maddesine göre (izin yönetmeliğine aykırı olarak izin kullandırılmayan veya eksik kullandırılan her işçi için) 219 TL idari para cezası uygulanacaktır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 59. maddesinde iş sözleşmesinin bitiminde kullanılmayan izin sürelerine ait ücretlerin son ücret üzerinden ödenmesi gerektiği kurala bağlanmıştır. Bununla birlikte Kanun’da, iş sözleşmesinin bitiminde ödenmesi gereken izin ücreti için kesin bir ödeme günü belirlenmiş değildir. Yargıtay kararları doğrultusunda izin ücretleri için mevduata uygulanan en yüksek faiz değil, yasal faiz uygulanacaktır([12]).

Cumhur Sinan ÖZDEMİR*

Yaklaşım

(*)         Baş İş Müfettişi

([1])         Ayrıntılı Bilgi İçin Bakınız: Cumhur Sinan ÖZDEMİR, Açıklamalı-İçtihatlı İş Mevzuatı Rehberi, 2011 Mayıs, Maliye Hesap Uzmanları Derneği Yayını, İstanbul

([2])            Yrg. 9. HD.’nin, 17.05.2004 tarih ve E:  2004/23749, K:  2004/12114 sayılı Kararı

([3])            Yrg. 9. HD.’nin, 16.04.2009 tarih ve E: 2007/36309, K: 2009/10880 sayılı Kararı

([4])            Yrg. 9. HD.’nin, 14.04.2008 tarih ve E: 2007/11498, K: 2008/08313 sayılı Kararı

([5])            Yrg. 9. HD.’nin, 31.03.2004 tarih ve E: 2003/16673, K: 2004/06656 sayılı Kararı

([6])            Yrg. 9. HD.’nin, 01.07.2004 tarih ve E: 2004/04310, K: 2004/16298 sayılı Kararı

([7])            Yrg. 9. HD.’nin, 14.02.2005 tarih ve E: 2004/14081, K: 2005/04111 sayılı Kararı

([8])            Yrg. 9. HD.’nin, 03.03.2005 tarih ve E: 2005/04092, K: 2005/07183 sayılı Kararı

([9])            Yrg. 9. HD.’nin, 13.02.2006 tarih ve E: 2006/00861, K: 2006/02907 sayılı Kararı

([10])          Yrg. 9. HD.’nin, 07.10.2010 tarih ve E: 2008/34982, K: 2010/27914 sayılı Kararı

([11])          Yrg. 9. HD.’nin, 24.10.2008 tarih ve E: 2007/30158, K: 2008/28418 sayılı Kararı

([12])          Ayrıntılı Bilgi İçin Bakınız: Cumhur Sinan ÖZDEMİR, Yargıtay Kararları İle Açıklamalı Güncellenmiş İş Kanunu, 2009 Aralık, Yaklaşım Yayınları