Bilindiği üzere; ülkemiz, aday ülke statüsünde olması nedeniyle, Avrupa Birliği’nin ekonomik ve sosyal sistemleriyle uyum sağlamak üzere Topluluk müktesebatını iç yasal düzenlemelerine aktarmak üzere bazı yükümlülükleri üstlenmiş bulunmaktadır.

I- GİRİŞ

Avrupa Komisyonu tarafından Türkiye için hazırlanan ve tam üyeliğe kadar geçecek süreçte ülkemizin yapması gerekenleri belirleyen 18.02.2008 tarihli Katılım Ortaklığı Belgesi ve buna mukabil ülkemizin hazırladığı Ulusal Program, yükümlülüklerimizi ne şekilde ve ne zaman yerine getireceğimizi ortaya koymaktadır. 

Gerek 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı gerekse Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Programda belirtildiği üzere Topluluk uygulamalarına paralel bir şekilde düzenlenmesi gereken alanlardan biri de devlet yardımları sistemidir.

Bu kapsamda, 6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun(1) hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu Kanun’un amacı; Devlet desteklerinin Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki anlaşmalara uygun olarak düzenlenmesini ve ilgili mercilere bildirimini sağlamak üzere, ilke ve esasların belirlenerek desteklerin izlenmesi ve denetlenmesine ilişkin usul ve esasları tespit etmek olarak ortaya konulmuştur.

II- DEVLET DESTEĞİNİN NİTELİĞİ

Devlet desteği; Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ticareti etkilediği ölçüde doğrudan kamu tarafından veya kamu kaynakları aracılığıyla herhangi bir şekilde sağlanan, belirli teşebbüslere veya belirli ürünlerin üretimine ayrıcalık tanıyarak rekabeti bozan veya bozma tehdidi oluşturan ve yararlanana mali fayda sağlayan her türlü tedbiri ifade etmektedir.

Aşağıda sayılan devlet destekleri, 6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun kapsamında uygun devlet desteği sayılır.

● Ürünlerin veya hizmetlerin menşei ile ilgili ayrımcılık yapılmaksızın bireysel tüketiciye verilen sosyal nitelikli destekler,

● Doğal afetlerin veya olağanüstü olayların sebep olduğu zararı gidermeye yönelik olan ve zararın maddi büyüklüğünü geçmeyen destekler.

Aşağıda sayılan devlet destekleri; bu Kanun kapsamında uygun görülebilir devlet destekleri olup, bunların kapsam ve kuralları Kurul (Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Kurulu) tarafından belirlenir.

● Avrupa Birliği seviyesine göre yaşam standardının aşırı ölçüde düşük veya işsizlik oranının çok yüksek olduğu bölgelerde ekonomik gelişmeyi sağlamak amacıyla verilen destekler,

● Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki yapısal uyum gereklerinin yerine getirilmesini sağlamayı amaçlayan destekler,

● Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ticaret koşullarını ortak çıkarlara ters düşecek ölçüde olumsuz etkilememek kaydıyla, belirli ekonomik faaliyetlerin veya belirli bölgelerin gelişimini sağlamaya yönelik destekler,

● Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ticaretin koşullarını ortak çıkarlara ters düşecek ölçüde olumsuz etkilememek kaydıyla, kültür mirasının ve doğal varlıkların korunmasına yönelik destekler,

● Türkiye ve Avrupa Birliğinin ortak çıkarlarına hizmet eden önemli bir projenin gerçekleşmesini sağlamaya yönelik destekler,

● Türkiye ekonomisinde ortaya çıkan ciddi sorunları gidermeye yönelik destekler,

● Türkiye-Avrupa Birliği Ortaklık Konseyinin belirleyeceği diğer destekler.

Diğer taraftan; Kurul tarafından yürürlüğe konulacak yönetmeliklerle, Avrupa Birliği’ndeki düzenlemelere paralel olarak, belirli yardım türlerinin uygulamaya konulmadan önce Kurul’a bildirimi hususunda grup muafiyeti tanınmasına ve rekabeti önemli ölçüde etkilemeyeceği öngörülen belirli miktarın altındaki devlet yardımlarının Kanun kapsamında uygun devlet yardımı sayılmak suretiyle bildirimine gerek olmadığına karar verilebilecektir.

Öte yandan; ayrım yapılmaksızın tüm teşebbüslere uygulanan genel nitelikli ekonomik ve mali tedbirler, devlet desteği sayılmayacağından Kanun kapsamı dışında bırakılmıştır.

Ayrıca; tarım ve balıkçılık sektörleri ile hizmet sektörü, Türkiye ve Avrupa Birliği arasındaki ilişkilerin temelini oluşturan Ankara Antlaşması’nın son aşaması olarak taraflar arasında Gümrük Birliğini tesis eden 06.03.1995 tarih ve 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı kapsamı dışında yer almaktadır. Bu nedenle; tarım, balıkçılık ve hizmet sektörlerindeki devlet destekleri de Kanun kapsamına dahil değildir.

III- DESTEKLERİN İZLENMESİ

A- DEVLET DESTEKLERİNİ İZLEME VE DENETLEME KURULU

Rekabet Faslının müzakere açılış kriterleri arasında; “Devlet yardımlarıyla ilgili genel ilkelerin belirlenmesi ve uygulamanın denetlenmesine yönelik Yasa’nın çıkarılarak uygulamaya konulması, Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ikili antlaşmalardan kaynaklanan yükümlülüklerin uygulanmasını sağlayacak yetkiyle donanımlı, işlevsel anlamda bağımsız bir devlet yardımları biriminin kurulması, bu birimin devlet yardımlarına onay verecek ve uygun olmayan yardımları da geri alacak yetkiyle donatılması” hususu yer almaktadır.

Katılım Ortaklığı Belgesi ile Türkiye’nin uyum sürecinde sağladığı gelişmeleri değerlendiren ilerleme raporlarında da devlet yardımları alanında tam uyumun ve şeffaflığın sağlanabilmesi için AB kriterlerine dayalı devlet yardımlarının kontrolünü etkin bir şekilde sağlayacak ulusal bir devlet yardımları izleme biriminin kurulması gerektiği hususu vurgulanmaktadır.

Bu kapsamda; 6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun ile aşağıdaki görevleri yürütmek üzere, Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Kurulu kurulmuştur.

● Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki anlaşmalara uygun olarak devlet desteklerinin ilke ve esaslarını belirlemek ve bunlarla ilgili mevzuatı hazırlamak,

● Devlet desteklerinin uygunluğunu incelemek, izlemek ve denetlemek,

● Uygulama sonuçlarını desteği veren kurumlardan temin ederek Avrupa Komisyonu’na ve ilgili mercilere gerekli bildirimleri yapmak.

Kurul’un, devlet destekleri konusunda bilgi birikimi ve deneyime sahip kuruluşlar olan Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Rekabet Kurumu temsilcilerinden oluşması öngörülmüştür.

Kurul’un, işlevsel olarak bağımsız bir yapıda olması amaçlanmıştır. Bunu sağlamak üzere; Kurul’un yukarıda adı geçen farklı kuruluş temsilcilerinden oluşması, toplantıya katılan üye sayısının salt çoğunluğu ile karar alması, Kurul üyelerinin görev sürelerinin belirli olması ve kendileri, yakınları ve kendi kuruluşlarını ilgilendiren kararlarda oy kullanamamaları hüküm altına alınmıştır.

Kurul, kararlarında bağımsız olup, Kurul tarafından alınan kararlar kesindir. Desteği veren kurumlar ve diğer ilgili taraflar, Kurul’un ihtiyaç duyacağı her türlü bilgi ve belgeyi gizli dahi olsa vermekle yükümlüdür.

Diğer taraftan; 6015 sayılı Kanun’un 15. maddesi ile 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 1. maddesinde değişiklik yapmak suretiyle, Hazine Müsteşarlığı’nın ana hizmet birimleri arasına Devlet Yardımları Genel Müdürlüğü ilave edilmiştir. Kurul’un sekreterya hizmetleri, bu genel müdürlükçe yürütülecektir.

B- BAŞVURU VE İNCELEME

6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun ile devlet yardımlarının izlenebilmesi ve denetlenebilmesi için, Kurul’a bildirim yapılması yükümlülüğü getirilmiştir. Kanun uyarınca; desteği veren kurumlar, devlet desteğine ilişkin olarak hazırlanan mevzuat taslaklarını öncelikle Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Kurulu’na bildirerek, Kurul’un uygun görüşünü almakla yükümlüdür.

İlk değerlendirme sonucunda Kurul, bildirilen yardımın devlet desteği olmadığına veya uygun devlet desteği olduğuna ve dolayısıyla uygulanabileceğine karar verebileceği gibi; söz konusu yardımın uygun devlet desteği olmadığı yönünde bulgular tespit ederse, inceleme başlatılmasına da karar verebilmektedir.

İnceleme başlatılması halinde Kurul, devlet desteğinin niteliği hakkındaki ön değerlendirmesini, konunun fiili ve hukuki yönleriyle ilgili tespitlerini ve rekabete etkileri hususundaki görüşlerini de içerecek şekilde desteği veren kuruma bildirir. Kurul, incelemeye ilişkin değerlendirmelerde bulunmak üzere diğer ilgili taraflardan görüş alabilir. Desteği veren kurumdan ve diğer ilgili taraflardan tüm bilgi, belge ve görüşlerin alınması süreci tamamlandıktan sonra karar alınır.

İnceleme sonucunda Kurul, inceleme konusu mevzuat taslağında öngörülen devlet desteğinin mahiyeti konusunda aşağıdaki kararlardan birini verebilir.

● Uygun devlet desteği olduğuna,

● Uygun devlet desteği olmadığına,

● Desteği veren kurum tarafından bazı düzenlemeler yapılması halinde, uygun devlet desteği haline geleceğine veya devlet desteği olma özelliğini yitireceğine,

● Şarta bağlı olarak uygulanmasına.

Bu kararlardan birinin alınması üzerine inceleme sona erdirilir ve karar, desteği veren kuruma bildirilir. Desteği veren kurum, Kurul kararı doğrultusunda işlem yapmakla yükümlüdür.

Diğer taraftan; destek veren kurumlar, yıl içinde verdikleri her türlü devlet desteğine ilişkin uygulama bilgilerini, belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, yılın bitiminden itibaren üç ay içinde Kurul’a bildirir. Bu bilgiler çerçevesinde hazırlanan yıllık rapor, Kurul’ca onaylanarak Haziran ayı sonuna kadar ilgili mercilere iletilir. Rapor, ayrıca, Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu’na sunulur.

C- DESTEĞİN GERİ ALINMASI

Kurul, Kanun’a uygun olmayan veya Kanun’a uygunluğundan şüphe edilen bir devlet desteğiyle ilgili olarak, desteği veren kuruma da bilgi vererek mevzuat kapsamında inceleme başlatabilir. Desteği veren kurum gerekli bilgileri Kurul’a sunmakla yükümlüdür.

Kurul, inceleme başlatılması kararı ile birlikte, nihai bir karar alıncaya kadar Kanun’a uygunluğundan şüphe edilen desteğin durdurulmasına karar verebilir. Bu durumda; desteği veren kurum, söz konusu kararın Kurul tarafından kendisine bildirilmesini müteakip, konuyla ilgili işlemleri durdurmak zorundadır.

Kanun’da ayrıca, yardımın Kurul incelemesi neticesinde uygun devlet desteği olmadığının tespiti halinde geri alınmasına ilişkin hususlar da düzenlenmiştir. Kanun’a uygun olmayan bir devlet desteği kullandırılmış ise, rekabet ortamının sağlanması açısından eski durumun tesisi yani verilen desteğin geri alınması gerekmektedir.

Böylelikle bu destekten faydalanamamış teşebbüslerin uğradığı haksız rekabet ortadan kaldırılmış olacaktır. Bu çerçevede; desteği veren kurum geri alma işlemini yürütmekle yükümlü olup, desteği alanın mağdur olmasını önlemek amacıyla, özel ödeme anlaşmaları yapmaya da yetkilidir.

Devlet desteğinin geri alınmasına esas faiz oranı, destekten fiili olarak yararlanılan tarihten itibaren geri alma kararının alındığı tarihe kadar geçen sürede Müsteşarlık tarafından ihraç olunan Türk Lirası cinsinden iskontolu devlet iç borçlanma senetlerinin faiz oranlarının ağırlıklı ortalaması alınarak belirlenir.

Kanun’a uygun olmayan devlet desteklerinin geri alınması, desteğin fiilen verildiği tarihten itibaren on yıllık zamanaşımına tabidir. Ancak Kurul’un ön değerlendirme yapması ve inceleme başlatması veya desteği durdurması zamanaşımı süresini durdurur.

İlave olarak; Devlet desteğinin, desteği alan tarafından kötüye kullanıldığına dair bilgi edinilmesi halinde Kurul, desteği veren kurumdan durumun tespitini, ilgili mevzuatında belirtilen gerekli tüm tedbirlerin alınmasını ve Kurul’a bilgi verilmesini ister.

IV- SONUÇ

Devlet desteği kavramı; Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ticareti etkilediği ölçüde doğrudan kamu tarafından veya kamu kaynakları aracılığıyla herhangi bir şekilde sağlanan, belirli teşebbüslere veya belirli ürünlerin üretimine ayrıcalık tanıyarak rekabeti bozan veya bozma tehdidi oluşturan ve yararlanana mali fayda sağlayan her türlü tedbiri ifade etmektedir.

Devlet desteklerinin Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki anlaşmalara uygun olarak düzenlenmesini ve ilgili mercilere bildirimini sağlamak ve bu konudaki ilke ve esasların belirlenerek desteklerin izlenmesi ve denetlenmesine ilişkin usul ve esasları tespit etmek üzere 6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun çıkarılmıştır.

Kanun’a göre;

a) ürünlerin veya hizmetlerin menşei ile ilgili ayrımcılık yapılmaksızın bireysel tüketiciye verilen sosyal nitelikli destekler ile

b) doğal afetlerin veya olağanüstü olayların sebep olduğu zararı gidermeye yönelik olan ve zararın maddi büyüklüğünü geçmeyen destekler

Kanun kapsamında uygun devlet desteği sayılmaktadır.

Kanun ile ayrıca, Devlet yardımları alanında tam uyumun ve şeffaflığın sağlanabilmesi için AB kriterlerine dayalı devlet yardımlarının kontrolünü etkin bir şekilde sağlayacak ulusal bir devlet yardımları izleme birimi olarak da, Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Kurulu kurulmuştur.

Bu düzenleme paralelinde, Kanun kapsamında uygun görülebilir devlet destekleri ile bunların kapsam ve kuralları Kurul tarafından belirlenecektir.

Salim KARADENİZ*

Yaklaşım

(*)          Vergi Başmüfettişi (E. Baş Hesap Uzmanı)

(1)         23.10.2010 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

---------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.