Kiralama sertifikaları dünyada “sukuk icara” olarak bilinen yatırım araçlarının bir benzeridir.

I- GİRİŞ

Varlık Kiralama Şirketleri(VKŞ) işleyiş olarak “kaynak kuruluş” olarak tanımlanan fon temin ihtiyacı bulunan anonim şirket statüsündeki şirketlerin menkul ve gayrimenkul varlıklarını devralıp bu şirketlere geri kiralayan, kiralanan varlığın kaynak kuruluştan devralınması için gerekli finansmanı ise kiralama sertifikaları yoluyla yatırımcılardan sağlayan kuruluşlardır. SPK tarafından 1 Nisan 2010 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Seri III, No: 43 sayılı “Kira Sertifikalarına ve Varlık Kiralama Şirketlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile varlık kiralama şirketlerinin Türkiye’deki faaliyet ve kuruluş esasları ile kiralama sertifikalarına ilişkin esaslar belirlenmiştir. Böylelikle VKŞ uygulaması Türkiye’de de başlanarak tahvil-faiz gibi yatırım araçlarını tercih etmeyen yatırımcılar için, kira geliri elde edebileceği yeni bir yatırım aracının uygulamaya geçirilerek yatırım aracı çeşitliliği ve sermaye piyasasında belli bir derinlik artışı hedeflenmiştir.

Son olarak, 25.02.2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun ile varlık kiralama şirketlerinin doğası gereği yapmak zorunda olduğu işlemlere ve bunlar tarafından çıkarılan varlık kiralama sertifikalarına ilişkin olarak iktisadi işlemlerin ruhuna uygun olarak bazı vergisel düzenlemeler getirilmiştir.

II- VARLIK KİRALAMA ŞİRKETLERİNİN YAPISI

Varlık kiralama şirketi Seri III, No: 43 sayılı SPK Tebliği’ne göre, Aracı kurumlar, bankalar ve kaynak kuruluşlar tarafından münhasıran kira sertifikası ihraç etmek üzere anonim şirket statüsünde kurulan şirketi ifade eder. VKŞ’lerin kurulmasında kaynak kuruluş, sahip olduğu veya kiraladığı varlıkları, kiralamak üzere varlık kiralama şirketine devreden anonim şirketi bu konuda en önemli unsur olarak kabul edilebilir.

Kira sertifikası: Varlık kiralama şirketinin satın almak veya kiralamak suretiyle devraldığı varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlediği ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymet, kira sukuku olarak ifade edilebilir ve VKŞ finansman sağlama fonksiyonunu bu araçla gerçekleştirir.

A- VARLIK KİRALAMA ŞİRKETİNİN KURULUŞU VE İŞLEYİŞİ

VKŞ, kaynak kuruluşlardan devraldığı varlıkları tekrar kaynak kuruluşa kiralamak suretiyle kira geliri elde etmek, söz konusu kira gelirlerine dayalı olarak kira sertifikası ihraç etmek ve kira süresi sonunda ilgili varlığı kaynak kuruluşa devretmek amacıyla kurucular tarafından kurulur. VKŞ aynı anda tek bir kaynak kuruluşa ait varlıkları devralabilir. VKŞ esas sözleşmesinin kuruluş şartlarını taşıması ve Sermaye Piyasası Kurulu’nca onaylanmış olması zorunludur.

B- VARLIK KİRALAMA ŞİRKETİNİN ESAS SÖZLEŞMESİ

VKŞ’ nin faaliyet konusu esas sözleşmesinde yer alacak şekilde aşağıdaki faaliyetlerden oluşur.

a- Kira sertifikası ihraç etmek,

b- Kendi nam ve kira sertifikası sahipleri hesabına her türlü varlığı devralmak, kiralamak, varlıklardan elde edilen gelirleri payları oranında kira sertifikası sahiplerine ödemek,

c- Kira sözleşmesinin sonunda, başlangıçta anlaşılan koşullarda kiraya konu varlığı kaynak kuruluşa devretmek.

VKŞ, yukarıda sayılan faaliyetler dışında herhangi bir ticari faaliyetle uğraşamayacağı gibi aşağıdaki faaliyetlerde de bulunamaz:

a- Her ne ad altında olursa olsun kredi kullanamaz, borçlanamaz, sahip olduğu varlıkları yukarıda ifade edilen faaliyetlerin olağan ifası dışında kullanamaz.

b- Sahip olduğu varlıklar üzerinde üçüncü kişiler lehine hiç bir ayni hak tesis edemez.

c- Varlığı, kira sözleşmesinden kaynaklanan tüm yükümlülüklerini yerine getiren kaynak kuruluş dışında başka bir kişiye devredemez.

Ayrıca, kira sertifikaların itfa edilmesine ilişkin hususlar esas sözleşmede düzenlenir. Kira sertifikası sahiplerine verilen taahhütlerin yerine getirilmemesi durumunda, kira sertifikasına konu varlık devredilerek elde edilecek kaynağın kira sertifikası sahiplerine payları oranında dağıtılacağına ilişkin olarak, esas sözleşmede hüküm yer alması zorunludur.

C- VARLIK KİRALAMA ŞİRKETİNİN YÖNETİMİ

VKŞ yönetim kurulu, varlıklarını devralacağı kaynak kuruluş ile söz konusu varlıkların devralınması, kaynak kuruluşa kiralanması ve kira süresi sonunda kaynak kuruluşa devredilmesini içeren bir sözleşme imzalar. Devre konu varlıklar üzerinde üçüncü kişiler lehine hiç bir ayni hak tesis edilmemiş olması gerekir.

VKŞ yönetim kurulu, VKŞ namına ve kira sertifikası sahipleri hesabına varlıkları kiralamak ve devretmek suretiyle elde edilen gelirlerin kira sertifikası sahiplerine ödenmesinden sorumludur.

D- FİNANSAL TABLO HAZIRLAMA, BAĞIMSIZ DENETİM VE İLAN YÜKÜMLÜLÜĞÜ

İlgili SPK Tebliğlerine uygun olarak yıllık finansal tablo düzenlemeleri, bu finansal tabloları bağımsız denetimden geçirmeleri ve ilan ettirmeleri zorunludur. Halka arz yoluyla satılan her bir tertip kira sertifikasına konu varlıklara ve kira sertifikası sahiplerine yapılan ödemelere ilişkin bilgiler, söz konusu kira sertifikası itfa edilene kadar her 3 ayda bir VKŞ tarafından, Sermaye  Piyasası Kurulu’nca uygun görülecek şekil ve şartlarda ilan edilir. Kira sertifikasının bir borsada işlem görmesi durumunda kaynak kuruluşun veya VKŞ’nin internet sitesinde ve KAP’ta, işlem görmemesi durumunda izahname ve sirkülerde belirtilen internet sitesinde, raporun imzalandığı gün kaynak kuruluş veya VKŞ tarafından ilan edilir.

E- KİRA SERTİFİKASI SAHİPLERİNİN HAKLARI

Kira sertifikası sahipleri, kendi tertiplerine ilişkin varlıklardan elde edilen gelirlerde payları oranında hak sahibidirler. Bu durum VKŞ esas sözleşmesine yazılır. Her bir tertip kira sertifikasına konu varlıklar ve bu varlıklardan elde edilecek gelirler kira sertifikası sahipleriyle payları oranında ilişkilendirilmek suretiyle VKŞ’ nin muhasebe kayıtlarında izlenir.

Kira sertifikası sahiplerine yapılacak ödemelerin vadeleri yönetim kurulu tarafından belirlenir ve buna ilişkin bilgilere izahnamede veya nitelikli yatırımcılara yapılacak duyurularda yer verilir. Ödemeler VKŞ’nin devraldığı varlıklardan kaynaklanan gelirlerden karşılanır. VKŞ aynı anda tek bir tertip kira sertifikası ihraç edebilir. Tedavüldeki kira sertifikalan itfa edilmeden yeni bir kira sertifikası ihracı yapılamaz.

F- HALKA ARZ EDİLMEK ÜZERE İHRAÇ EDİLECEK KİRA SERTİFİKALARININ KAYDA ALINMASI VE SATIŞI

VKŞ, halka arz yoluyla satılacak kira sertifikalarının kayda alınması için birlikte Sermaye Piyasası Kurulu’na başvurur. Kurul, halka arz edilecek kira sertifikalarına ilişkin kayda alma başvurusunu izahname ve sirkülerin mevzuat uyarınca ve Kurul’ca gerekli görülen bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak kamunun aydınlatılması çerçevesinde inceler ve halka arz yoluyla satışı yapılacak kira sertifikalarını kayda alır.  Kayda alman kira sertifikalarına ilişkin olarak bir kayıt belgesi düzenlenir. Kayda almaya ilişkin kayıt belgesi alınmaksızın ihraç ve satış işlemlerine başlanamaz.

III- VARLIK KİRA SERTİFİKALARINA İLİŞKİN VERGİ DÜZENLEMELERİ

Önceki bölümlerde yapısını ve işleyişini belirtmiş olduğumuz Varlık Kiralama Şirketleri (VKŞ) özet olarak “kaynak kuruluş” olarak tanımlanan fon temin ihtiyacı bulunan anonim şirket statüsündeki şirketlerin menkul ve gayrimenkul varlıklarını devralıp bu şirketlere geri kiralayan, kiralanan varlığın kaynak kuruluştan devralınması için gerekli finansmanı ise kiralama sertifikaları yoluyla yatırımcılardan sağlayan şirketlerdir.

İlk bakışta karmaşık gibi görünen bu işleyiş ile VKŞ’ler esas itibariyle, fon teminine ihtiyaç duyan şirketlerin kendi menkul ve gayrimenkul varlıklarını kullanarak (bir nevi teminat ve operasyonel hareket ile) piyasadan fon temin etmesine aracılık sağlayan şirketlerdir. Çıkış amacı daha çok faiz uygulamasına karşı olan kişi ve kuruluşları sermaye piyasasının içerisine çekmektir. Buradaki durum borç alan ve veren açısından öz itibariyle (kiranın kesinliği, eşit taksitler ve belli süre vb.) tahvil ve bono gibidir.

Bu çerçevede eşitlik ilkesi gereği vergi uygulaması açısından tahvil ve bonoya benzer şekillerde vergilendirilmesi gerekmekte aradaki tamamiyle hukuksal olan işlemler nedeniyle fazladan bir vergilendirilmenin önüne geçilmesi ve vergilendirmede işlemin özünün kavranması açısından yürürlüğe giren 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun ile bazı vergisel düzenlemeler getirilmiştir.

A- GELİR VERGİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 75. maddesinin ilk fıkrasında menkul sermaye iradının “Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkül sermaye dolayısıyla elde ettiği kâr payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır.” şeklinde tarifi yapıldıktan sonra, ikinci fıkrada hangi gelirlerin menkul sermaye iradı kapsamına girdiği açıklanmıştır.

6111 sayılı Kanun’un 80. maddesi ile Gelir Vergisi Kanunu’nun md. 75/2-5 numaralı bendinde yer alan “ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden” ibaresi “Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından” şeklinde değiştirilmiştir.

6111 sayılı Kanun ile birlikte değiştirilen 5 numaralı bent ile birlikte varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından elde edilen gelirlerin menkul sermaye iradı olduğu tadadi sayımın içerisine alarak açık bir şekilde ortaya koyulmuş olmaktadır. Ayrıca menkul sermaye iradını sağlayan şirket tarafından iradın hesaben veya nakden ödendiği sırada GVK md. 94/7 kapsamında stopaja tabi tutulması gerekmektedir.

Fakat, GVK geçici md. 67/13’te, “Bu maddede geçen menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracı ifadesi, özel bir belirleme yapılmadığı sürece Türkiye’de ihraç edilmiş ve Sermaye Piyasası Kurulu’nca kayda alınmış ve/veya Türkiye’de kurulu menkul kıymet ve vadeli işlem ve opsiyon borsalarında işlem gören menkul kıymetler veya diğer sermaye piyasası araçları ile kayda alınmamış olsa veya menkul kıymet ve vadeli işlem borsalarında işlem görmese dahi Hazine’ce veya diğer kamu tüzel kişilerince ihraç edilecek her türlü menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracını ifade eder.”  belirtilmektedir.

Yukarıda yer alan menkul kıymet tanımı ile birlikte VDŞ’ler tarafından çıkartılan kira sertifikalarının özellikleri birlikte düşünülünce GVK md. 94 değil GVK geçici 67. maddesi kapsamında iradın stopaja tabi tutulması ve bu stopaj yapılan bu tutarın nihai vergi olarak dikkate alınarak vergilenmesi gerekmektedir.

B- KURUMLAR VERGİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME

5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun md. 5/1-e ile kurumların aktiflerinde yer alan taşınmazlar ve iştirak hisselerini devrettikleri zaman elde edilen kazancın belli şartlar dahilinde %75’lik kısmının kurumlar vergisinden istisna olduğunu belirtilmiştir.

25.02.2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6111 sayılı Kanun’un 90. maddesi ile Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-e maddesine; “(Taşınmazların kaynak kuruluşlarca kira sertifikası ihracı amacıyla varlık kiralama şirketlerine satışı ile bu varlıkların varlık kiralama şirketlerince taşınmazın devralındığı kuruma satışından doğan kazançlar için bu oran %100 olarak uygulanır ve bu taşınmazlar için en az iki tam yıl süreyle aktifte bulunma şartı aranmaz.)” hükmü eklenmiştir.

Getirilen bu düzenlemenin amacı daha önce açıkladığımız üzere satıştan (taşınmazların kaynak kuruluşça devri) kaynak kuruluşun bir kar amacının olmaması asıl olarak güçlendirilmiş bir teminat gibi düşünülerek finansman temini için hukuksal bir işlem yapmasının vergi dışı bırakılmasıdır. Buna göre taşınmazların gerek kaynak kuruluşları tarafından varlık kiralama şirketlerine satışı gerekse de bu taşınmazların varlık kiralama şirketlerince taşınmazın devralındığı kuruma satışından doğan kazançların tamamı kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. Ayrıca KVK md. 5/1-e de yer alan iki tam yıl aktifte kalma şartı da bu kapsamda aranmayacağı belirtilerek bir kolaylık daha sağlanmış olmaktadır.

Ancak, varlık kiralama şirketlerine menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıklar devredilebilecektir. 6111 sayılı Yasa ile yapılan değişiklikte sadece gayrimenkullerin devirlerinden elde edilen kazançla ilgili bir istisna öngörülmüş, menkul ve maddi olmayan varlıkların elden çıkarılması halinde doğacak kazançla ilgili bir istisna öngörülmemiştir. Bu nedenle menkul ve maddi olmayan varlıkların gerek kaynak kuruluşları tarafından varlık kiralama şirketlerine satışı gerekse de bunların varlık kiralama şirketlerince bu varlıkların devralındığı kuruma satışından doğan kazançlar genel esaslara tabi olacaktır.

C- KDV AÇISINDAN GETİRİLEN DEĞERLENDİRME

6111 sayılı Kanun’un 85. maddesi ile Katma Değer Vergisi Kanunu’nun md. 17/4-g bendinde yer alan “tahvil” ibaresi “tahvil, varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikaları” şeklinde değiştirilmiştir. Gidilen değişiklik ile birlikte varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarının gerek bu kuruluşlar tarafından teslimi gerekse de taraflar arasında sonradan el değiştirmesi katma değer vergisinden istisna edilmiştir.

Ayrıca yine 6111 sayılı Kanun ile KDVK’nın 17/4’e  maddesine; “u) Menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların, varlık kiralama şirketlerine devri ile bu varlıkların varlık kiralama şirketlerince kiralanması ve devralınan kuruma devri.” şeklinde bir bent ilave edilmiştir.

Yapılan bu değişiklik ile menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların, kaynak kuruluşları tarafından varlık kiralama şirketlerine devri ile bu varlıkların varlık kiralama şirketlerince kiralanması veya bu varlıkların varlık kiralama şirketleri tarafından devralınan kuruma devri katma değer vergisinden istisna edilmiştir.

Fakat KDVK’ nın 17. maddesinin kısmi istisna olduğunu, dolayısıyla sadece teslimlerde KDV hesaplanmayacağı ve daha önceden yüklenilen KDV’nin indirim konusu yapılamayacağı hususuna da dikkat edilmesi gerekmektedir.

D- DAMGA VERGİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME

Bilindiği üzere 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na(7)  ekli  (2) sayılı tabloda damga vergisinden istisna edilmiş kağıtlar gösterilmiştir. Damga Vergisi Kanunu’na ekli (2) sayılı tablonun; “IV- Ticari ve Medeni İşlerle İlgili Kâğıtlar” başlıklı bölümüne 6111 sayılı Kanun ile şu fıkra eklenmiştir. “40. Menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların varlık kiralama şirketine devri, bunların varlık kiralama şirketince devralınan kuruma devri, bu devirlere bağlı olarak yapılan ipotek işlemleri ile bunların varlık kiralama şirketlerince kiralanması nedeniyle düzenlenen kâğıtlar ve kira sertifikaları.”

Buna göre;

- Menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların varlık kiralama şirketine devri,

- Bunların varlık kiralama şirketince devralınan kuruma devri,

- Bu devirlere bağlı olarak yapılan ipotek işlemleri,

- Bunların varlık kiralama şirketlerince kiralanması nedeniyle düzenlenen kâğıtlar ve

- Kira sertifikaları

damga vergisinden istisna edilmektedir.

E- HARÇLAR KANUNU AÇISINDAN DEĞERLENDİRME

6111 sayılı Kanun’un 84. maddesi ile 492 sayılı Harçlar Kanunu’nun 123/3. fıkrasının sonuna, “Menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların, varlık kiralama şirketine devri ile bunların varlık kiralama şirketince devralınan kuruma devri ve bu devirlere bağlı olarak yapılan ipotek işlemleri bu Kanun’da yazılı harçlardan müstesnadır.” fıkrası eklenmiştir.

Buna göre;

- Menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların, varlık kiralama şirketine devri,

- Bunların varlık kiralama şirketi  tarafından devralınan kuruma devri ve

- Bu devirlere bağlı olarak yapılan ipotek işlemleri

harçtan istisna edilmektedir.

IV- SONUÇ

SPK tarafından 1 Nisan 2010 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Seri III, No: 43 sayılı “Kira Sertifikalarına ve Varlık Kiralama Şirketlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile Varlık Kiralama Şirketlerinin(VKŞ)  Türkiye’deki faaliyet ve kuruluş esasları ile kiralama sertifikalarına ilişkin esaslar belirlenmiştir. www.ozdogrular.com

Daha sonra, 25.02.2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun ile varlık kiralama şirketlerinin doğası gereği yapmak zorunda olduğu işlemlere ve bunlar tarafından çıkarılan varlık kiralama sertifikalarına ilişkin olarak iktisadi işlemin özünü kavramak adına bazı vergisel düzenlemeler tanımlamalar getirilmiştir. Buna göre yeni bir sermaye piyasası aracı olan varlık kiralama sertifikalarının hem sermaye piyasası ayağı hem de vergi etkisi düzenlenmiş bulunmakta ve uygulamanın önü açılmaktadır. http://www.ozdogrular.com/content/view/17118/

İlyas Emre YAYLA*

Yaklaşım

(*)          Vergi Müfettişi (E. Hesap Uzmanı)

---------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.