Bilindiği üzere, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasında ayıplı mal,

I- GİRİŞ

“Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda ya da reklam ve ilânlarında yer alan veya satıcı tarafından bildirilen veya standardında veya teknik düzenlemesinde tespit edilen nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar”

olarak tanımlanmıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre, tüketici, malın teslimi tarihinden itibaren otuz gün içerisinde ayıbı satıcıya bildirmekle yükümlü olup, bu durumda, bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme, malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi veya ayıp oranında bedel indirimi ya da ücretsiz onarım isteme haklarına sahiptir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçı-üreticiden tazminat isteme hakkına da sahiptir.

Tüketicilerin satın aldıkları malları çeşitli nedenlerle geri vererek bedelini almaları veya başka bir mal ile değiştirmeleri işlemlerinin KDV karşısındaki durumu ile ilgili olarak 54 Seri No.lu KDV Genel Tebliği’nde gerekli açıklamalar yapılmış, tüketiciler tarafından satın alınan malların çeşitli nedenlerle iade edildiği durumlarda satıcılar tarafından iade edilen mal nedeniyle gider pusulası düzenleneceği ve tüketicilerden iade alınan mala ait belgenin geri alınacağı belirtilmiştir. Ancak, fiili imkansızlıklar nedeniyle tüketicilerin alış belgelerini satıcılara ibraz edemedikleri durumlarda, satıcılar tarafından mal iade işlemlerinin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceği konusunda tereddütlerle karşılaşılmaktadır.

Aşağıda, tüketicilerin ayıplı mal iadesinde belge düzeni ve bu işlemin KDV karşısındaki durumu incelenecektir.

II- TÜKETİCİLERİN AYIPLI MAL İADESİNDE KDV, ALIŞ BELGESİNİ İBRAZ ZORUNLULUĞU VE İSTİSNASI

A- 4077 SAYILI TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN’DA AYIPLI MALA İLİŞKİN OLARAK YER ALAN DÜZENLEME

Ayıplı mal, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 4. maddesinde düzenlenmiş olup, anılan madde hükmü aynen aşağıdadır:

“Ayıplı Mal

Madde-4: (Değişik: 06.03.2003-4822/4 md.)

Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda ya da reklam ve ilânlarında yer alan veya satıcı tarafından bildirilen veya standardında veya teknik düzenlemesinde tespit edilen nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar, ayıplı mal olarak kabul edilir.  

Tüketici, malın teslimi tarihinden itibaren otuz gün içerisinde ayıbı satıcıya bildirmekle yükümlüdür. Tüketici bu durumda, bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme, malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi veya ayıp oranında bedel indirimi ya da ücretsiz onarım isteme haklarına sahiptir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçı-üreticiden tazminat isteme hakkına da sahiptir.

(…)

Bu madde ile ayıba karşı sorumlu tutulanlar, ayıba karşı daha uzun bir süre ile sorumluluk üstlenmemişlerse, ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile malın tüketiciye teslimi tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallarda beş yıldır. Ayıplı malın neden olduğu her türlü zararlardan dolayı yapılacak talepler ise üç yıllık zamanaşımına tabidir. Bu talepler zarara sebep olan malın piyasaya sürüldüğü günden başlayarak on yıl sonra ortadan kalkar. Ancak, satılan malın ayıbı, tüketiciden satıcının ağır kusuru veya hile ile gizlenmişse zamanaşımı süresinden yararlanılamaz.

Ayıplı malın neden olduğu zararlardan sorumluluğa ilişkin hükümler dışında, ayıplı olduğu bilinerek satın alınan mallar hakkında yukarıdaki hükümler uygulanmaz.

 Satışa sunulacak ayıplı mal üzerine ya da ambalajına, imalatçı veya satıcı tarafından tüketicinin kolaylıkla okuyabileceği şekilde “özürlüdür” ibaresini içeren bir etiket konulması zorunludur. Yalnızca ayıplı mal satılan veya bir kat ya da reyon gibi bir bölümü sürekli olarak ayıplı mal satışına, tüketicinin bilebileceği şekilde tahsis edilmiş yerlerde bu etiketin konulma zorunluluğu yoktur. Malın ayıplı olduğu hususu, tüketiciye verilen fatura, fiş veya satış belgesi üzerinde gösterilir.

Güvenli olmayan mallar, piyasaya özürlüdür etiketiyle dahi arz edilemez. Bu ürünlere, 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun hükümleri uygulanır.

Bu hükümler, mal satışına ilişkin her türlü tüketici işleminde de uygulanır.”

B- TÜKETİCİLERİN AYIPLI MAL İADESİNDE KDV VE BELGE DÜZENİ

Tüketicilerin, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun’a göre mal iadelerinde belge düzeni ve KDV yönünden yapılması gereken işlemler 54 Seri No.lu KDV Genel Tebliği’nin (B) bölümünde açıklanmıştır. Tebliğ’de yapılan açıklamalar ayıplı mal iadesi içinde aynen geçerlidir.

Buna göre, tüketicilerin anılan kanun kapsamında ayıplı mal iadesinde tercihlerine göre oluşacak KDV uygulaması ve belge düzeni aşağıda açıklanmıştır.

1- Tüketicilerin Satın Aldıkları Malları İade Edip Bedelini Geri Almaları (Bedel İadesini İçeren Sözleşmeden Dönme) Hali

54 Seri No.lu KDV Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, tüketiciler tarafından ayıplı malların iade edilip bedellerinin geri verilmesinin istenildiği durumlarda, satıcılar;

- İade edilen malların satış bedeli ve KDV tutarı üzerinden tüketiciler adına gider pusulası düzenleyecek, KDV’yi bu pusula üzerinde bedelden ayrıca gösterecek, iade edilen mallara ait satış faturası veya benzeri belgeleri tüketicilerden geri alarak gider pusulasına ekleyeceklerdir(1).

- Satış sırasında tahsil ettikleri KDV dahil satış bedelini, peşin satışlarda tüketicilere nakden, kredi kartı ile yapılan satışlarda satış iptali kapsamında kredi kartına hesaben olmak üzere iade edeceklerdir. Satışın peşin veya kredi kartı dışında yapıldığı ve tüketicilerden hiç bir bedel tahsil edilmediği hallerde ise, tüketicilere herhangi bir ödeme yapmayacaklardır.

- Tüketicilere iade ettikleri ve gider pusulası üzerinde ayrıca gösterdikleri KDV’yi düzeltme yaptıkları ay KDV beyannamesinin “Mal İadeleri ve Gerçekleşmeyen İşlemler Nedeniyle Düzeltilecek KDV” başlıklı 34. satırında göstererek indirim konusu yapabileceklerdir.

2- Tüketicilerin Ayıplı Malı Ayıpsız Misliyle (Birebir Aynısıyla) Değiştirme Hali

Tüketicilerin ayıplı malı ayıpsız misliyle değiştirmek istemeleri halinde, satıcıların vergi uygulaması bakımından tüketicilerin iade ettikleri malları satış iadesi, tüketicilere iade edilen ayıplı malın yerine ayıpsız mal verilmesini ise yeni satış olarak değerlendirmeleri gerekir. Dolayısıyla, bu gibi durumlarda satıcıların;

- Tüketicilerin ayıplı malı iade etmeleri ile ilgili olarak yukarıda 1. bölümde belirtilen işlemleri (para iadesi hariç) yapmaları,

- İade edilen ayıplı malın yerine verdikleri misli malın değeri üzerinden fatura veya benzeri belge düzenlemeleri ve KDV hesaplamaları

gerekir.

3- Tüketicilerin Ayıp Oranında Bedel İndirimi ya da Ücretsiz Onarım Talebinde Bulunması

Tüketicilerin ayıplı mal nedeniyle ayıp oranında bedel indirimi talebinde bulunması halinde, satıcı tarafından tespit edilen ayıp oranında satış bedelinden yapılacak bedel indiriminin KDV Kanunu’nun 35. maddesi kapsamında “matrahta de­ğişiklik” olarak değerlendirilmesi gerekir.

Bu durumda, satıcı tarafından ayıp oranında yapılacak bedel indirimi ve KDV tutarı üzerinden satış faturasına atıfta bulunularak tüketici adına gider pusulası düzenlenmesi ve KDV’nin bu pusula üzerinde ayrıca gösterilmesi, KDV dahil tutarın tüketiciye iade edilmesi gerekir. Gider pusulası üzerinde ayrıca gösterilen KDV, satıcı tarafından düzeltmenin yapıldığı dönemde indirim konusu yapıla­caktır.

Öte yandan, tüketicinin ayıplı mal nedeniyle ücretsiz onarım talebinde bulunması halinde, satıcının ücretsiz onarım işlemini yapması ve ayıbı gidermesi gerekir. Yapılan ücretsiz onarım nedeniyle satıcı tarafından tüketiciye fatura düzenlenmesi ve KDV talep edilmesi söz konusu olmayacaktır.

4- Tüketicilerin Ayrıca Tazminat Talebinde Bulunmaları

Yukarıda (A) bölümünde de belirtildiği üzere, tüketicilerin bu 3 seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçı-üreticiden tazminat isteme hakkı da bulunmaktadır.

3065 sayılı KDV Kanunu’nun 1/1. maddesine göre, Türkiye’de yapılan ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti kapsamındaki mal teslimleri ve hizmet ifaları KDV’ye tabi olup, bu teslim ve hizmetlerin karşılığını oluşturan bedeller üzerinden KDV hesaplanması ve beyan edilmesi gerekmektedir. Tazminatlar ise, bir mal teslimi ve hizmet ifasının karşılığını oluşturmadığından, KDV’nin konusuna girmemektedir.

Bu açıklamalara göre, tüketicilerin ayıplı mal nedeniyle yukarıda belirtilen 3 seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçı-üreticiden talep ettikleri tazminat, KDV’nin konusuna giren bir teslim ve hizmetin karşılığını oluşturmadığından, vergiye tabi olmayacaktır. 

C- TÜKETİCİLERİN ALIŞ BELGESİNİ İBRAZ EDEMEMELERİNİN AYIPLI MALI İADE ETMELERİNE ENGEL OLUŞTURMADIĞI

54 Seri No.lu KDV Genel Tebliği’nde, “tüketiciler tarafından malların iade edilip bedellerinin geri verilmesinin istendiği durumlarda, satıcı tarafından ödenen bedellerin KDV dahil tutarlarının tüketiciye iade edileceği, satıcıların işlemlerinin düzeltilmesi için iade edilen mal nedeniyle gider makbuzu düzenleyecekleri ve tüketiciden iade edilen mala ait fatura ve benzeri belgeyi bu makbuz ekinde geri alacakları” açıklanmıştır. Ancak, aynı Tebliğ’de, iade edilen mala ait fatura veya benzeri belgelerin tüketiciler tarafından geri verilemediği durumlarda ne gibi bir işlem yapılacağı açıklanmamıştır.

Uygulamada, tüketiciler kaybetme, yok olma gibi nedenlerle alış belgelerini ibraz edemeyebilmektedirler. Maliye Bakanlığı bu gibi durumlar yapılacak işlemleri tayin ettiği bir özelgede açıklamış olup, alış belgelerinin ibraz edilememesinin tüketicilerin mal iadelerine engel oluşturmadığını belirtmiştir. Adı geçen Bakanlığa göre bu gibi durumlarda, satıcılar tarafından yukarıda (B/1,2,3). bölümünde belirtilen düzeltme işlemleri yapılacak, tüketicilerin iade ettikleri mallar/bedel indirimi için gider pusulası düzenlenecek, ancak bu pusulada alış belgesinin ibraz edilemediği açıkça belirtilecektir. Tüketicilere iade edilen ayıplı malın yerine verilen ayıpsız misli mal için fatura veya benzeri belge düzenlenecektir.

Maliye Bakanlığı’nın söz konusu Özelgesi’nin özeti aşağıdadır:

“54 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği’nin B/1 bölümünde, tüketiciler tarafından satın alınan malların çeşitli nedenlerle iade edildiği durumlarda satıcılar tarafından iade edilen mal nedeniyle gider pusulası düzenleneceği ve tüketiciden iade edilen mala ait belgenin geri alınacağı açıklanmıştır.

Ancak, Bakanlığımıza yansıyan olayların yeniden değerlendirilmesi sonucunda, yukarıda bahsedilen işlemlerde fiili imkansızlıklar nedeniyle satın alınan mallara ait belgelerin satıcılara geri verilemediği anlaşılmıştır.

Bu durumda da satıcılar, tüketicilerin iade ettikleri mallar için yine gider pusulası düzenleyecekler ve pusulada alış belgesinin ibraz edilemediğini açıkça belirteceklerdir.”(2) www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

Yukarıda yapılan açıklamalardan da fark edileceği üzere, tüketiciler satın aldıkları ayıplı mallar nedeniyle malın teslimi tarihinden itibaren otuz gün içerisinde ayıbı satıcıya bildirerek, bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme, malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi veya ayıp oranında bedel indirimi ya da ücretsiz onarım isteme haklarına sahiptir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketicilerin bu seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçı-üreticiden tazminat isteme hakkı da bulunmaktadır. Ayıplı mallarla ilgili olarak bütün bu durumların KDV karşısındaki durumu ve belge düzeni yukarıda açıklanmıştır. Ayrıca, 54 Seri No.lu KDV Genel Tebliği’ne göre, 4077 sayılı Kanun kapsamında yapılan mal iadelerinde alış belgelerinin satıcılara ibraz edilmesi gerekir. Ancak, Maliye Bakanlığı, alış belgesinin ibraz edilememesinin iade işlemine engel oluşturmayacağı, ancak bu gibi durumlarda düzenlenecek gider pusulası üzerine bu durumun ayrıca şerh olarak düşülmesi gerektiği görüşündedir. Kişisel görüşümüz de aynı doğrultuda olup, sadece belge ibraz edilememesi ayıplı malın iade işlemine engel oluşturmamaktadır. http://www.ozdogrular.com/content/view/17122/

Abdullah TOLU*

Yaklaşım

(*) Rekabet Kurumu İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanı V.

(1)  V. Arif ŞİMŞEK - Abdullah TOLU, Katma Değer Vergisinde İndirim, Yaklaşım Yayınları, Ankara, Nisan 2002, s. 374-375

(2)  MB’ nin, 18.09.1997 tarih ve 39973 sayılı Özelgesi.

---------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.