Gerek 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu, gerek 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu, gerekse 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda bağımsız nitelikteki tarımsal faaliyetlerine istinaden sigortalı olmak zorunda olanların primlerinin sattıkları ürün bedellerinden tevkifat yapılmak suretiyle tahsil edilmesine imkan veren düzenlemeler yer almaktadır.

I- GİRİŞ

Tevkifat uygulaması devredilen Bağ-Kur Genel Müdürlüğü’nün önemli sorunlarından bir olmuştur. Kurum uzun yıllar konu ile ilgili olarak birçok dava ile karşı karşıya kalmıştır. Sosyal Güvenlik Kurumu söz konusu davaların sonuçlarını da dikkate almak suretiyle son dönemde oldukça faydalı düzenlemeler yapmıştır. Yazımızda sattıkları ürünlerden prim kesilenlerin sigortalılığı ile ilgili tereddüt edilen hususlar giderilmeye çalışılacak, tevkifat yapılanların günümüzdeki durumları açıklanmaya çalışılacaktır.

II- SOSYAL GÜVENLİK KURUMU ÇİFTÇİLERİN SİGORTA PRİMLERİNİ SATTIKLARI ÜRÜN BEDELİNDEN KESEREK TAHSİL EDEBİLİR

17.10.1983 tarihli 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 36. maddesinde ve 02.09.1971 tarihli ve 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu’nun 24.07.2003 tarihli 4956 sayılı Kanun’un 27. maddesi ile değişik 53. maddesinde Kurumun prim alacaklarının Bakanlar Kurulu kararı ile ürün bedellerinden tevkif suretiyle de tahsil edilebileceği, 5510 sayılı Kanun’un 88. maddesinde ise Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi kapsamında sigortalı olarak tescil edilmiş olanların (bağımsız tarımsal faaliyette bulunanlar) prim borçlarını, sattıkları tarımsal ürün bedellerinden borç tutarını geçmemek şartıyla % 1 ilâ % 5 oranları arasında olmak üzere kesinti yapmak suretiyle tahsil etmeye yetkili olduğu belirtilmektedir.

III- BAKANLAR KURULU’NUN 03.04.1993 TARİHLİ VE 93/4384 SAYILI KARARI

Bakanlar Kurulu’nun 2926 sayılı Kanun’un 36. maddesi gereğince verilen söz konusu kararı([1]);

“1- Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadî işletmeleri; zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler ve gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı çiftçilerden satın aldıkları ürün bedellerinden, bunların Bağ-Kur prim borçlarına mahsuben % 1 oranında tevkifat yaparak düzenledikleri belgelerde göstermek ve tevkif ettikleri tutarları ertesi ayın 20. günü akşamına karar Bağ-Kur hesaplarına intikal ettirmek zorundadır.

2- 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamına girmeyen çiftçilerin ürün bedellerinden tevkif suretiyle tahsil edilen tutarlar ile mezkur Kanun kapsamına girmekle beraber, ödemeleri gereken prim tutarlarından daha fazla primi tevkif suretiyle ödeyen sigortalıların fazladan ödedikleri tutarlar, adı geçen Kanun’un 38. maddesi uyarınca kendilerine iade olunur.

3- Bağ-Kur’un prim alacaklarının ürün bedellerinden tevkif suretiyle tahsili ve yersiz olarak alınan tutarların iadesine ilişkin usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca belirlenir.”

hususlarını içermektedir.

IV- 4 SERİ NUMARALI UYGULAMA TEBLİĞİ([2])

Çiftçilerin sattıkları mallardan prim kesilmesi uygulaması ilk olarak 2926 sayılı Kanun’un 36. maddesine istinaden üst bölümde belirtilen 03.04.1993 tarihli ve 93/4384 sayılı Kararnameye istinaden([3]),2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliği kapsamında 01.04.1994 tarihi itibarıyla başlatılmıştır.

Anılan Tebliğ’de 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu hükümleri uyarınca çiftçilerden satın aldıkları ürün bedelleri üzerinden vergi tevkifatı yapmak zorunda olan kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar (kooperatifler ve diğer kurumlar), ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmelerinin, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı çiftçilerden ürün alımlarında yaptıkları vergi tevkifatının yanı sıra, ürün bedelleri üzerinden Tebliğ’deki esaslar dahilinde % 1 oranında prim tevkifatı yapmaları gerektiği belirtilmektedir. Aynı Tebliğ’de ayrıca tevkifat işlemlerinde kullanılacak belgeler ve bu belgelerde yer alacak bilgiler, tevkifat tutarlarının Kurum hesaplarına yatırılması ve tevkifat bildirimlerinin verilmesi, tevkif suretiyle alınan primlerin sigortalıların prim borçlarına mahsubu ve yersiz olarak alınan primlerin iadesi, 2926 sayılı Kanun kapsamına girmeyenlerin durumu, prim tevkifatı nedeniyle tescil ve sigortalılığın başlangıcı gibi konular ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

V- 4 SERİ NUMARALI UYGULAMA TEBLİĞİ’NDE DEĞİŞKİLİK YAPAN TEBLİĞ([4])

4 Seri Numaralı Uygulama Tebliği’nin;

“2926 sayılı Kanun’un 2. maddesine göre sigortalı sayıldıkları halde, Kanun’un 7. maddesinde öngörülen üç aylık süre içinde Kuruma kayıt ve tescilini yaptırmayan sigortalıların tescil işlemleri, Kanun’un 9. maddesine göre Kurumca re'sen yapılmakta ve sigortalıların hak ve yükümlülükleri de kayıt ve tescil edildikleri tarihi takip eden aybaşından itibaren başlamaktadır.

Ancak, Kanun’un 2. maddesine göre sigortalı olmaları gerektiği halde, Kuruma kayıt ve tescilleri yapılmamış çiftçilerin, tevkifatın yapıldığını gösteren belgeleri de eklemek suretiyle yazılı talepte bulunmaları halinde, söz konusu talepleri tescil için irade beyanı olarak değerlendirilecek ve tevkifat tutarının Kurum hesaplarına, bildirimin ise Kurum kayıtlarına intikal etmesi koşuluyla, sigortalılıkları tevkifatın yapıldığı tarihi takip eden aybaşı itibariyle başlatılacaktır.”

hükümlerini içeren “I- Prim Tevkifatı Nedeniyle Tescil ve Sigortalılığın Başlangıcı” başlıklı bölümü 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliği’nde Değişiklik Yapan Tebliğ ile iptal edilmiştir.

VI- 4 SERİ NUMARALI UYGULAMA TEBLİĞİ’NDE 2002 YILINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİĞİN BAĞ-KUR TARIM SİGORTALILARINA ETKİLERİ

Üst bölümde belirtilen 2002 yılında yapılan değişikliğe kadar, 4 Seri No.lu Tebliğ’in “I- Prim Tevkifatı Nedeniyle Tescil ve Sigortalılığın Başlangıcı” başlıklı bölümü gereğince, devredilen Bağ-Kur Genel Müdürlüğü’nce, bağımsız tarımsal faaliyetleri nedeniyle sigortalı olma hakkı bulunan çiftçilerin tevkifatın yapıldığını gösteren belgeleri de eklemek suretiyle yazılı talepte bulunmaları halinde, tevkifat tutarının Kurum hesaplarına, bildirimin ise Kurum kayıtlarına intikal etmesi koşuluyla, tevkifatın yapıldığı tarihi takip eden aybaşı itibariyle sigortalılıkları başlatılmaktaydı. Ancak Tebliğ’in söz konusu hükmünün kaldırılması nedeniyle Bağ-Kur Genel Müdürlüğü söz konusu şartlar gerçekleşmiş olsa bile Tebliğ’de 2007 yılında yapılan değişikliğe kadar sigortalılık taleplerini reddetmek zorunda kalmıştır. Kurum bu sebeple çok sayıda dava ile karşı karşıya kalmış ve bunların pek çoğunu kaybetmiştir.

Birçok yargı kararında olduğu gibi örneğin Yargıtay’ın 2005 yılında verdiği bir kararda([5]);

“…prim borçlarının ürün bedellerinden tevkifat suretiyle kesilerek Bağ-Kur'a ödenmesi halinde kayıt ve tescil için Kuruma başvuru olmasa dahi bahse konu biçimde prim ödenmesi suretiyle kayıt ve tescil konusundaki iradelerini ortaya koydukları tartışmasızdır. Davaya konu olayda da, davacının 26.09.1999 tarihinden itibaren tarımsal faaliyetine ilişkin olarak primleri ürün bedellerinden tevkifat suretiyle kesilerek adına Bağ-Kur hesabına yatırılmıştır. Bağ-Kur’un iş bu prim ödemesine rağmen, sigortalıyı resen kayıt ve tescil etmemesi yasanın kendisine yüklediği resen tescil mükellefiyetine aykırılık teşkil etmektedir. Davalı kurumun Anayasa’dan kaynaklanan sosyal güvenlik görevini gereği gibi yapmamasının sonuçlarının sigortalıya yükletilerek, davacının bu süredeki sigortalılığının geçersiz sayılması Medeni Kanun’un 2. maddesinde öngörülen genel nitelikteki afaki iyi niyet kuralları ile de bağdaşmamaktadır.

Öte yandan, 2926 Sayılı Yasa’nın 10. maddesine göre, tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışmanın yasal karinesi olan belge ve kayıtların da davacı adına bulunduğu ortadadır. Bu durumda, davacıdan ilk Bağ-Kur primi kesintisinin (tevkifatın ) yapıldığı 26.09.1999 tarihini takip eden ay başından itibaren davacının tarım Bağ-Kur sigortalısı olduğunun tespitine karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir…”

değerlendirmelerine yer verilmiştir.

Görüldüğü üzere Yargıtay, primleri tevkifat suretiyle tahsil edilen çiftçilerin tevkifata ilişkin belgelerini Kuruma geç verseler bile tescil edilmelerinin zorunlu olduğunu belirtmiş olup bu zorunluluğu Kurumun Anayasa’dan kaynaklanan sosyal güvenlik alanındaki misyonuna dayandırmıştır.

VII- 4 SERİ NUMARALI UYGULAMA TEBLİĞİNDE 2007 YILINDA YENİDEN YAPILAN DEĞİŞİKLİK

Söz konusu Tebliğ’de 2002 yılında yapılan sigortalılık tesciline ilişkin ilk değişiklik sonrası Kurumca tarım sigortalılarının tescili ile ilgili olarak başlatılan yeni uygulama yargı organlarınca hukuka uygun bulunmadığından, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı çiftçilerin mağdur olduğunu da değerlendirerek söz konusu Tebliğ’de 2007 yılında yeniden düzenleme yapmıştır. Tebliğ’e yapılan ekleme ile 2002 öncesi uygulamaya geri dönülmüş daha önceki uygulama daha da genişletilmiştir([6]).

Yeni düzenleme ile çiftçiler tevkifatın yapıldığını gösteren belgeleri de eklemek suretiyle yazılı talepte bulunmaları halinde, tevkifat tutarının Kurum hesaplarına, bildirimin ise Kurum kayıtlarına intikal etmesi koşuluyla tekrar tescil edilmeye başlamıştır. Hatta yeni Tebliğ geçmiş yargı kararlarını da dikkate almak suretiyle tescil edilen çiftçilerin tarımsal faaliyetlerini devam ettirmeleri koşuluyla, sigortalılıklarının da devam ettirileceğini, tarımsal faaliyetin tespitinde ziraat odası kayıtlarının esas alınacağını, ziraat odası kaydı olmaması halinde, tevkifata esas ürüne ilişkin kamu kurum ve kuruluşlarının, meslek kuruluşlarının, kooperatif veya birliklerin, kayıtlarının esas alınacağını hüküm altına almıştır.

Kurum söz konusu Tebliğ değişikliği gereği yapılacak işlemleri açıklamak üzere 13.06.2007 tarihli ve 2007/44 sayılı Genelge’yi çıkarmıştır.

Söz konusu Genelge’nin il müdürlüklerince yapılması gereken hususların talimatlandırıldığı 4. maddesinde;

“Tebliğ değişikliğinin yayımlandığı 22.05.2007 tarihinden önce tevkifata istinaden tescillerinin yapılması için talepte bulunan, ancak geriye dönük tescilleri yapılamayan, tevkifata istinaden tescillerinin yapılması için dava açan ve halen bu davaları devam edenlerin, il müdürlüklerince tebliğ değişikliği hususunda yazılı olarak bilgilendirilmesi, sigortalıların kendi istekleri haricinde davalarından feragat etmeleri istenmeksizin işlemlerinin yapılması, ancak bu konuda Kurum avukatlarının açılmış davalarla ilgili olarak “dava konusunun kalmadığı” yeni açılacak davalarda ise idarenin dava konusu işlemlerde zaten işlemi yaptığından ‘menfaat’ olayının bulunmadığı gerekçesiyle mahkemelere bilgi vermeleri ve davanın reddini istemelerinin sağlanması...”

hususları belirtilmiştir.

VIII- GELİRLERİNDEN PRİM TEVKİFATI YAPILMIŞ ÇİFÇİLERİN SİGORTALILIK TESCİLİ HAK SAHİPLERİNCE DE TALEP EDİLEBİLMEKTEDİR

Konu ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nca 05.03.2009 tarihli ve 2009/35 sayılı Genelge yayımlanmıştır. Genelge’de;

“…2926 sayılı Kanun kapsamında bulundukları halde Kuruma kayıt ve tescilini yaptırmadan vefat eden ve vefat etmeden önce sattıkları ürün bedellerinden tevkifat yapılan çiftçilerin hak sahiplerinin de talepte bulunmaları halinde tevkifata istinaden tescillerinin yapılabilmesi hususu Kurum Yönetim Kurulu’na sunulmuş, 26.02.2009 tarihli ve 2009/89 numaralı Kararı ile Yönetim Kurulu’nda görüşülmüştür.

Alınan karar uyarınca, 2926 sayılı Kanun kapsamında bulundukları halde Kuruma kayıt ve tescillerini yaptırmayan, Kurumca da re’sen tescil edilemeyen ve vefat etmeden önce sattıkları ürün bedellerinden tevkifat yapılan çiftçilerin hak sahiplerinin talepte bulunmaları halinde, 7 Seri Numaralı Tebliğ ve 13.06.2007 tarihli ve 2007/44 numaralı Genelge hükümleri doğrultusunda, vefat eden sigortalılarımızın tevkifata istinaden geriye dönük tescillerinin yapılarak tevkifatın yapıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren sigortalılıkları başlatılacaktır...” hususları yer almaktadır.www.ozdogrular.com

IX- SONUÇ

2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliği’nin “I- Prim Tevkifatı Nedeniyle Tescil ve Sigortalılığın Başlangıcı” başlıklı bölümü 2002 yılında yürürlükten kaldırılmıştır. Söz konusu bölümün yürürlükten kaldırılması ile Bağ-Kur zorunlu olarak prim tevkifatı yapılan çiftçileri tescil etmemeye başlamıştır. Yargı organlarının Kurumun bu işlemlerini yoğunluklu olarak hukuka uygun bulmadığı için yürürlükten kaldırılan bölüm 2007 yılında yeniden 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliği’ne eklenmiştir. Söz konusu düzenlemede ayrıca sattıkları ürün bedellerinden tevkifat yapılan çiftçilerin tescil edilen sigortalılıklarının, ziraat odası kayıtları esas alınmak suretiyle tarımsal faaliyetlerini sürdürdükleri sürece devam edeceği, ziraat odası kaydı olmaması halinde, tevkifata esas ürüne ilişkin kamu kurum ve kuruluşlarının, meslek kuruluşlarının, kooperatif veya birliklerin, kayıtlarının esas alınacağı hususları yer almaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu 2009 yılında yayımladığı 2009/35 sayılı Genelge ile gelirlerinden tevkifat yapılmasına rağmen tescil edilmeden vefat eden çiftçilerin sigortalılıklarını Genelge’de belirtilen koşulların bulunması şartıyla hak sahiplerinin talebi üzerine de yapmaya başlamıştır. Belirtilen düzenlemeler sonrası sigortalıların gereksiz yere mahkemelere başvurmasının önüne geçilmiştir.

Harun ORDU*

E-Yaklaşım

(*)       SGK Başmüfettişi

([1])     13.05.1993 tarih ve 21580 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([2])     26.03.1994 tarih ve 21886 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

([3])     Söz konusu kararnamenin uygulamaya girişi 08.01.1994 tarihli ve 94/5173 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’yla 01.01.1994 tarihinden geçerli olmak üzere 01.04.1994 tarihine ertelenmiştir.

([4])      21.03.2002 tarih ve 24702 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

([5])      Yrg. 21. HD.’nin, 15.12.2005 tarih ve E: 2005/6964, K: 2005/13253 sayılı kararı (www.turkhukuksitesi.com)

([6])      22.05.2007 tarih ve 26529 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

---------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com , işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.