Sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına alarak, bu sigortalar kapsamından yararlanacak olan kişileri, sağlanacak olan sosyal güvenlik yardımlarını ve bu yardımlardan yararlanma şartlarını belirlemek amacıyla hazırlanarak 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren yürürlüğe giren 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”nda([1]) sigortacılık sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası olarak ikiye ayrılmıştır.

I- GENEL AÇIKLAMALAR

Sosyal sigortalar ise kendi içerisinde; karşılaşılan riskler ve oluşan harcamaların finansmanını temin etmek bakımından kısa vadeli ile uzun vadeli sigorta kolları olarak tasnif edilmiştir.

5510 sayılı Kanun’da sosyal sigortacılık kapsamında düzenlenen; iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortaları kısa vadeli sigorta kolları, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ise uzun vadeli sigorta kolları arasında yer alır. Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarının uzun vadeli sigorta kolu olarak adlandırılmasının nedenleri; sağlanan sosyal güvenlik yardımlarına hak kazanmada sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve belli bir yaşın tamamlanmasının koşul olarak aranması, bu sigorta kollarından yapılan yardımların bir defaya mahsus olmayıp koşullar değişmedikçe devam etmesi, sağlanacak olan sosyal güvenlik yadımlarının tespitinde esas alınacak sigortalılık hizmeti, kazanç, sigortalılık süresi gibi parametrelerin uzun bir dönemi kapsayacak şekilde hesaplanmasıdır.

Bunlardan malullük ve yaşlılık sigortasından sigortalının kendisine ölüm sigortasından ise hak sahiplerine sosyal güvenlik yardımı sağlanır. Bu sigorta kollarından sağlanacak sosyal güvenlik yardımları arasında en önemli yardım sigortalı veya hak sahiplerine aylık bağlanmasıdır. Bu sigorta kollarından sigortalı veya hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi bazı genel koşulların yanında özel koşulların da gerçekleşmesine bağlı kılınmıştır.

5510 sayılı Kanun’un uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin hükümleri 2008/Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girmiş olup daha önceden 506, 1479, 2925, 2926, 5434 sayılı Kanunlara göre geçmiş olan sigortalılık hizmetleri 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilirler.

II- AYLIK BAĞLANMA KOŞULLARI

Malul sayılma hali; 5510 sayılı Kanun’un 25. maddesinin birinci fıkrasında düzenlenmiştir. Yapılan düzenlemeye göre “sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca([2]) yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60'ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır.” hükmüne yer verilmiştir([3]).

Yine 102 sayılı ILO sözleşmesinde, maluliyet hali mesleki bir faaliyet icra edebilme gücünün, mevzuatla tayin olunan bir derecede ve muhtemelen daim olarak kaybedilmesi veya hastalık ödeneğinin kesildiği tarihte iş göremezliğin devam etmesi olarak tanımlanmıştır.

5510 sayılı Kanun’un 25. maddesinin birinci fıkrasında yapılan düzenlemeye bakıldığında malul sayılma hali için temel koşul sigortalının çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60'ını kaybetmiş olduğunun raporla tespit edilmiş olmasıdır. Malullük halinin, ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlanılan tarihten önce veya sigortalılık süresi içinde olduğunun tespit edilmesi bağlanacak olan aylığın malullük sigortasından mı yoksa yaşlılık aylığından mı yapılacağını belirlenmesinde genel bir koşuldur.

Bilindiği üzere malullük sigortası, ilk defa çalışmaya başlanılan tarihten sonra malul kalan ve bu nedenle çalışamaz duruma düşen ya da çalışma gücünü kısmen veya tamamen yitiren sigortalıların gelir kayıplarını gidermek üzere kurulmuş uzun vadeli bir sigorta koludur.

Burada malullük sigortasından aylığa hak kazanabilmek için önemli olan husus maluliyet durumunun sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladıktan sonra ortaya çıkmasıdır. Yani sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün % 60’ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalıya bu hastalık veya özrü nedeniyle malullük aylığı bağlanmaz.

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce malul sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özrü bulunan sigortalı, malullük sigortasından malullük aylığından yararlanamazsa da bu durumda olanlara kanunda belirtilen bazı koşulları taşımaları halinde yaşlılık sigortasından aylık bağlanması imkanı getirilmiştir.

Buna göre, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce Kanun’un 25. maddesinin ikinci fıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özrü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara, yaşları ne olursa olsun en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.

Ancak 4/a sigortalıları için Kanun’un geçici 6. maddesinin yedinci fıkrasının (c) bendindeki 3960 gün sayısı kademelendirilirken, 4/b sigortalıları için söz konusu şartlar 2008/Ekim ayı başından sonra tahsis talebinde bulunan sigortalılar için hemen uygulanır. Aylık bağlama şartları bakımından 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sayılan sigortalılar için uygulanacak kademeli geçiş tablosu aşağıdaki gibidir.

III- SONUÇ

Sosyal sigortacılık uygulaması bakımından sigortalı veya hak sahipleri için sağlanan sosyal güvenlik yardımları arasında tahsise bağlı bir ödeme çeşidi olan aylık ödemeleri, uzun vadeli sigorta kolları arasında sayılan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından yapılır. Bunlardan malullük sigortasından sağlanan tahsise bağlı tek yardım sigortalıya yapılan malullük aylığı bağlanması işlemidir. Bilindiği üzere malullük sigortası, ilk defa çalışmaya başlanılan tarihten sonra malul kalan ve bu nedenle çalışamaz duruma düşen ya da çalışma gücünü kısmen veya tamamen yitiren sigortalıların gelir kayıplarını gidermek üzere kurulmuş uzun vadeli bir sigorta koludur.

Malul sayılma hali 5510 sayılı Kanun’un 25. maddesinde yapılan düzenlemeye göre çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60 oranında kaybedildiğinin raporla tespit edilmesidir. Bağlanacak olan aylığın hangi sigorta kolundan sağlanacağının belirlenmesi bakımından maluliyet hali; ilk defa çalışmaya başlanılan tarihten sonra ortaya çıkmışsa malullük sigortasından, doğuştan veyahut da ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlanılan tarihten önce ortaya çıkmışsa bu kez yaşlılık sigortasından Kanun’da belirtilen diğer şartların oluşması halinde aylık bağlanması yoluna gidilir.www.ozdogrular.com

İlk defa sigortalı olarak çalışmaya başladığı tarih itibariyle malul sayılanlar için yaşlılık sigortasından yaşlılık aylığı bağlanmasında 5510 sayılı Kanun’da sigortalılık süresinin başlangıcına göre en az onbeş yıldan beri sigortalı olmak ve sigortalılık gün sayısı bakımından en az 3600 günden başlamak şartıyla kademeli bir geçiş süresi öngörülmüştür. Bununla birlikte aylık bağlanmasında sigortalılar için herhangi bir yaş şartı aranmamıştır. Yine aylık bağlanmasında aranan sigortalılık gün sayısı 2008 Ekim ayı başı ile 31.12.2008 tarihleri arasında sigortalı sayılanlar için 3700 gün olarak, 01.01.2009 tarihinden itibaren sigortalı olanlar için her takvim yılı başında 3700 güne 100 gün eklenmek suretiyle 3960 günü geçmemek üzere uygulanmıştır. Tahsis talebinde bulunacak olan sigortalıların durumlarını bu şekilde belirledikten sonra hangi sigorta kolunda aylık bağlama şartlarının oluşup oluşmadığını öncelikle belirlemeleri lehlerine olacaktır.

Süleyman TUNÇAY*

E-Yaklaşım

(*)         SGK Başmüfettişi

([1])       16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([2])       Bu yazıda geçen (Kurum) ibaresi (Sosyal Güvenlik Kurumu’nu) ifade eder.

([3])         5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrası ile ilk defa 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle sigortalı olarak çalışmaya başlayanlar için sigortalılık statüleri, hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar için (a) bendi, hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (b) bendi, kamu idarelerinde (a) ve (b) bentleri dışında çalıştırılanlar ise (c) bendi kapsamında sigortalılık hali olarak kabul edilmiştir.

---------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.