|
Asgari işçilik inceleme konularını yürürlük tarihi açısından ve işin konusu açısından;
I- GİRİŞ - 01.01.1994 tarihinden önce başlayıp, 01.01.1994 tarihinden sonra bitirilen özel bina inşaatı ile ihale konusu işler için 01.01.1994 tarihinden sonraki dönemler için kıyaslama yapılarak bu döneme tekabül eden süreler için, - Her türlü bina inşaatı ile ihale konusu işler, genel denetimler ve özel sektör işleri için, yapılabilir şeklinde gruplandırabiliriz. Kayıt dışı istihdamla mücadele yollarından en önemlisi olan asgari işçilik uygulaması ile ilgili asıl yetki SGK Müfettişinindir. Ancak gerek Kurum işlerinin azaltılması gerekse işverenlerin ivedi olarak netice elde etmeleri için bu yetki, ilgili Ünitede dosya memuruna ve Meslek Mensuplarına (SMMM-YMM) da verilmiştir. Makalemizde asgari işçilik incelemesinin kimler tarafından yapılabileceği izah edilecektir. II- SGK MÜFETTİŞİNCE ASGARİ İŞÇİLİK İNCELEME YAPILMASI 5510 sayılı Kanun’un “Asgarî İşçilik Uygulaması ve Uzlaşma” başlıklı 85. maddesinde; “…(asgari işçilik sonucu yapılan) Söz konusu tespitler Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları tarafından yapılır.” denilmektedir. Her ne kadar maddede SGK’nın kontrolle görevlendirilmiş memurları da belirtilmiş olsa da sosyal güvenlik kontrol memurlarına sonraki yapılan yasal ve idari düzenlemelerde asgari işçilik inceleme yetkisi verilmemiştir. Bu sebeple yukarıda belirtildiği üzere asgari işçilik incelemesinde asıl yetki SGK Müfettişinindir. Zira Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği’nin 7. maddesinin (d) bendinde “işin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarını tespit etmek” görevi Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’na verilmiştir. Ancak SGK uygulamalarında gerek bürokratik işlemlerin azaltılması ve ilgililere ivedilikle çözüm üretilebilmesi gerekse iş yükünün hafifletilmesi açısından asgari işçilik incelemesi ile ilgili inceleme SGK Müfettişi incelemesine gönderilmeden önce ilgili sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğü dosya memurunca() araştırma yapılır. İşverenin ilgili sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğü asgari işçilik incelemesi konusu işle yapılan araştırma sonucu tahakkuk ettirilen fark prim tutarını ödemeyi kabul etmemesi halinde; saptanan işçilik tutarının beyan edilen tutardan fazla olması dikkate alınarak, farkın nedeninin çalıştırılan kişilerin SGK’ya beyan edilmemesinden mi yoksa teknolojik gelişme veya bazı işlerin fatura karşılığı başka işletmelere yaptırılması gibi dışsal faydalardan mı kaynaklandığının belirlenmesi amacıyla müfettiş incelemesine gönderilir(). SGK Müfettişi, Kanun’dan aldığı yetki sonucu kendisine asgari işçilik incelemesi yapması için havale olunan işle ilgili resmi makamlarca düzenlenmiş bütün sözleşme, ruhsat, tutanak, rapor vs. belgelerdeki bilgiler çerçevesinde işveren tarafından ibraz edilen işyeri kayıt ve belgeleri inceler ve işveren veya işveren vekili ifadesini de içeren Kayıt İnceleme Tutanağı hazırlayarak Asgari İşçilik İncelemesi Raporu’nu (AİİR) düzenler. Söz konusu rapor görevli olduğu Grup Başkanlığı aracılığıyla ilgili Üniteye gönderilir. III- İLGİLİ ÜNİTEDE DOSYA MEMURUNCA ARAŞTIRMA YAPILMASI Fuzuli emek ve zaman kaybına yol açmamak, SGK’nın işlerini azaltmak ve işverenlerin taleplerini ivedi olarak elde etmek için asgari işçilik incelemesi tespitin kayıt incelenmesi yapılmaksızın ilgili Ünitede dosya memuru tarafından araştırma işlemi yapılmaktadır. Araştırma sonucu tespit edilen ve işverene tebliğ edilen prim ve gecikme cezası ve gecikme zammının ödenmemesi, taahhütname verilmemesi veya SGK’ca işyerinin denetlenmesine gerek görülmesi durumunda SGK’ca inceleme yapılması söz konusu olduğu için bu işleme Ön Değerlendirme de denilmektedir(). Dosya memurunca araştırma yapılması ile ilgili 2010/76 ve 2011/13 sayılı Genelgelerdeki düzenlemeler sonrasında araştırma işleminin yapılabileceği iş konuları arttırılmış olup, buna göre devamlı mahiyette işyeri dosyasındaki sigortalılar ile yapılan işlerde bazı istisnalar haricinde dosya memurunca araştırma işlemine tabi olması sağlanmıştır. Bu şekilde ister geçici mahiyette olsun isterse devamlı mahiyette olsun dosya memuru tarafından İhale Yoluyla Yaptırılan İşler ile Gerçek veya Tüzel Kişiler Tarafından Yapılan Özel Bina İnşaatı İşyerlerinde araştırma sonucu işin yürütümü için gerekli asgari işçiliğin miktarının hesaplanmasında; asgari işçilik oranı %25 eksiltme yapılarak uygulanmaktadır. Dosya memurunun işyeri kayıt ve belge inceleme yetkisi olmadığı ve bu sebeple araştırmada işverenin söz konusu iş kapsamında dışarıdan satın aldığı hizmetlerin faturası, işverenin söz konusu iş kapsamında SPEK üstü ödemede bulunduğu ücret ödemelerinde asgari işçilik incelemesinde değerlendirmeye tabi tutamadığı için asgari işçilik oranı %25 eksiltme yapılarak uygulanır(). Örnek: Asgari işçilik oranı % 16 olan ihale konusu işin asgari işçilik miktarının araştırma neticesinde dosya memurunca hesaplanmasında asgari işçilik oranı %25 eksiltilerek %12 olarak uygulanır. Bu şekilde dosya memurunca yapılan araştırma işlemi araştırma sonucunda, - İşyeri dosyasındaki verilerin araştırma yapılmasına imkan vermemesi halinde, - Araştırma sonucu saptanan fark işçiliğin tebliğ tarihinden itibaren işverence 1 ay içerisinde belirlenen tutarın ödenmemesi, ödenmeyeceğinin yazılı olarak belirtilmesi, fark işçilik tutarına itiraz edilmesi halinde, - (ve) işverenin inceleme konusu işle ilgili malzemeli işçilik ve salt işçilik faturalı ödemelerinin ve SPEK üstü ödemelerinin olması sebebiyle işverence istenmesi halinde, inceleme konusu işlerin SGK Müfettişince de asgari işçilik incelemesi yapılabilecektir. Bununla birlikte işveren dilerse bazı istisnai durumlar hariç Meslek Mensuplarına da (SMMM veya YMM) işyeri kayıt ve belge incelemesi sonucu ilişiksizlik raporu düzenletebilecektir. IV- MESLEK MENSUBUNCA (SMMM-YMM) ASGARİ İŞÇİLİK İNCELEME YAPILMASI Kurum iş yükünün hafifletilmesi için yayımlanan 5 Seri No.lu Tebliğ ile() Meslek Mensupları da (SMMM – YMM) ihale konusu işler ve özel bina inşaatlarında ilişiksiz belgesi yazısının verilmesine ilişkin inceleme yapma yetkisi verilmiştir(). Daha sonra bu yetki süreç içinde değişikliğe uğratılmış, alınmış ve nihayet 06.08.20003 tarihinde yürürlüğe giren 4958 sayılı Yasa ile 506 sayılı Yasa’nın 130. maddesine eklenen fıkra ile ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri işverenlerine, SGK’ya prim borçlarının bulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin verilmesinde, serbest muhasebeci mali müşavirler ile yeminli mali müşavirler tarafından işyeri kayıtlarının incelenmesi sonucunda SGK’ya bildirildiği tespit edilen işçilik tutarlarının uygunluğu, SGK’nın denetim yetkisi saklı kalmak kaydıyla, esas alınacağı belirtilmiştir. Bu yetki, 5510 sayılı Kanun’un 59. maddesiyle aynen korunmuştur. Meslek Mensuplarının (SMMM veya YMM) asgari işçilik incelemesindeki usul SGK Müfettişlerinin incelemelerindeki izledikleri usul ile aynıdır. Meslek Mensuplarının (SMMM veya YMM) asgari işçilik incelemesindeki yetkisi ile ilgili olarak; işin niteliği, meslek mensubunun mesleki, şahsi ve ailevi vs. sübjektif özelliklerinden dolayı bazı sınırlamalar getirilmiştir. Buna göre(); · Devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yaptıkları işler, · SGK’ da tescil edilmemiş işler ya da tescil edilmiş ancak işçilik bildiriminde bulunulmamış olan işler, · Ruhsatsız bina inşaatları ya da inşaat ruhsatının imar mevzuatına aykırı olması halinde bu işler, · Tamamlanmamış özel bina inşaatları, · İşyeri kayıt ve belgeleri olamayan veya zayi olmuş, incelemeye çıkarılmayacak durumda olan işyerlerinin yaptıkları geçici işler, hakkında inceleme yapamazlar. Bununla birlikte inceleme yapabilecekleri nitelikte iş olsa da Meslek Mensupları; kendilerinin, defter ve belgelerini düzenledikleri işverenlerin ve alt işverenlerin; - Üçüncü dereceye kadar kan ve sıhri hısımlarının, - Boşanmış dahi olsa eşinin usul ve füruundan birinin, - Bunların yönetici oldukları veya yönetimde görev alarak ortak oldukları, işyerleri hakkında rapor düzenleyemezler(). Örnek: Kamuya ait bir okulun ahşap olan kapı ve pencerelerinin pvc olarak değiştirilmesi ihalesini alan (A) işvereni, devamlı olarak faaliyette bulunduğu SGK’da tescilli kendi atölyesindeki hariçten işçi çalıştırmadan devamlı işçileriyle ihale konusu işi yaptığını iddia etmesi durumunda, inceleme meslek mensuplarınca değil SGK’nın denetim elemanlarınca yapılacaktır. Örnek: Karayollarının ihale ettiği yol yapım işini alan (B) işvereni, aldığı ihaleden dolayı SGK’nın ilgili biriminde geçici dosyasını süresinde tescil ettirmiş olmasına karşın işin faaliyet süresince hiç bildirimde bulunmaması halinde, inceleme SGK denetim elemanlarınca yapılacaktır. www.ozdogrular.com
V- SONUÇ “Asgari İşçilik İncelemesi”; beyan esasının suistimalinin kaçınılmaz sonucu olan kayıt dışı istihdamı önleyici en önemli tedbir olarak uygulandığı, bu sebeple sosyal güvenlik sisteminde son derece önemli otokontrol yöntemi olduğu belirtilmişti. Bu cümleden hareketle; asgari işçilik incelemesinin iki temel amacı bulunduğu anlaşılmaktadır. İlki, çalışanların işveren tarafından haksız kazanç elde etme gayesiyle kuruma bildirilmemesi ve yasal kayıtlara intikal ettirilmemesi sonucu uğrayacakları hak kayıplarını önlemek, diğeri ise asgari işçilik uygulamasıyla SGK’nın prim geliri ile devletin vergi gelirini garanti altına almaktır().www.ozdogrular.com Bu amacın gerçekleştirilmesi için SGK bünyesinde başta SGK Müfettişleri olmak üzere ilgili dosya memurlarına görev düşerken kamu hizmeti yapan mali müşavirlere de mevzuata uygun ilişiksizlik raporu hazırlama yetkisi verilmiştir. Ersin UMDU* E-Yaklaşım
SGK Müfettişi () Erkan ÖZKAN-Ali TEZEL, Asgari İşçilik Uygulaması, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2004, s. 21. () Yüksel HANCIOĞLU-İsmail ÖZTÜRK, SSK Kanunu Açısından Asgari İşçilik Uygulaması ve İdari Para Cezaları, Mustafa Kitabevi, Ankara 2004, s. 5. () İsa KARAKAŞ, Asgari İşçilik Uygulaması, Adalet Yayınevi, 2008, s. 136. () Ersin UMDU, “Sosyal Güvenlik Reform Sonrası Meslek Mensubunca (SMMM-YMM) Asgari İşçilik İnceleme Yapılmasının Yetki ve Sorumlulukları”, Yaklaşım, Sayı: 206. --------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
