2008 yılı Ekim ayı başında 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte çalışanlar açısından sosyal güvenlikte yeni bir dönem başlamıştır.

I- GİRİŞ

Özellikle memurlar ile dul ve yetimleri sosyal güvenlik hakları yönünden 2008 yılı Ekim ayı başından önce ve sonra memuriyete başlayanlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Bu kapsamda vefat eden memurun hak sahibi dul ve yetimlerinin de aylığa ve diğer ödemelere hak kazanma koşulları tabi oldukları mevzuata göre değişiklik arz etmektedir. 2008 yılı Ekim ayı başından önce memuriyeti olanlar ve 5510 sayılı Kanun’un geçici 4. maddesi kapsamında 4/1-c sigortalısı sayılanlar hakkında 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümleri uygulanmaya devam edilecektir. Bu tarihten sonra memuriyete başlayanlar ve ilk defa 5510 sayılı Kanun’a göre 4/1-c sigortalısı olanlar hakkında ise 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır.

Bu makalede 2008 yılı Ekim ayı başından önce memuriyete başlayanlar ve hakkında 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulananların hak sahibi dul ve yetimlerine aylık bağlanmasının usul ve esaslarından bahsedilecektir.

II- EŞLERİN DUL AYLIĞINA HAK KAZANMASI

Genel prensip olarak Emekli Sandığı uygulamasında vefat eden memurun dul kalan ve hak sahibi eşine aylık bağlanması için malûllük, muhtaçlık gibi özel hiçbir şart öngörülmemiştir. Dul kalanların aylık bağlanması için müracaatları yeterli olup, kendisi veya vefat edenin aynı dosyasından aylığa hak sahibi olanlardan herhangi birisi tarafından yapılması yeterlidir.

Vefat eden memurun eşinin de memur olarak çalışıyor olması ya da Emekli Sandığı’ndan emekli veya malûllük aylığı alıyor olması aylık bağlanmasına engel olmayıp sadece aylık bağlama oranını etkilemektedir. Bu durumda, dul eş hem kendi görev veya emekli aylığını hem de dul aylığını birlikte alabilmekte ancak, bağlanan dul aylığı aylık bağlama oranı % 50’yi geçememektedir. Ancak dul aylığı bağlanacak eşin Emekli Sandığı’na tabi anne veya babasından dolayı da yetim aylığına hak kazanıyor olması halinde her iki aylığı birlikte alamayacak, iki aylıktan birisini tercih edecektir.

Boşanmalarda ise evlilik birliği boşanma kararı ile değil de boşanma hükmünün kesinleşmesi ile sona ereceğinden boşanma davası sürmekteyken veya mahkemece boşanmaya hükmedilmiş olsa dahi boşanma kararı kesinleşmeden ölüm halinde dul eşe aylık bağlanacak ve evlilik birliğinin iptaline kadar da dul eşe aylık ödenecektir.

Türk vatandaşlarıyla evlenmiş yabancı uyruklu kadınlara Türkiye’de ikamet ettikleri sürece mütekabiliyet esası da dikkate alınarak dul aylığı bağlanacaktır (5434/59. md.).

Ayrıca vefat edenin kendisinden dolayı aylık bağlanacak memur veya Emekli Sandığı emeklisi ile geride kalan dulu arasındaki yaş farkı da önemlidir. Bu kapsamda vefat eden ile geride kalan dul eşinin arasındaki yaş farkının 30 ve daha fazla olması halinde evlenme akdi en az 10 yıl evvel yapılmamış veya çocukları olmamış ise dul eşe Emekli Sandığı mevzuatına göre dul için belirlenen aylık oranının yarısı oranında aylık bağlanmaktadır. Bu aylık, alt sınır aylığının altında kalması halinde; tek kişi için tespit edilen alt sınır aylığına yükseltilerek ödenecektir (5434/71. md.).

III- KIZ YETİMLERİN AYLIĞA HAK KAZANMASI

Emekli Sandığı uygulamasında genel prensip olarak kendisinden aylık bağlanacak olanların ölümü tarihinde evli bulunmayan kız çocuklarına yetim aylığı aylık bağlanmaktadır. Evlenme dolayısıyla aylığı kesilmiş olanlardan sonradan boşanan veya dul kalanların da eski aylıkları bağlanarak ödenmektedir. Ölüm tarihinde evli olmaları sebebiyle aylık bağlanmamış kız çocuklarından bilahare boşanan veya dul kalanlara da bu tarihleri takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmakta, bu takdirde daha önce memurun vefatı tarihinde aylığa hak kazanmış dul ve yetimlere bağlanmış olan aylıklar bu yeni durum karşısında oran olarak tekrar düzeltilmektedir (5434/75. md.).

Bu kapsamda vefat eden memurdan dolayı aylık bağlanacak kız yetimlerin vefat tarihinde önceden evli olmakla birlikte dul kalanlar veya boşananlar da dahil olmak üzere evli olmamaları yeterli gibi gözükmekte ise de 5434 sayılı Kanun’a tabi bir görevde çalışmıyor olmaları da gerekmektedir (5434/99. md.).

Ayrıca babalarının veya annelerinin vefat tarihinde evli veya 5434 sayılı Kanun’a tabi bir görevde çalışıyor olmaları sebebiyle aylık bağlanmamış kız yetimlere, boşanma veya dul kalmaları ile, çalıştıkları 5434 sayılı Kanun’a tabi görevlerden ayrılmaları gibi sebeplerle sonradan aylığa hak kazanma şartlarını haiz olmaları durumunda, bu durumlarının kesinleştiği tarihi takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır.

Ancak bu şekilde aylığa hak kazananların görevden ayrıldığı, boşandığı veya dul kaldığı tarihten itibaren aylığa hak kazanabilmeleri için beş yıl içinde başvurulması gerekmekte olup, bu süreyi geçirenlere; müracaat tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır.

IV- ERKEK YETİMLERİN AYLIĞA HAK KAZANMASI

Emekli Sandığı uygulamasında genel olarak memurun vefat ettiği tarihte 18 yaşını, ortaöğrenimde ise 20 ve yüksek öğrenimde ise 25 yaşını doldurmamış erkek çocuklara aylık bağlanmaktadır. Vefat tarihinde 18 yaşını doldurmuş ve öğrenci olmamaları nedeniyle aylık bağlanmamış erkek çocuklara, öğrenim durumlarına göre bu yaşları geçmemek şartıyla aylık bağlanmaktadır. Yetim aylığını almakta iken öğrenim durumlarına göre yaşlarını doldurmaları veya öğrencilik durumlarının sona ermesi nedeniyle aylıkları kesilen veyahut ortaöğrenimde 20 yaşını doldurmuş olmaları nedeniyle aylık bağlanmamış erkek çocuklardan, bu yaşları geçmemek şartıyla yeniden veya ilk defa öğrenci olanlara öğrenci oldukları tarihi takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır. Ortaöğrenimi bitirdikten sonra ve 20 yaşını doldurmadan önce ilk ders yılında yüksek öğrenime başlayan erkek çocukların aylıkları aralıksız ödenmektedir. Ortaöğrenimi bitirdikten sonra yüksek öğrenime devam edebilmek için yurt dışında yabancı dil öğreniminde geçen sürenin en çok bir yılı ile yüksek lisans ve lisansüstü uzmanlık öğrenimlerinde geçen sürelerin tamamı yüksek öğrenimden sayılmaktadır. Bir yüksek öğrenimin bitirilmesinden sonra ikinci bir yüksek öğrenimde geçen süreler ile doktora veya ikinci defa yapılan yüksek lisans veyahut lisans üstü uzmanlık öğreniminde seçen sürelerde aylık ödenmemektedir. Vefat tarihinde iyileştirilmesi olanaksız hastalıklarının veya sakatlıklarının çalışmalarına engel olduğu Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu’nca onaylanacak raporla tespit edilenlere muhtaç olmaları şartıyla, vefat tarihindeki yaşları ne olursa olsun vefat tarihini izleyen aybaşından, sonradan bu şekilde malul ve muhtaç duruma düştükleri anlaşılanlara kendileri veya veli veyahut vasileri tarafından başvuru tarihlerini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır (5434/74. md.).

Böylece erkek yetimlerin aylığa hak kazanabilmeleri için kendisinden aylık bağlanacak olanların vefatı tarihinde bu şartları haiz olmaları yeterli olmakla birlikte malul ve muhtaç olmaları kaydıyla aylık bağlananlar hariç evli olmamaları, 5434 sayılı Kanun’a tabi bir görevde çalışmıyor olmaları gerekmektedir.

Diğer taraftan, kendisinden aylık bağlanacak olanların vefatı tarihinde aylığa hak kazanamayan veya bağlanan aylıkları çeşitli nedenlerle kesilen erkek yetimlere aylığı kesildikten sonra başkasının yardımı olmaksızın hayatlarını devam ettiremeyecek derecede malul ve muhtaç duruma girerlerse başvurularını takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır (5434/Ek 14. md.).

V- ANNE VE BABANIN AYLIĞA HAK KAZANMASI

Vefat eden iştirakçilerin, iştirakçi bulunmayan dul ve muhtaç anneleri ile iştirakçi olmayan ve ölüm tarihinde muhtaç ve 65 yaşını doldurmuş bulunan babalarına başvuru tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır. Muhtaç babalardan çalışarak geçimini sağlayamayacak derecede malûl olanlar için yaş kaydı aranmamaktadır. Muhtaç olması sebebiyle aylık bağlanan babanın ölümünde aylığı muhtaç olması şartı ile başvuru tarihini takip eden aybaşından itibaren öz anneye bağlanmaktadır.

Memurun vefatı tarihinde evli bulunmaları dolayısıyla aylık bağlanmamış ve sonradan dul kalmış veya boşanmış muhtaç anneler ile 65 yaşını doldurmamış malûl ve muhtaç bulunmayan babaların 65 yaşını doldurmaları veya malûl duruma girmeleri halinde, muhtaç bulunmaları şartı ile 65 yaşını doldurmuş olmakla beraber muhtaç olmadıklarından dolayı aylık bağlanmamış bulunanların sonradan muhtaç duruma girmeleri halinde başvuru tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır (5434/72. md.).

Bu kapsamda anne ve babaların aylık başlangıç tarihleri müracaat tarihini takip eden aybaşı olarak belirlenmiştir. Babaların aylığa hak kazanabilmeleri için ise kendisinden aylık bağlanacak olanın vefat tarihinde, iştirakçi olmamaları, muhtaç ve 65 yaşını doldurmuş bulunmaları ya da iştirakçi olmamaları, muhtaç ve çalışarak geçimini sağlamayacak derecede malûl olmaları gerekmektedir. Annelerin aylığa müstahak olabilmeleri için ise kendisinden aylık bağlanacak olanın vefatı tarihinde, dul ve muhtaç olmaları şartı aranacaktır.

Kısaca belirtmek gerekirse genel olarak vefat edenin geride bıraktığı anne ve babasından sadece aylık bağlama şartlarını taşıyan babasına aylık bağlanmakta, anneye ise ancak babanın ölümünden sonra muhtaç olması halinde aylık bağlanabilmektedir. Diğer taraftan, ölüm tarihinde boşanmış anne ve babanın her birine ayrı ayrı aylık bağlanmaktadır. Evlat edinene ise evlatlıktan aylık bağlanmamaktadır. www.ozdogrular.com

VI- SONUÇ

Esasen 5434 sayılı Kanun’da vefat edenin hak sahibi dul ve yetimlerine aylık bağlanabilmesi için genel olarak 10 yıl hizmet şartı aranmakta iken 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren 5510 sayılı Kanun’un geçici 4. maddesi ile bu süre 5 yıla düşürülmüştür. Hak kazandırıcı bu süreden 2008 yılı Ekim ayı başından önce vefat edenin hizmet süresinin 10 yılın altında kalması nedeniyle taraflarına aylık bağlanamayan ve vefat ettiği tarihte hizmet süresi 5 yıldan fazla olanların dul ve yetimlerine de başvuru şartına bağlı olarak bu hak verilmiştir. Hatta bu durumdaki kişiler vefat edenin hizmet süresi 5 yıldan az ise ve varsa borçlanma kapsamındaki süreleri ile bu süreyi 5 yıla tamamlayabiliyorlarsa bu süreleri borçlanarak da taraflarına aylık bağlanmasını isteyebilmektedirler.

Diğer taraftan 5434 sayılı Kanun’un 77. maddesi hükmüne göre;

a) Kendisinden aylık bağlanacak, iştirakçiyi veya emekli, adi malûllük, vazife malûllüğü aylığı alanı kasten ve haksız yere öldüren veya öldürmeye teşebbüs edenlere veya bu Kanun gereğince adi malûl sayılacak hale getirenlere,

b) Kendisine aylık bağlatacak iştirakçiye veya emekli, adi malûllük veya vazife malûllüğü aylığı alana veya ailesine karşı ağır bir cürüm işlediğinden veya bunlara karşı kanunen mükellef olduğu vazifeleri ifada büyük bir kusur irtikâp eylediğinden dolayı ölüme bağlı bir tasarrufla mirastan ıskat edilenlere,

c) Evli kız ve erkek çocuklarla anneye,

dul ve yetim aylığı bağlanmamaktadır.

Ayrıca 5434 sayılı Kanun’un 93. maddesine göre de 5434 sayılı Kanun’a göre bağlanan aylıkları alanlardan;

a) Harp malûlleriyle evlenen kadınlar hariç olmak üzere evlenen dul eşlerin, anne ve kız ile erkek çocukların,

b) Muhtaç durumdan çıkan anne ve babanın

aylıkları, bu durumlarının oluştuğu tarihleri takip eden aybaşından itibaren kesilmektedir. Bunların, 5434 sayılı Kanun uyarınca yeniden aylığa hak kazanmaları şartıyla tekrar aylıkları bağlanmaktadır. http://www.ozdogrular.com/content/view/17373/

Akın ŞİMŞEK*

E-Yaklaşım 

______________________________

( * )  Kamu Yönetimi Uzmanı, Rekabet Kurumu Basım ve Yayın Müdürü

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.