Altı bölüm halinde hazırlanan bu çalışmanın son bölümünde, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde yer alan ve gerçek usulde ücret geliri elde eden ücretlilerin yararlandığı “As­gari Ge­çim İn­di­ri­mi” uygulamasından, “Yıllık Beyanname Veren Ücretlilerin Nasıl Yararlanacakları” soru ve cevaplarla açıklanmaya çalışılacaktır.[1]

I- GİRİŞ

SORU-1: Yıllık beyanname veren bütün ücretliler asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanabilir mi?

Asgari geçim indirimi uygulamasına ilişkin olarak yayımlanan 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nin[2] “Yıllık Beyanname Veren Ücretlilerde Asgari Geçim İndirimi Uygulaması” başlıklı bölümünde, Gelir Vergisi Kanunu’nun 95. maddesi gereği ücretlerinden vergi tevkif usulü cari olmayan ve bu nedenle ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretlilerde asgari geçim indirimi, yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmek suretiyle gerçekleştirileceği açıklanmıştır.

Buna göre, ücretlerinden yıl içinde gelir vergisi tevkifatı yapılmayan ve bu nedenle ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretliler, asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanabilirler. Elde ettikleri ücret gelirleri yıl içinde tevkifata tabi tutulmadığı için yıllık beyanname veren dar mükelleflerin bu sistemden yararlanmaları mümkün değildir.

Yıllık beyanname veren ücretlinin asgari geçim indiriminden yararlanması ihtiyari bir durum olup, asgari geçim indiriminden faydalanmak isteyen ücretlinin, “Aile Durumu Bildirimi”ni doldurarak yıllık beyannameye eklemesi gerekmektedir. Örneğin 2011 yılında elde ettiği tevkifatsız ücret geliri nedeniyle yıllık beyanname üzerinden sistemden yararlanmak isteyen bir ücretli “Aile Durumu Bildirimi”ni doldurarak, yıllık gelir vergisi beyannamesine ekleyecek ve bu bildirimi yıllık gelir vergisi beyanname verme süresi içinde (1-25 Mart 2012) bağlı olduğu vergi dairesine verecektir.

SORU-2: Ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmesi ne şekilde olmaktadır?

Gelir Vergisi Kanunu’na göre gerçek usulde elde edilen ücret gelirlerinin vergilendirilmesi iki şekilde yapılmaktadır. Birinci yöntemde işverenler tarafından hizmet erbabına ödenen ücretler aynı Kanun’un 94. maddesine göre nakden veya mahsuben ödemenin yapıldığı sırada tevkif suretiyle kesinti yapılmakta ve sorumlu sıfatıyla beyan edilmektedir. İkinci yöntemde ise tevkifata tabi olan birden fazla işverenden elde edilen ücret gelirleri anılan Kanun’un 86. maddesinde belirtilen şartlar dahilinde, ücret gelirini elde edenler tarafından yıllık beyanname ile beyan edilmekte ve yıl içinde tevkif suretiyle ödenen vergiler ise hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmektedir. Ayrıca, GVK’nın 95. maddesi gereğince ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayan ücret geliri elde edenler de ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorundadırlar.

SORU-3: Tevkifata tabi olmayan ücret gelirlerini yıllık beyanname ile beyan edenler kimlerdir?

Gelir Vergisi Kanunu’nun 95. maddesinde tevkifata tabi olmayan ücretler belirtilmiş ve vergi tevkif usulünün cari olmayacağı bu durumlarda ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyan edileceği hüküm altına alınmıştır. Buna göre;

* Ücretlerini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan hizmet erbabı,

* Gelir Vergisi Kanunu’nun 16. maddesinde yazılı (diplomat istisnası) istisnadan faydalanmayan yabancı elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlileri,

* Maliye Bakanlığı’nca yıllık beyanname ile bildirilmesinde zaruret görülen ödemeler

için tevkifat yapılmayacağından ücret gelirini elde edenler tarafından yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Yukarıda yer alan 95. maddenin (1) numaralı bendine göre ücretlerini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan hizmet erbabının ücret gelirlerini yıllık beyanname ile beyan etmesi gerekmekle birlikte; GVK’nın 23. maddesinin (14) numaralı bendine göre, kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödenen ücretler gelir vergisinden istisna edildiğinden, bu kapsamdaki ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

SORU-4: Ücretlerinden tevkifat yapılmadığı için yıllık beyanname veren ücretli asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanabilir mi?

Ücretlerinden yıl içinde gelir vergisi tevkifatı yapılmayan (vergi tevkif usulü cari olmayan) ve bu nedenle ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretliler, asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanabilirler. Asgari geçim indiriminden faydalanmak isteyen ücretliler, gelir vergisi beyannamelerini bağlı oldukları vergi dairesine verecekler ve “Aile Durumu Bildirimi”ni doldurarak  yıllık beyannameye ekleyeceklerdir. Hesaplanan asgari geçim indirimi tutarı yıllık beyannamede  hesaplanan gelir vergisinden mahsup  edilmek suretiyle ücretlilere yansıtılmış olmaktadır. Ücret gelirinin 12 ay süre ile elde edilmesi durumunda, hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarı yıllık olarak hesaplanan tutar olacaktır. Ancak, yıllık beyanname ile beyan edilecek tevkifatsız ücret gelirinin yıl içinde kıst dönem halinde elde edilmesi durumunda, kıst aylar tam sayılmak suretiyle, gelirin elde edildiği aylar dikkate alınarak asgari geçim indirimi tutarı hesaplanacaktır.

Örnek 1: Ankara’daki (X) Elçiliğinde çalışan Türk uyruklu personel Bay (A), 2010 yıllında 30.000 TL ücret geliri elde etmiştir. Hizmet erbabının eşi çalışmamakta; 1 yaşında, 10 yaşında ve üniversite öğrenimi gören 19 yaşında toplam üç çocuğu bulunmaktadır. Ödevli, bu gelirleri için Mart/2011 ayında verdiği yıllık beyannamede mahsup edeceği asgari geçim indirimi tutarını aşağıdaki şekilde hesaplamıştır. Çocuklar sosyal güvenlik yönünden ödevliye tabi bulunmaktadır.

Örnekte, 30.000 TL brüt ücret matrahının 25.500 TL gelir vergisi matrahı üzerinden GVK’nın 103. maddesinde yer alan 2010 yılı için geçerli olan vergi tarifesi esas alınarak 4.905 TL gelir vergisi hesaplanmıştır (30.000 TL ücret matrahından sadece % 14 oranında SSK primi ve % 1 oranında işsizlik sigorta primi kesintisi dikkate alınmış, diğer indirimler dikkate alınmadan gelir vergisi hesaplanmıştır). Yıllık beyannamede hesaplanan vergi toplamından asgari geçim indirimi tutarı olan 1.049,76 TL beyanname üzerinden ödenecek gelir vergisi tutarından aşağıdaki şekilde mahsup edilecektir.

Böylece, yıllık beyanname ile bildirilen ücret gelirine isabet eden vergiden, asgari geçim indirimi tutarı mahsup edilerek, ödenecek gelir vergisi azaltılmak suretiyle indirim tutarı ücretliye yansıtılacaktır.

Örnek-2: Merkezi Almanya’da bulunan bir firmanın Mersin’de bulunan irtibat bürosunda çalışan tam mükellef Bay (A), 2010 yılında tevkifata tabi tutulmamış 25.000 TL ücret geliri elde etmiştir. Hizmet erbabının eşi çalışmamakta olup, 5 ve 15 yaşlarında iki çocuğu bulunmaktadır. Çocuklar sosyal güvenlik yönünden babaya tabi bulunmaktadırlar.

Örnekte, ödevliye ödenen ücret döviz olarak ödenmediğinden GVK’nın 23/14. maddesinde yer alan ücret istisnasından yararlanması mümkün değildir. Bu nedenle, elde edilen ve tevkifata tabi tutulmamış ücret gelirinin tamamı 1-25 Mart 2011 tarihleri arasında yıllık beyanname ile beyan etmiştir. Mükellef, beyanname ekinde verdiği Aile Durumu Bildiriminde asgari geçim indirimini şöyle hesaplamıştır.

Örnekte, yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinden yıllık asgari geçim indirimi tutarı olan 984,15 TL mahsup edilmiştir. Böylece, yıllık beyannameyle bildirilen ücret gelirine isabet eden gelir vergisinden, asgari geçim indirimi tutarı mahsup edilerek ücretliye yansıtılmıştır.

SORU-5: Tevkifata tabi olmayan ücret gelirlerinin diğer gelir unsurları ile birlikte beyan edilmesi halinde asgari geçim indiriminin mahsubu nasıl olacaktır?

Asgari geçim indirimi uygulamasına yönelik olarak yayınlamış olan 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, tevkifata tabi olmayan ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretliler, beyannameye diğer gelir unsurlarını da dahil etmeleri halinde asgari geçim indirimi tutarı sadece beyan edilen ücret gelirlerine isabet eden gelir vergisinden mahsup edilecektir.

SORU-6: Yıllık Beyannamede mahsup edilemeyen asgari geçim indirimi tutarı mükellefe iade edilecek midir?

Yıllık beyannamede ücret gelirine isabet eden gelir vergisi tutarı, asgari geçim indirimi tutarından düşük olması durumunda, ücret gelirine isabet eden vergi kadar kısmı mahsup edilecek, mahsup edilemeyen asgari geçim indirimi tutarının vergi dairesi tarafından mükellefe iade edilmesi mümkün değildir.

SORU-7: Yıllık beyannamede ücret gelirine isabet vergiden mahsup edilemeyen asgari geçim indirimi tutarı, diğer gelir unsurlarına isabet eden vergiden mahsup edilir mi?

Yıllık beyannamede, ücret gelirine isabet eden gelir vergisinden mahsup edilemeyen asgari geçim indirimi tutarının, beyannameye dahil edilen diğer gelir unsurlarına (serbest meslek kazancı, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı vb.) isabet eden gelir vergisinden de mahsup edilmesi mümkün değildir.

SORU-8: Birden fazla işverenden tevkifata tabi tutulmuş ücret geliri elde eden ücretli yıllık beyanname vermesi halinde asgari geçim indiriminden yararlanabilir mi?

265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, birden fazla işverenden ücret alınması dolayısıyla birden sonraki işverenden elde edilen ücret gelirinin belli bir tutarı geçmesi nedeniyle yıllık beyanname ile beyan edilmesi durumunda, asgari geçim indirimi uygulaması yıl içinde işverenler aracılığıyla gerçekleştirileceğinden, yıllık beyannamelerinde indirim uygulamasına ilişkin olarak herhangi bir bildirimde bulunmayacaklardır. Esasen, yıl içinde tevkifata tabi ücret geliri nedeniyle işvereni vasıtasıyla sistemden yararlanan bir ücretlinin, ikinci kez yıllık beyanname üzerinden sistemden yararlanması, mevcut yasal düzenlemeye göre mümkün bulunmamaktadır.

SORU-9: Yıllık beyannamede mahsup edilecek yıl içinde ödenen gelir vergisi tespit edilirken, asgari geçim indirimi mahsup edilmeden önceki tutar mı dikkate alınacak?

Birden fazla işverenden tevkifata tabi tutulmuş ücret geliri elde eden ücretlinin yıllık beyanname vermesi halinde, yıl içinde kesilen gelir vergisini tespit ederken asgari geçim indirimi mahsup edilmeden önceki tutarı dikkate alması gerekmektedir. Aksi takdirde yıl içinde kaynakta vergileme sırasında ücretliye ödenmiş olan asgari geçim indirimi tutarlarının, yıllık beyanname üzerinden yapılan vergileme sonucunda ücretlide kalması sağlanamaz.

Örnek: Bay (A), 2010 yılında 1. işverenden 30.000 TL, 2. işverenden ise 25.000 TL tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde etmiştir. Eşi ücretli olarak çalışan ödevlinin, sosyal güvenlik yönünden kendisine tabi bulunan ve asgari geçim indiriminden yararlandığı iki çocuğu bulunmaktadır. Ücretli, asgari geçim indirimi uygulamasından yıl içinde en çok ücret geliri elde ettiği işvereni aracılığı ile yararlanmıştır.

Ödevlinin eşi ücretli olduğundan asgari geçim indirimi uygulamasında sadece kendisi ve çocuklarını dikkate alacaktır. Eşi ise kendi ücret geliri üzerinden sistemden yararlanacaktır. Ücretlinin 2010 yılında aldığı asgari geçim indirimi tutarı şöyle olmuştur. 2010 takvim yılı başında geçerli olan asgari ücretin aylık brüt tutarı 729 TL’dir.

Ödevlinin yıllık beyanname verme durumuna bakarsak, 1. işveren olarak 30.000 TL ücret aldığı işvereni kabul edersek, birden sonraki işverenden alınan ücret olan 25.000 TL, 2010 yılı için beyanname verme sınırı olan 22.000 TL’yi aştığı için, 55.000 TL’lik ücret gelirinin tamamını beyan edecektir. Ücretli 2010 yılında 852,93 TL asgari geçim indirimi tutarından 1. işvereni vasıtasıyla yararlanmış ve yıl içinde net ücreti hesaplanırken tevkif edilecek vergi tutarından mahsup edilmiştir.

Ödevli, aşağıda yer alan tabloda da görüldüğü üzere 2010 yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesi verirken, beyanname üzerinden hesaplanan 10.642,50 TL’lik (İki ücret içinde sigorta primi ve işsizlik sigorta primi ödendiği dikkate alınarak gelir vergisi hesaplanmıştır.) ödenecek gelir vergisinden, asgari geçim indirimi mahsup edilmeden önceki vergi tevkifatı tutarları toplamı olan  (4.910+3.815=) 8.725 TL beyanname üzerinden mahsup edilecektir.

Yani, yıl içinde 1. işverenden alınan 30.000 TL ücret geliri üzerinden tevkif edilen gelir vergisi tutarı olan 4.910 TL’den yıl içinde ücretliye ödenen yıllık 852,93 TL tutarındaki asgari geçim indirimi tutarı mahsup edilmesine rağmen, yıllık beyannamede mahsup edilecek vergi olarak, mahsuptan önceki tutar olan 4.910 TL dikkate alınacak ve yıl içinde ücretliye ödenmiş olan 852,93 TL ücretlide kalmış olacaktır. Sonuç olarak mükellef, yıllık beyannamede 1.917,50 TL gelir vergisi ödeyecektir.

SORU-10: Yıllık Beyannamede mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarı nasıl belirlenecektir?

Yıllık beyannamede mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarı tespit edilirken, ücret gelirinin elde edildiği takvim yılındaki tutarlar dikkate alınacaktır. Yıllık beyannamenin verildiği tarihteki tutarlar değil, bir önceki yılın rakamları esas alınacaktır. Örneğin, 2010 yılına ilişkin ücret gelirleri Mart/2011 ayında beyan edildiği için, yıllık beyannamede mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarının hesaplanmasında, yıllık gelir vergisi beyannamesinin verildiği 2011 yılı değil, ücret gelirinin ilgili olduğu 2010 yılının asgari geçim indirimi tutarları esas alınacaktır.

Bu durumda, 2010 yılında elde ettiği ücret geliri için Mart/2011 tarihinde yıllık beyanname veren ve asgari geçim indiriminden yararlanma imkanı olan ücretliler için asgari geçim indirimi tutarının hesaplanmasında dikkate alınacak asgari ücretin aylık brüt tutarı ile yıllık brüt tutarı şöyledir.

Hesaplamalarda bu tutar 12 ay boyunca kullanılacak olup, 2010 yılının ikinci yarısında asgari ücretin farklı uygulanması bu hesaplamayı etkilemeyecektir. Örneğin, 2010 yılında elde edilen ücret geliri Mart/2011 ayında beyan edilirken, beyanname ekinde yer alan Aile Durumu Bildiriminin doldurulmasında, 2010 yılındaki medeni durum (eş ve çocuk vb.) ile 2010 yılı asgari ücret rakamlarına göre hesaplanan ve aşağıda yer alan tutarlar esas alınmıştır.

SORU-11: Ücret gelirinin kıst dönem elde edilmesi halinde yıllık beyannamede mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarı nasıl tespit edilecektir?

Asgari geçim indirimi uygulamasından aylık ücret gelirleri üzerinden yararlanan hizmet erbablarında ay içindeki kıst dönem çalışmalar tam ay sayılmakta ve tam ay üzerinden sistemden yararlanmaktadırlar. Yıllık beyanname veren ücretlilerde ise 3, 6 veya 8 ay ücret geliri elde edilmesi durumunda, yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinden yıllık olarak hesaplanan asgari geçim indirimi tutarı mı mahsup edilecek, yoksa yıl içinde kaç ay ücret geliri elde etmiş ise o aylara isabet eden asgari geçim indirimi tutarı mı mahsup edilecektir. Yıllık beyanname veren ücretli yıl içinde örneğin 5 ay ücret geliri elde etmiş ise bu aylara isabet eden asgari geçim indirimi tutarını mahsup etmesi gerekir. Ancak kıst dönem çalıştığı ayları tam ay gibi düşünerek hesaplama yapması gerekmektedir.

SORU 12: Yıllık beyanname veren ücretlinin haksız yere asgari geçim indirimini mahsup etmesi halinde yapılacak işlemler nedir?

Yıllık beyanname üzerinden asgari geçim indiriminden yararlanmak isteyen ücretlilerin, beyannamelerine ekleyecekleri Aile Durumu Bildirimini yanlış doldurmaları sonucunda (çocuk ve eşin durumunun hatalı beyanı gibi) hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarını fazla hesaplanmasına sebebiyet verilmesi suretiyle, ödenecek gelir vergisinin azaltılması durumunda 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre vergi ziyaı doğmuş olacaktır. Bu durumda, yersiz olarak fazla miktarda asgari geçim indirimi tutarının gelir vergisinden mahsubuna sebebiyet veren mükellef adına, bağlı olduğu vergi dairesi tarafından ikmalen tarhiyat yapılarak, eksik hesaplanmış olan vergi, vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi ile birlikte tahakkuk ettirilerek ücretliden geri alınacaktır. www.ozdogrular.com

İmdat TÜRKAY*

E-Yaklaşım 

(*) Gelir İdaresi Başkanlığı, Gelir İdaresi Müdürü

[1]Bu çalışmanın 1. Bölümü Yaklaşım Dergisi’nin Mayıs/2011, 2. Bölümü Temmuz/2011, 3. Bölümü Ağustos/2011, 4. Bölümü Eylül/2011 ve 5. Bölümü Ekim/2011 sayısında yayınlanmıştır.

[2]04.12.2007 tarih ve 26720 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[3]www.gib.gov.tr

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.