Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 104. maddesi ile işverenlerin tutmak zorunda oldukları defterlerle dayanağı belgeler, aylık prim ve hizmet belgesinin, aylık fiilî hizmet süresi zammı prim belgesinin, yıllık fiili hizmet süresi zammı prim belgesinin ve yıllık itibari hizmet süresi prim belgesinin dayanağı belgeler niteliğinde sayılmaktadır.

I- GİRİŞ

5510 sayılı Yasa işverenlere ayrı bir defter tutma zorunluluğu getirmemiştir. Bu nedenle diğer kanunlar gereği tutmak zorunda bulunulan defterler istenildiğinde Kurum’a ibrazı zorunlu kılınan defterlerdir. Vergi mükellefi işverenler için bu defterler Vergi Usul Kanunu’nca tutulması zorunlu kılınan defterlerdir. VUK tacirleri iki sınıfa ayırmış ve hangi tacirlerin bilanço esasına göre, hangi tacirlerin işletme hesabı esasına göre defter tutacağını belirlemiştir. VUK uygulamasına göre bilanço esasına göre defter tutulması gerekirken işletme hesabı esasına göre defter tutulması halinde uygulanacak idari para cezası ve bu durumdaki kayıtların süresinde incelemeye ibraz edilmemesi halinde hangi işlemin yapılacağı makalemizin konusudur.

II- SINIF DEĞİŞİKLİĞİ

Sınıf değişikliği VUK’ un 179, 180 ve 181. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;

A- BİRİNCİ SINIFTAN İKİNCİ SINIFA GEÇİŞ

İş hacmi bakımından I. sınıfa dahil olan tüccarların durumları aşağıdaki şartlara uyduğu takdirde, bunlar bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak II. sınıfa geçebilirler.

a- Bir hesap döneminin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlerden(1) % 20’yi aşan bir nispette düşüş olursa veya

b- Arka arkaya üç dönemin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlere nazaran % 20’ye kadar bir düşüklük gösterirse

takip eden yılbaşından itibaren ikinci sınıfa geçebilirler.

B- İKİNCİ SINIFTAN BİRİNCİ SINIFA GEÇİŞ

İş hacmi bakımından II. sınıfa dahil tüccarların durumları aşağıda yazılı şartlara uyduğu takdirde bunlar bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak birinci sınıfa geçerler.

a- Bir hesap döneminin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlerden % 20’yi aşan bir nispette fazla olursa veya

b- Arka arkaya iki dönemin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlere nazaran % 20’ye kadar bir fazlalık gösterirse

takip eden yılbaşından itibaren birinci sınıfa geçerler.

C- İHTİYARİ SINIF DEĞİŞTİRME

II. sınıf tüccarlar, isterlerse bilanço esasına göre defter tutabilirler. Bunun yanında yeni işe başlayan tüccarlar, alım-satım ve hasılat tutarları henüz belli olmadığından, II. sınıf tüccarlar gibi hareket ederek işletme hesabı esasına göre defter tutabilirler. www.ozdogrular.com

III- SGK MEVZUATI AÇISINDAN SINIF DEĞİŞİKLİĞİNE UYULMAMASININ SONUÇLARI

VUK’ un 180. maddesi, Yasa ile öngörülen şartların gerçekleşmesi halinde sınıf değişikliğini zorunlu kılmaktadır. VUK bu zorunluluğa uyulmamasını re’sen tarh nedeni saymaktadır. Kurum uygulaması açısından ise bu zorunluluğa uyulmamasının sonucu kayıtların geçersiz sayılmasıdır. Kurum uygulaması dönemler itibariyle incelenmiştir.

A- 01.10.2008 ÖNCESİ

01.10.2008 tarihinden önce yürürlükte bulunan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “Belgenin Dayanağı” başlıklı 25. maddesinde, “İşverenlerin diğer kanunlar gereğince tutmak zorunda oldukları defterlerle dayanağı belgeler, Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin dayanağı belgeler niteliğinde sayılır.

Şu kadar ki;

...

f) Vergi Usul Kanunu gereğince bilanço esasına göre defter tutulması gerektiren işletme hesabı esasına göre tutulmuş defterler

geçerli sayılmaz.” denilmekte ve 506 sayılı Yasa’nın 140. maddesi (d) fıkrasında “defter ve belgelerinin tümünü bu bentte belirtilen süre içinde ibraz etmekle birlikte, yönetmelikte belirtilen usul ve esaslara uygun olarak düzenlemeyenlere, her bir geçersizlik hali için, ibraz edilmemesi üzerine uygulanan miktarları aşmamak kaydıyla aylık asgari ücretin yarısı tutarında” idari para cezası öngörülmekte idi. Ceza uygulamasında dikkate alınan 16-36 Ek Genelge’ye göre ve ilgili yıl takvim yılı başı suçun işlendiği tarih olarak kabul edilerek; 16-294 Ek Genelge’nin, “Ancak, söz konusu Kanun ile ibraz edilen defter veya belgelerin tümü verilen sürede ibraz edilmekle beraber, bu kayıtları yönetmelikte belirtilen usul ve esaslara uygun olarak düzenlemeyenlere, her bir geçersizlik hali için, ibraz edilmemesi üzerine uygulanan miktarları aşmamak kaydıyla, aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası verileceği öngörüldüğünden, gerek 4958 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 06.08.2003 tarihinden önce, gerekse bu tarihten sonra işlenmiş olduğu tespit edilen geçersizlik hallerinin her biri için ayrı ayrı idari para cezası uygulanacaktır.” hükmü gereği uygulamada her bir ay için 1/2 aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanmakta idi. www.ozdogrular.com

B- 01.10.2008–31.12.2008 DÖNEMİ

01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Yasa’nın 102. maddesi (e) fıkrası 4. bendinde “Vergi Usul Kanunu gereğince bilanço esasına göre defter tutulması gerekirken işletme hesabı esasına göre tutulmuş defterler geçerli sayılmaz ve bu bendin (1) numaralı alt bendine göre” idari para cezası (aylık asgari ücretin on iki katı tutarında) uygulanır denilmektedir. Ancak -bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü- işverenler 2008 yılı işletme defterini Aralık 2007 ayında tasdik ettirerek 01.01.2008 tarihinden itibaren kullanmaya başlamışlardır ve 2008 yılı için söz konusu fiil hakkında belirlenmiş ceza kuralı 1/2 aylık asgari ücret iken yıl ortasında önceden işlenmiş fiil hakkına öngörülen ceza hükmü değiştiği için söz konusu yeni hükmün geriye yürümeyeceği açıktır. Bu nedenle 01.10.2008-31.12.2008 döneminde de eski ceza hükmünün uygulanması gereklidir.

C- 01.01.2009 SONRASI

2009 yılı ve sonrası defterler için uygulanacak ceza kuralı artık aylık asgari ücretin oniki katı tutarıdır.

IV- İŞLETME DEFTERİNİN İNCELEMEYE SÜRESİNDE İBRAZ E-DİLMEMESİ HALİNDE UYGULANACAK CEZA NE OLMALIDIR?

5510 sayılı Yasa’nın 102. maddesinin (e) fıkrasında;

“e) 86. maddesinin ikinci fıkrasındaki yükümlülüğü Kurum’ca yapılan yazılı ihtara rağmen onbeş gün içinde mücbir sebep olmaksızın tam olarak yerine getirmeyenlere;

1- Bilânço esasına göre defter tutmakla yükümlü olanlar için, aylık asgari ücretin oniki katı tutarında,

2- Diğer defterleri tutmakla yükümlü olanlar için, aylık asgari ücretin altı katı tutarında,

3- Defter tutmakla yükümlü değil iseler, asgari ücretin üç katı tutarında

idari para cezası uygulanır.”

denilmektedir.

Bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan ancak işletme defteri tutan kişi defter ve belgelerini incelemeye yasada belirlenen sürede Kurum’a ibraz etmez ise hangi ceza uygulanmalıdır.

Görüldüğü gibi madde metninde tutulan defterden değil “tutmakla yükümlü olunan defterden” hareketle ceza belirlenmiştir. Bu nedenle bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan ancak işletme defteri tutan kişi defter ve belgelerini Yasa’da belirlenen sürede Kurum’a ibraz etmez ise uygulanacak ceza, tutmakla yükümlü olduğu defterden hareketle 12 asgari ücret olmalıdır. Fiil cari dönemde işlendiği için defterin 2008 öncesi veya sonrası olmasının bir belirleyiciliği bulunmamaktadır. www.ozdogrular.com

V- SONUÇ

VUK uygulamasına göre bilanço esasına göre defter tutulması gerekirken işletme hesabı esasına göre defter tutulması halinde uygulanacak idari para cezası ile ilgili kural 2008 yılı içerisinde değiştirilmiştir. Bu nedenle 2008 yılı ve öncesi dönemlerde 506 sayılı Yasa ile belirlenen ceza uygulanmalıdır.

01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren kural ise ancak 01.01.2009 tarihinden sonra uygulama alanı bulabilecektir.

Kayıtların 5510 sayılı Yasa’nın öngördüğü sürede Kurum’a ibraz edilmemesi halinde ise öngörülen ceza kuralı “tutmakla yükümlü olunan deftere” göre belirlendiği için ibraz edilmeyen defter işletme defteri de olsa bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü olanlara uygulanan ceza uygulanmalıdır. www.ozdogrular.com

Serdar GÜNAY*

Yaklaşım

(*)          Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)         402 Seri No.lu VUK Genel Tebliği ile belirlenen tutarlar 2011 yılı için yıllık alış tutarı 129.000,00; satış tutarı 180.000,00; gayri safi iş hasılatı 70.000,00 ve iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 129.000,00 TL.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.