Kamu kurumları ihtiyaç duydukları bankacılık hizmetinin temininde yöntem olarak bu hizmetleri almak üzere ihale açmakta ve bankaları bu ihaleye davet etmek suretiyle bankalardan aldığı tekliflere göre çalışacağı bankayı tespit etmektedir.

I- GİRİŞ

Bankalar tercih edilebilir olmak için bazı taahhütlerde bulunmaktadır. Bu taahhütler arasında verilecek hizmet kalitesine yönelik olanlar olduğu gibi nakdi ve ayni olarak taahhütler de yer almaktadır. Bankacılık terminolojisinde, bankalar tarafından kamu kurumlarına yapılan bu nakdi ve ayni ödemeler “banka promosyonu” olarak adlandırılmaktadır. Bankalar tarafından yasal düzenlemeler çerçevesinde gerçekleştirilen promosyon ödemelerinin hukuki yapısı ve bankacılık hizmetlerinin gördürülmesine karşılık olarak sağlanan promosyon bedellerinin hukuki durumu bu yazının konusunu oluşturmaktadır.  www.ozdogrular.com

II- BANKA PROMOSYONU NEDİR?

Fransızcadan dilimize girmiş olan promosyon kelimesi Türkçe karşılığı olarak, bir malı geniş kitlelere tanıtmak ve o malın sürümünü sağlamak amacıyla yapılan çalışmaların tümü şeklinde tanımlanabilir(1). Bankacılık sektöründe ise bankaların, ürün ve hizmetlerini tanıtmak ve kullandırmak amacıyla kurumlara yaptıkları kazandırmalar bu kapsam içine girmektedir. Bankacılık hizmet protokolü/sözleşmesi çerçevesinde yapılacak ürün ve hizmet tanıtımları karşılığında, kurumlara ve/veya kurum personeline; nakit ödeme, mülkiyeti Bankaya ait olan araçların kullanımının verilmesi (tahsisi) veya bu araçların mülkiyetinin devredilmesi, kuruma ait inşaat, tadilat, tamirat, dekorasyon masrafının Bankaya fatura edilerek Bankaca ödenmesi vb. katkılar sağlanmaktadır. Tüm bu iş ve işlemler için Bankalar kurumlar lehine geniş anlamıyla kazandırmada bulunmaktadır. Bu kazandırmalar, bankacılık sektöründe “promosyon” olarak adlandırılmaktadır(2). www.ozdogrular.com

III- BANKA PROMOSYONLARININ MEVZUAT AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Banka promosyonlarının mevzuat açısından özel hukuk kurallarının yanında kamu hukukunu ilgilendiren yönleri de mevcuttur. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 144. maddesinde, Bakanlar Kurulu’nun, bankaların ödünç para verme işlemleri ve mevduat kabulünde uygulanacak azami faiz oranlarını, katılma hesaplarında kar ve zarara katılma oranlarını, özel cari hesaplar dahil bu maddede belirtilen işlemlerde sağlanacak diğer menfaatlerin nitelikleri ile azami miktar ya da oranlarını tespit etmeye, bunları kısmen veya tamamen serbest bırakmaya yetkili olduğu hüküm altına alınmıştır. İlgili Kanun maddesine ilişkin alınan 16.10.2006 tarih ve 2006/11188 sayılı Mevduat ve Kredi Faiz Oranları ve Katılma Hesapları Kâr ve Zarara Katılma Oranları İle Özel Cari Hesaplar Dahil Bu İşlemlerde Sağlanacak Diğer Menfaatler Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı’nın 4. maddesinin birinci fıkrasında, mevduata faiz dışında, katılma hesaplarına ise kar payı dışında menfaat temin edilemeyeceği düzenlenmiştir.

Aynı Karar’a ilişkin alınan 30.04.2007 tarih ve 2007/12069 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda, 16.10.2006 tarih ve 2006/11188 sayılı Kararname’nin eki “Mevduat ve Kredi Faiz Oranları ve Katılma Hesapları Kâr ve Zarara Katılma Oranları ile Özel Cari Hesaplar Dahil Bu İşlemlerde Sağlanacak Diğer Menfaatler Hakkında Karar”ın 4. maddesinin birinci fıkrasının; “Mevduata faiz dışında, katılma hesaplarına ise kâr payı dışında menfaat temin edilemez. Mevduat ve katılım fonu sahipleri lehine verilecek özel sigorta teminatı ve operasyonel işlemlerin tamamlanması için gereken tutarın ödemeden önce belirli bir hesaba yatırılması haricinde belirli bir mevduat veya katılım fonu bakiyesinin bankada tutulması zorunluluğunun bulunmaması kaydıyla maaş ödeme ve/veya belirli hizmetlerin sunulması kapsamında yapılan protokoller uyarınca anlaşma yapılan kurumlara ve/veya kurum çalışanlarına sağlanacak ayni veya nakdi menfaatler bu düzenlemenin dışındadır.” şeklinde değiştirildiği belirtilmiştir.

Banka promosyonlarına ve bu tutarların kullanımına ilişkin 2007/21(3) sayılı, 2008/18(4) sayılı ve 2010/17(5) sayılı Başbakanlık Genelgelerinde, kamu görevlilerinin aylık ve ücretlerinin, Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünün 6 sıra No.lu Genel Tebliği’nde belirtilen esas ve usuller çerçevesinde bankalar vasıtasıyla ödenebileceği, bu amaçla kamu kurum ve kuruluşları ile bankalar arasında aylık ve ücret ödeme protokolleri yapıldığı, bu protokoller uyarınca verilecek bankacılık hizmetlerinin yanı sıra promosyon adı altında ayni ve/veya nakdi ek mali imkanlar da sağlandığı belirtilmiş, ücret ve aylık ödemelerinin bankalar aracılığıyla yapılmasından dolayı bankalarca tahsis edilen promosyon bedellerinin kullanımına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. İlgili Başbakanlık Genelgesi’nde;

“1- Kamu görevlilerinin aylık ve ücretlerinin Maliye Bakanlığının mezkur Tebliği’nde belirtilen esas ve usuller çerçevesinde bankalar vasıtasıyla ödenmesine devam edilecektir.

2- Aylık ve ücretlerin hangi banka aracılığı ile ödeneceği, oluşturulacak üç kişilik bir komisyon tarafından istekli bankalardan teklif alınmak suretiyle tespit edilecektir. Komisyon, kamu kurum ve kuruluşlarının ilgili biriminin harcama yetkilisinin başkanlığında söz konusu birimde görev yapan toplam personelin en az yüzde 10’unun sendikalı olması halinde yetkili sendikadan bir üye ile merkez teşkilatında üst yönetici; taşra teşkilatında ise o birimin bağlı bulunduğu bir üst amir tarafından ilgili birimde görev yapanlar arasından seçilecek bir üyeden oluşacaktır. Yetkili sendikadan üye bulunmadığı durumlarda üçüncü üye ilgili birimde görev yapan personel arasından harcama yetkilisi tarafından seçilecektir. Protokol, komisyon tarafından belirlenen banka ile harcama yetkilisi tarafından imzalanacaktır.

Birden fazla birimin aylık ve ücretlerinin birlikte ödenmesi talebinde bulunmaları halinde merkezde üst yönetici, taşrada ise söz konusu birimlerin bağlı bulunduğu bir üst amir tarafından görevlendirilecek ilgili harcama yetkililerinden birinin başkanlığında oluşturulacak üç kişilik bir komisyon tarafından aylık ve ücretlerin ödeneceği banka yukarıdaki esaslara göre tespit edilecektir. Bu şekilde oluşturulacak komisyona ilgili birimlerdeki yetkili sendikalardan bu birimlerin tamamı itibarıyla en fazla üyeye sahip olan sendikadan üye alınacaktır.

3- Bankalar ile yapılacak protokollerin süresi iki yıldan az beş yıldan çok olmayacaktır.

4- (Değişik: 10.08.2010/27668 R.G) Banka tarafından verilecek promosyon miktarının tamamı personele dağıtılacaktır.

5- (Değişik: 05.08.2008/26958 R.G) Dağıtılacak promosyonlar, ilgili banka tarafından personel adına açılan hesaba aktarılmak suretiyle ödenecektir.

6- Bu Genelge’nin yayımı tarihinden önce kamu görevlilerinin aylık ve ücretlerinin ödenmesine yönelik olarak kamu kurum ve kuruluşlarının ilgili bankalarla yapmış oldukları ve halen yürürlükte bulunan protokoller sürelerinin bitimine kadar geçerli olacaktır.

7- Genelge çerçevesinde yapılacak uygulamalar kurum personelinin rahatlıkla bilgi edinebileceği şekilde ilan panoları ve internet siteleri yoluyla ilan edilecek, aleniyet ilkesine titizlikle riayet edilecektir.”

düzenlemelerine yer verilmiştir. www.ozdogrular.com

IV- BANKA KAYNAKLI İŞLEMLERE YÖNELİK OLARAK SAĞLANAN BANKA PROMOSYONLARINA İLİŞKİN SORUN

Yürürlükteki mevzuat hükümleri ve mevcut düzenlemeler dikkate alındığında; aylık ve ücret ödemelerine ilişkin bankalarca verilen promosyon bedellerinin kullanımına ilişkin yasal düzenleme mevcut iken; bankalarca, ilgili kamu idarelerine bankacılık işlemlerinin gördürülmesi karşılığı olarak tahsis edilen promosyon bedellerinin alınması ve kullanılmasına ilişkin açık bir düzenleme olmadığı görülmektedir. Promosyon bedellerinin tahsili için sadece maaş ve ücret ödemelerine ilişkin bir tespitte bulunulmuş ve buna yönelik olarak düzenleme yapılmıştır. Ancak, Bankacılık Kanunu’nun ilgili hükümleri ve buna yönelik alınan Bakanlar Kurulu Kararlarında ve bankacılık sektöründeki mevcut uygulamada da görüldüğü üzere; bankalar, mevduat havuzlarını büyütmek, işlem hacimlerini genişletmek gibi amaçlarla kamu kurumları ile “Bankacılık Hizmet Protokolü/Sözleşmesi” imzalamakta ve bu sözleşme/protokol hükümlerini dayanak göstermek suretiyle ilgili kamu idareleri adına promosyon tutarı tahsis etmekte ve buna ilişkin ödemelerde bulunmaktadırlar. Ancak, ilgili idarelere tahsis edilen bu tutara ilişkin mevzuat düzenlemesinin olmaması idareleri ikilemde bırakabilmektedir. Ödenen promosyon tutarının personele dağıtılıp dağıtılmayacağı, tahsil edilen promosyon tutarının kurum ihtiyaçlarına kullanılıp kullanılmayacağı, hazineci bir yaklaşım ile elde edilen promosyon tutarının gelir olarak ilgili kurum bütçesine veya genel bütçeye gelir kaydedilmesi gerektiği gibi seçenekler karşımıza çıkmaktadır. www.ozdogrular.com

V- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Bankacılık sisteminin rekabetçi yapısı, sektörde faaliyet gösteren bankaları her geçen gün daha farklı ve çeşitlendirilmiş ürünlerle müşteri kazanma yoluna itmektedir. Bankacılık sisteminin ve bankaların günümüzde insan ihtiyaçlarının karşılanmasında yadsınamaz etkisi göz önünde bulundurulduğunda önümüzdeki yıllarda yaşanan rekabetin biz tüketicilere daha farklı ürünlerle karşılaşma fırsatını getireceğini ön görmek yanıltıcı olmayacaktır. Kurumlar günümüzde çalıştırdığı personeline yönelik olarak yapacağı maaş ödemelerinden, sahip olduğu mevduatı nerede değerlendireceğine kadar bankacılık işlemlerinin yoğun şekilde kullanılmasını zorunlu kılan durumlara ilişkin karar almaya çalışmaktadır. Alınacak olan kararda çalışılacak bankanın sağlayacağı hizmet kalitesinin yanında farklı kriterlerin de gözetilmesi son yıllarda sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Banka promosyonları da kamu kurumlarının tercihinde belirleyici kriterlerden biri haline gelmiştir. Maaş ve ücret ödemelerine ilişkin banka promosyonları kamuoyuna sıklıkla duyulan bir problem olup, bu soruna ilişkin durum 2010/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile çözüme kavuşturulmuştur. Ancak kamu kurumlarının bankacılık işlemlerine yönelik olarak bankalardan elde ettiği promosyonların hukuki durumuna ilişkin net bir belirlemenin olmaması idareler açısından farklı problemlerin ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. Banka kaynaklı işlemler dolayısıyla elde edilen promosyonların tasarrufuna ilişkin problemin çözümünde promosyon tutarının neye karşılık verildiği konusu ön plana çıkmaktadır. Promosyon bedelinin ilgili idarenin kamu görevini yerine getirirken gerçekleştirdiği bankacılık işlemleri dolayısıyla sağlandığı görülmektedir. Dolayısıyla sağlanan promosyon bedelinin bütçeye gelir kaydedilmesi veya ilgili kurumun gelirlerine dahil edilmesi daha uygun olacaktır. Duruma ilişkin mevzuat düzenlemesi bulunmaması dolayısıyla konunun incelenmesi ve bir an önce mevzuat düzenlemesine gidilmesi gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Eyyüp Sabrihan ALKAN*

Yaklaşım 

(*)          Vergi Müfettişi (E. Maliye Müfettişi)

(^●)         Bu yazıda yer alan görüşler tümüyle yazarına ait olup, hiçbir şekilde görev yaptığı Kurum’u bağlamaz; yazarın görev yaptığı Kurum’un görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.

(1)         http://www.tdkterim.gov.tr/karsilik/?kelime=promosyon&kategori=karsilik_liste&ayn=bas (Erişim: 01.11.2011)

(2)         Ömer ELMAS,“Bankacılık Kanunu Açısından Bağış ve Yardımlar ile Promosyonlara İlişkin Değerlendirme”, Bankacılar Dergisi, Aralık 2007, Sayı: 63

(3)         20.07.2007 tarih ve 26588 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         05.08.2008 tarih ve 26958 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(5)         10.08.2010 tarih ve 27668 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.