Kurumsal yönetim, bir şirketin, hak sahipleri ve kamuoyu menfaatlerine zarar vermeyecek şekilde mali ve insani kaynaklarını kendisine çekmesini, bu kaynakları verimli kullanmasını bu sayede hissedarları için uzun vadede ekonomik kazanç yaratarak istikrar sağlamasını mümkün kılan kanun, yönetmelik ve ilgili gönüllü özel sektör uygulamalarının bileşimidir.

I- GİRİŞ

Diğer bir ifade ile kurumsal yönetim; her şeyden önce, bir kurumun faaliyetleri esnasında bir değer oluşturma, bu süreç içinde yer alan tarafların sürece en etkin ve verimli iştirak etmeleri ve sonuçta ortaya çıkan değerin hakkaniyete uygun bir şekilde paylaşılmasını teminat altına alacak mekanizmaların oluşturulması, kontrolü ve muhafazasıyla ilgili bir kavramdır([1]).

Kurumsal yönetim ilkelerini uygulayan şirketlerin daha düşük sermaye maliyetiyle performanslarının arttığı, krizlere daha hızlı cevap verebildikleri, kaynaklarını daha etkin kullandıkları gözlemlenmektedir. Bu bakımdan, kurumsal yönetim ilkelerine uyum sağlayan şirketlerin, uluslararası piyasalardan yabancı sermaye temininde daha geniş imkânlara sahip olacağı, Türk sermaye piyasasının rekabet gücünü ve yabancı yatırımcıların piyasalarımıza olan güvenini pekiştireceği diğer yandan kaynakların etkin kullanımı ile ülke refahının artmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir([2]).

654 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin([3]) 2. maddesi ile 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 22. maddesinin birinci fıkrasına eklenen (z) bendi ile;

“z) Sermaye piyasasında kurumsal yönetim ilkelerini tespit ve ilan etmek, yatırım ortamının iyileştirilmesine katkıda bulunmak üzere, borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklardan halka açıklık oranları, yatırımcı sayısı ve niteliği, dâhil oldukları endeks ve belirli bir zaman dilimindeki işlem yoğunluğunu dikkate alarak belirlemiş olduğu gruplarda yer alanların kurumsal yönetim ilkelerine kısmen veya tamamen uymalarını zorunlu tutmak, buna ilişkin usul ve esasları belirlemek, getirilen uyum zorunluluğuna aykırı işlemlerin hukuka aykırılığının tespiti veya iptali için her türlü teminattan muaf olarak ihtiyati tedbir istemek, dava açmak, açılan davada uyum zorunluluğunun yerine getirilmesi sonucunu doğuracak şekilde karar alınmasını istemek.”

hükmü getirilerek SPK’ya kurumsal yönetim ilkelerini tespit etmek ve uygulamaya ilişkin düzenleme getirme yetkisi verilmiştir. Anılan bent hükmünün SPK’ya verdiği yetki doğrultusuna, Kurumsal Yönetim İlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Tebliğ([4]) yayımlanmıştır. Kurumsal yönetime ilişkin uyulması zorunlu tutulan ilkelere ve bu ilkelerin 6102 sayılı TTK’daki karşılıklarına makalemizin ilerleyen bölümlerinde yer verilmiştir.  www.ozdogrular.com

II- KURUMSAL YÖNETİM İLKELERİNİN BELİRLENMESİNE VE UYGULANMASINA İLİŞKİN TEBLİĞ İLE YAPILAN DÜZENLEMELER

SPK tarafından 2003 yılında yayımlanan Kurumsal Yönetim İlkeleri, özel sektör ve kamuda faaliyet gösteren anonim şirketlerin faaliyetlerini uluslararası standartlarda sürdürebilmelerini hedeflemiştir. Zaman içerisinde ilke kararlarında ekonomik durum ve uygulamada görülen ihtiyaçlara paralel olarak ilaveler ve değişiklikler yapılmıştır. Ancak, konuyla ilgili kurul kararları ile yasal düzenlemelerin birbirini desteklememesi uygulamaya engel teşkil etmiştir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ise bu anlamda uygulamayı kolaylaştıracak hükümler ihtiva etmektedir.

İlkeler; pay sahipleri, kamuyu aydınlatma ve şeffaflık, menfaat sahipleri, yönetim kurulu olmak üzere dört ana bölümden oluşmaktadır.

İlk bölümde, pay sahiplerinin hakları ve eşit işleme tabi olmaları konusundaki prensipler yer almaktadır. Bu bölümde, pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkına, genel kurula katılım ve oy verme hakkına, kâr payı alma hakkına ve azınlık haklarına ayrıntılı olarak yer verilmekte; ayrıca pay sahipliğine ilişkin kayıtların sağlıklı olarak tutulması ve payların serbestçe devri ve satışı konuları ile pay sahiplerine eşit işlem ilkesi ele alınmaktadır.

İkinci bölümde, kamunun aydınlatılması ve şeffaflık kavramları ile ilgili prensipler yer almaktadır. Bu çerçevede, şirketlerin pay sahiplerine yönelik olarak bilgilendirme politikası kuralları oluşturmaları ve bu kurallar bütününe sadık kalarak kamuyu aydınlatmalarına yönelik prensipler belirlenmiş, ayrıca, dünyadaki güncel gelişmeler ve ülkemiz koşulları göz önünde bulundurularak periyodik mali tablo ve raporlarda yer alacak bilgiler bir standarda bağlanmış ve işlevsellik ön planda tutularak ayrıntılandırılmıştır.

Üçüncü bölüm, menfaat sahipleri ile ilgilidir. Menfaat sahibi, işletmenin hedeflerine ulaşmasında ve faaliyetlerinde herhangi bir ilgisi olan bir kimse, kurum veya çıkar grubu olarak tanımlanmaktadır. Şirketle ilgili menfaat sahipleri pay sahipleri ile birlikte çalışanları, alacaklıları, müşterileri, tedarikçileri, sendikaları, çeşitli sivil toplum kuruluşlarını, devleti ve hatta şirkete yatırım yapmayı düşünebilecek potansiyel tasarruf sahiplerini de içerir. Bu bölümde şirket ile menfaat sahipleri arasındaki ilişkilerin düzenlenmesine yönelik prensipler yer almaktadır.

Dördüncü bölümde ise, yönetim kurulunun fonksiyonu, görev ve sorumlulukları, faaliyetleri, oluşumu ile yönetim kuruluna sağlanan mali haklar ve yönetim kurulunun faaliyetlerinde yardımcı olmak üzere kurulacak komitelere ve yöneticilere ilişkin prensipler yer almaktadır.

Kurumsal Yönetim İlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Tebliğ’de, payları İMKB’de işlem gören halka açık anonim ortaklıklardan İMKB 30 Endeksine dahil olan -bankalar haricindeki- halka açık anonim ortaklıkların Tebliğ’in yayımı öncesinde başlayan ve yayım tarihi itibariyle devam eden faaliyetler ve süreçler için de geçerli olmak üzere belirlenmiş işlemlerini yine Tebliğ’de yer alan bazı ilkelere uyarak yapmaları zorunluluğu getirilmiştir. Kurumsal Yönetim İlkeleri “tebliğ” niteliğinde bir düzenlemeye dönüştürülmüştür. Ancak bunlardan bazılarının uygulamalarına ilişkin zorunluluk getirilirken diğer ilkelere ilişkin gönüllü uyuma engel bir durum yoktur.  www.ozdogrular.com

A- PAY SAHİPLERİNE İLİŞKİN İLKELERDEN UYGULAMA ZORUNLULUĞU OLANLAR

Anonim şirketlerin yapısı içinde pay sahiplerinin özel bir yeri ve önemi bulunmaktadır. Zira pay sahibi sermayedar olarak ekonomik anlamda şirket malvarlığının mülkiyetine sahiptir. Bunun bir sonucu olarak malvarlıksal hakları olduğu kadar, malvarlıksal haklarının kullanımını sağlamak bakımından yönetimsel hakları da bulunmaktadır.

Tebliğ’in pay sahipleri ile ilgili bölümünde, pay sahiplerinin bilgi alma hakkının kapsamı genişletilmiş; bu hakkın daha etkin hale getirilebilmesi amacıyla esas sözleşmeye hüküm konulması tavsiye edilmiş; buna göre, bilgi alma talebinin ancak ticari sır ve şirket menfaati gerekçe gösterilerek yönetim kurulunca reddedilebilmesi, soru sorma hakkının açıkça tanınması, özel denetçi atanma talebinin bireysel hak haline getirilmesi, genel kurul toplantı gündeminin internet ortamında gösterilmesi, yönetim ile pay sahibinin sürekli iletişim halinde olması, oy kullanma prosedürüne ilişkin bilginin önceden ilan edilmesi ve benzeri konular ele alınmıştır.

Tebliğ ile, payları İMKB’de işlem gören halka açık anonim ortaklıklardan İMKB 30 Endeksine dahil olan -bankalar haricindeki- halka açık anonim ortaklıkların pay sahipleri ile ilgili uymak zorunda olduğu ilkeler sıralanmıştır. Uygulama zorunluluğu getirilen ilkelerin gerek 6102 sayılı TTK’da nasıl düzenlendiğine de tabloda yer verilmiştir. www.ozdogrular.com

B- YÖNETİM KURULUNA İLİŞKİN İLKELERDEN UYGULAMA ZORUNLULUĞU OLANLAR:

Yönetim kurulu, genel kurulda pay sahiplerinin kendisine vermiş olduğu yetki doğrultusunda, mevzuat, esas sözleşme, şirket içi düzenlemeler ve politikalar çerçevesinde yetki ve sorumluluklarını kullanır ve şirketi temsil eder.

Yönetim kurulu bir şirketin stratejik karar alma, temsil ve en üst seviyede yürütme (yönetim) organıdır. Yönetim kurulu kararlarını alırken ve bunları uygularken, şirketin piyasa değerinin mümkün olan en üst seviyeye çıkarılmasını hedefler. Yönetim kurulu bunun bilinci içerisinde şirket işlerini, pay sahiplerinin uzun vadeli ve istikrarlı bir kazanç sağlamasını temin edecek şekilde yürütür. Bunu yaparken, pay sahipleri ile şirketin büyüme gereği arasındaki hassas dengenin de bozulmamasına özen gösterir.

Yönetim kurulunda yer alan bağımsız üyelerin, şirketin, pay ve menfaat sahiplerinin çıkarlarını her şeyin üstünde tutabilme ve kararlarda tarafsız olabilme avantajına doğal olarak sahip oldukları kabul edilmektedir. Bu çerçevede bağımsız üyelerin yönetim kurulunda çoğunlukta bulunması, bir şirkette kurumsal yönetimin doğru ve tarafsız olarak uygulanmasının önemli unsurlarından bir tanesidir. Ancak ülke uygulamalarına bakıldığında, bu konunun her ülkenin özgün koşulları çerçevesinde farklı değerlendirildiği de bir gerçektir. Ülkemiz uygulamaları da dikkate alınarak, İlkelerde bağımsızlığa ilişkin kriterlere yer verilmiş ve yönetim kurulunun sayısının ikiden az olmamak üzere, en az üçte birinin bu kriterleri sağlayan bağımsız üyelerden oluşması tavsiye edilmiştir. Hiç kuşkusuz ülkemize özgü koşullardaki değişiklikler ile birlikte bu sayının ve oranın arttırılması hedeflenmelidir. Diğer taraftan İlkelerde yönetim kurulu tarafından oluşturulacak komitelerin başkanlarının bağımsız üye olması önerildiğinden, ikiden fazla komite oluşturulması durumunda, yönetim kurulundaki bağımsız üye sayısı buna uygun olarak arttırılmalıdır.

Tebliğ ile Yönetim Kuruluna ilişkin uyulması zorunlu ilkeler aşağıdaki gibi belirlenmiştir. 6102 sayılı TTK’nın 360. maddesinde bağımsız yönetim kurulu üyelerine ilişkin düzenlemeler saklıdır denilerek TTK’da bir düzenleme getirilmemiş olsa da bu hükümle SPK’ya yapacağı düzenlemeler için açık kapı bırakılmıştır.

“3.3.1. Yönetim kurulunun, sayısı ikiden az olmamak üzere en az üçte biri bağımsız üyelerden oluşur. Bağımsız üye sayısının hesaplanmasında küsuratlar izleyen tam sayı olarak dikkate alınır.

3.3.4. Şirketin yönetim kurulunda son altı yıl içerisinde yönetim kurulu üyeliği yapan bir kişi, yönetim kuruluna bağımsız üye olarak atanamaz.

3.3.5. Aşağıdaki kriterlere uyan yönetim kurulu üyesi ‘bağımsız üye’ olarak nitelendirilir.

a- Şirket, şirketin ilişkili taraflarından biri veya şirket sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak %5 veya daha fazla paya sahip hissedarların yönetim veya sermaye bakımından ilişkili olduğu tüzel kişiler ile kendisi, eşi ve üçüncü dereceye kadar kan ve sıhri hısımları arasında son beş yıl içinde istihdam, sermaye veya ticaret anlamında doğrudan veya dolaylı bir menfaat ilişkisinin kurulmamış olması,

b- Yönetim kuruluna bir pay grubunu temsilen seçilmemiş olması,

c- Başta şirketin denetimini ve danışmanlığını yapan şirketler olmak üzere, yapılan anlaşmalar çerçevesinde şirketin faaliyet ve organizasyonunun tamamını veya belli bir bölümünü yürüten şirketlerde çalışmıyor olması ve son beş yıl içerisinde yönetici olarak görev almamış olması,

d- Son beş yıl içerisinde, şirketin bağımsız denetimini yapan kuruluşlarda istihdam edilmemiş veya bağımsız denetim sürecinde yer almamış olması,

e- Şirkete önemli ölçüde hizmet ve ürün sağlayan firmaların herhangi birisinde çalışmamış ve son beş yıl içerisinde yönetici olarak görev almamış olması,

f- Eşi veya üçüncü dereceye kadar olan kan ve sıhri hısımları arasında hiçbirisinin şirkette yönetici, toplam sermayenin %5’inden fazlasını elinde bulunduran veya her halükarda yönetim kontrolünü elinde bulunduran pay sahibi olmaması,

g- Şirketten yönetim kurulu üyeliği ücreti ve huzur hakkı dışında başka herhangi bir gelir elde etmiyor olması; yönetim kurulu görevi dolayısıyla hissedar ise sermayede sahip olduğu payın oranının %1’den fazla olmaması ve bu payların imtiyazlı olmaması.

Haklı gerekçelerin varlığı halinde, yatırımcı haklarını korumayı teminen, Kurul’un uygun görüşü ile, azami bir yıla kadar geçici bir süreyle sınırlı olmak üzere, yukarıda verilen bağımsızlık kriterlerinden bir veya birkaçını sağlamayanlar bağımsız yönetim kurulu üyesi olarak genel kurul tarafından seçilebilir.

3.3.6. Bağımsız yönetim kurulu üyesi, mevzuat, esas sözleşme ve yukarıda yer alan kriterler çerçevesinde bağımsız olduğuna ilişkin yazılı bir beyanını aday gösterildiği esnada yönetim kuruluna verir. Yönetim kurulu bağımsız üye adayının bağımsızlık ölçütlerini taşıyıp taşımadığını değerlendirir ve buna ilişkin değerlendirmesini bir rapora bağlar ve genel kurula sunar. Bağımsız yönetim kurulu üyesi atamasına ilişkin genel kurul kararı ve gerekçeleri, karşı oyları ve yönetim kurulu değerlendirme raporunu da içerecek şekilde Şirketin internet sitesinde açıklanır. Sermayenin yirmide birini temsil eden pay sahipleri tarafından hakkında olumsuz oy kullanılmış bağımsız yönetim kurulu üyesi adaylarının bağımsız üye olarak seçilmeleri durumunda, bunların bağımsızlık kriterlerini sağlayıp sağlamadığı Kurul tarafından değerlendirilir ve karara bağlanır.” www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

Payları İMKB’de işlem gören halka açık anonim ortaklıkların yıllık faaliyet raporlarında; anılan Tebliğ ekinde yer alan Kurumsal Yönetim İlkeleri’nde yer alan prensiplerin uygulanıp uygulanmadığına; uygulanmıyor ise buna ilişkin gerekçeli açıklamaya, bu prensiplere tam olarak uymama dolayısıyla meydana gelen çıkar çatışmalarına ve gelecekte şirketin yönetim uygulamalarında İlkeler’de yer alan prensipler çerçevesinde bir değişiklik yapma planının olup olmadığına ilişkin açıklamalara yer verilir. Faaliyet raporunda yapılacak açıklamanın şekli ve asgari unsurları Kurul tarafından belirlenir.

6102 Sayılı TTK’da yer alan hükümlere bakıldığında Ticaret Kanunu’nun Kurumsal Yönetim İlkeleri’ni ruhunda taşıyan günü yakalayan bir kanun olduğunu görmekteyiz. Her ne kadar mevzuatlar arasında birebir uyumun, koordinasyonun sağlanmadığı haller olsa da zaman içerisinde uygulamanın kanun yapıcıya yön göstereceği ve gerekli değişikliklerin böylece yapılacağı kanaatindeyiz. www.ozdogrular.com

Neşe DURMUŞ*

E-Yaklaşım

(*)         Avukat

([1])            http://www.spk.gov.tr/duyurugoster.aspx?aid=20111011&subid=0&ct=c&yanmenuid=1

([2])            http://www.spk.gov.tr/duyurugoster.aspx?aid=20111011&subid=0&ct=c&yanmenuid=1

([3])            11.10.2011 tarih ve 28081 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([4])            11.10.2011 tarih ve 28081 (2.) mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.