Kooperatifler kendilerini oluşturan gerçek veya tüzel kişilerden ayrı bir yapıya, ayrı bir kimliğe sahip özel hukuk tüzel kişileridir.

I- GİRİŞ

Kooperatifler Kanunu’nda sınırlı ve sınırsız sorumluluk esasları düzenlenmiş olmakla birlikte, uygulamada ortakların sınırlı sorumlu olmaları ilkesi benimsenmiştir. Buradan hareketle, ülkemizdeki kooperatiflerde ortakların kooperatif borçlarından dolayı belirli bir tutara kadar sorumlu olmaları söz konusu olup, kooperatifin borçlarına karşı yapılan takiplerin semeresiz kalması halinde ortağın tüm şahsi malvarlığına gidilmesi imkanı bulunmamaktadır.

Kooperatiflerde serbest giriş çıkış ilkesi geçerli olup, bu durum, kooperatife ortak olmaya kimsenin zorlanamayacağı ve kooperatiften ayrılmak istemesi halinde de bunun engellenemeyeceği anlamına gelmektedir. Esas itibariyle ortağın kooperatiften ayrıldığı tarihten sonraki mali yükümlülüklerden sorumlu olması söz konusu olmamakla birlikte, yasa koyucu bazı haller için ortakların ayrılmalarından sonra dahi sorumluluklarına gidilmesinin önünü açmıştır. www.ozdogrular.com

II- AYRILAN ORTAĞIN SORUMLULUĞU

Bir ortak kooperatiften birçok şekilde ayrılabilir. Bu halleri istifa (çıkma), devir yoluyla ayrılma,  İhraç (çıkarılma), ölüm şeklinde sıralamak mümkündür. Esas itibariyle bir ortağın hak ve yükümlülükleri kooperatif ile arasındaki ortaklık ilişkisi var oldukça devam eder. Yani ortak, ortaklık sıfatını haiz iken genel kurul toplantılarına katılabilir, yönetici olabilir, genel kurulca belirlenen mali yükümlülükleri yerine getirmekle mükellef tutulabilir.

Bu durumun istisnalarından birini Kooperatifler Kanunu’nun 36. maddesinde görmekteyiz. Bahsi geçen madde uyarınca, bir ortağın ölümü veya diğer bir sebeple kooperatiften ayrılması halinde, şayet ayrılmanın kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl veya anasözleşme ile tespit olunan daha uzun bir süre içinde kooperatif iflas ederse, ayrılmadan önce doğmuş borçlar için kooperatif ortağı sorumluluktan kurtulamayacaktır.

Anlaşılacağı üzere, böyle bir sorumluluktan bahsedilebilmesi için kooperatifin muhakkak surette iflas etmiş olması gerekmektedir. Yine bunun yanında iflasın da ortağın ayrılışının kesinleştiği tarihten itibaren 1 yıl veya anasözleşme ile tespit olunmuş daha uzun bir süre içinde gerçekleşmiş olması şarttır. Yasa maddesinde yer alan ifadelerden, sorumluluk süresinin 1 yıldan daha az olarak kabul edilemeyeceği anlaşılmaktadır. Bu süre, esnaf ve sanatkarlar kredi ve kefalet kooperatifi anasözleşmelerinde 1 yıl, konut yapı kooperatifleri anasözleşmelerinde ise 2 yıl olarak belirtilmiştir.

Bu noktada belirtmek gerekir ki, ölüm halinde, yukarıdaki madde çerçevesinde ortağın sorumluluğuna gidilebilmesi, ancak ölen ortağın ortaklığının yasal varislerince sürdürülmemesi halinde söz konusu olabilecektir. Aksi durumda zaten ortaklık sona ermemiş, sadece el değiştirerek ölen ortaktan yasal mirasçılarına geçmiş olacaktır. Diğer bir ifadeyle mirasçıları ölen ortağın ortaklığını sürdürme kararı almışlarsa ortada bir ayrılma hali olmayacağından, yasal mirasçılar da mevcut (devam eden, aktif) ortaklar gibi sorumlu olacaklardır. 

Ayrıca, yine ortağın bu yöndeki sorumluluğunu talep edebilmek için iflasa neden olan kooperatif borçlarının ortağın ölümü veya kooperatiften ayrılmasından önceki borçlar olması gerekmektedir. Dolayısıyla, iflasa neden olan borçların doğum ve oluşum tarihleri de burada önem kazanmaktadır.

Yasa koyucunun burada esas itibariyle, mali durumu kötüye giden kooperatiflerden ortakların kaçışını önlemek ve kooperatifin ekonomik olarak iyice zayıflamasını engellemek amacını taşıdığı anlaşılmaktadır.

Düzenlemenin devamında, aynı şartlar altında ve aynı süre içinde ek ödeme yükümünün de süreceği ifade edilmiştir. Ek ödeme kavramı Kooperatifler Kanunu’nun 31. maddesinde değerlendirilmiştir. Buna göre, kooperatifin anasözleşmesinin ortaklardan ek ödeme alınabilmesine cevaz vermesi ve alınacak ek ödemelerin de yalnız bilanço açıklarının kapatılmasında kullanılması gerekmektedir. Dolayısıyla, anasözleşmesinde bu yönde hüküm bulunan kooperatiflerden, ayrılan ortakların da diğer ortaklar gibi sorumluluğu devam edecektir. Buradaki sorumluluğun süresi de ana borçlardan olan sorumluluğun süresi ile aynıdır. www.ozdogrular.com

III- SORUMLULUKTA ZAMANAŞIMI

Ayrılan ortağın bu sorumluluğu elbette sınırsız bir süre için geçerli olmayacaktır. Kooperatifler Kanunu’nun 37. maddesi sorumluluğa ilişkin zamanaşımı süresini 1 yıl olarak öngörmüştür. Bu 1 yıllık zamanaşımı iflas işlemlerinin sora ermesinden itibaren başlamaktadır ki, bu tarih iflasın kapandığına ilişkin mahkeme kararının ilan edildiği tarihtir[1].

Bahsi geçen maddede ortakların birbirine rücu haklarının da aynı süre içinde zamanaşımına uğrayacağı hüküm altına alındığından, bir ortağın başka bir ortak adına yapacağı ödeme nedeniyle diğer ortağa başvuru hakkı da ödemenin yapıldığı andan itibaren 1 yıllık zamanaşımı süresine tabi olacaktır. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

Sonuç olarak; Kooperatiften herhangi bir sebeple ayrılan veya ihraç edilen ortağın kooperatif borçlarından sorumlu tutulabilmesi için, 

● Kooperatifle ilişiği kesilen ortağın sınırlı veya sınırsız sorumlu olması veya ek ödemelerle yükümlü bulunması,

● Ortaklığın sona ermesi ölüm nedeniyle gerçekleşmiş ise ölen ortağın varislerinin ortaklığı devam ettirmemeyi tercih etmiş olması,

● Kooperatif ile ortak arasındaki ilişkinin bitiminin kesinleşmesini takiben 1 yıl veya anasözleşmede daha uzun bir süre kabul edilmiş ise bu süre içinde kooperatifin iflasına hükmedilmiş olması,

● Ortağın sorumlu tutulacağı borçların kooperatiften ayrılmasından önceki tarihlerde doğmuş olması

şartlarının gerçekleşmiş bulunması gerekmekte, bu hallerin haricinde kooperatiften ayrılan ortağın kooperatif borçlarından sorumlu tutulması imkanı bulunmamaktadır. www.ozdogrular.com

Özdem SATICI TOPRAK*

E-Yaklaşım

(*)   Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Başmüfettişi

[1]   Ahmet KURTULAN, Kooperatifler Kanunu ve Açıklaması, 2007, s. 287

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.