İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık sigortaları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile düzenlenmiş olan kısa vadeli sigorta kolları arasındadır.

I- GİRİŞ

Bu sigorta kolları kapsamına giren hallerde Sosyal Güvenlik Kurumu, sigortalılara sağlık yardımında bulunmakta ve kendisine veya hak sahiplerine çeşitli ödemeler yapmaktadır. Kurum yaptığı bu yardımlar nedeniyle uğradığı zararları kusurlu gördüğü işveren veya üçüncü kişilere rücu edebilmektedir.

Yazımızda 5510 sayılı Kanun’a göre hangi olayların iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık halleri sayıldığı ve bu hallerde kastı veya kusuru bulunan işveren ve üçüncü kişilerin sorumlulukları açıklanacaktır. www.ozdogrular.com

II- İŞ KAZASI

5510 sayılı Kanun’un 13. maddesi iş kazasını,

a- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

c- Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d- Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e- Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olay olarak tanımlamıştır.

Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki kadın sigortalı ibaresi, hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan kadın sigortalıları ifade etmektedir.

Sigortalıların iş kazasına bağlı olarak sigorta yardımlarından yararlanabilmeleri için yararlanabilmeleri için,  olayın Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından iş kazası olarak kabul edilmesi gerekir. www.ozdogrular.com

A- MESLEK HASTALIĞI

5510 sayılı Kanun, 14. maddesinde tanımlamıştır. Buna göre meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.

13.06.2011 tarih ve 2011/50 sayılı Genelge uyarınca sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğu;

a- Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve bu raporun dayanağı ve diğer tıbbi belgelerin,

b- Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından gerekli görülmesi hallerinde işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbi sonuçları ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin Sağlık Kurulunca incelenmesiyle tespit edilecektir. www.ozdogrular.com

B- HASTALIK

Hastalık 5510 sayılı Kanun’un 15. maddesinde, sigortalının iş kazası ve meslek hastalığı dışında kalan ve iş göremezliğine neden olan rahatsızlıklar olarak tanımlanmaktadır.  www.ozdogrular.com    

1- Kastı veya Kusuru Bulunan İşveren ve Üçüncü Kişilerin Sorumlulukları

İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık hallerinde kastı veya kusuru bulunan işveren ve üçüncü kişilere ilişkin sorumluluklar 5510 sayılı Kanun’un 21. ve 76. maddelerinde düzenlenmiştir. 5510 sayılı Kanun’un:

- 21. maddesinin birinci fıkrasına göre; iş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurum’ca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurum’ca işverene ödettirilir; işverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır.

- 21. maddesinin üçüncü fıkrasına göre; çalışma mevzuatında sağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, böyle bir rapora dayanılmaksızın veya eldeki rapora aykırı olarak bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu meydana gelen hastalığı nedeniyle, Kurum’ca sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverene ödettirilir.

- 21. maddesinin dördüncü fıkrasına göre; iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücu edilir.

- 76. maddesinin ikinci fıkrasına göre; iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan sigortalıya, sağlık durumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerini derhal sağlamakla yükümlü olan işveren; bu yükümlülüğün yerine getirilmesindeki ihmalinden veya gecikmesinden dolayı, genel sağlık sigortalısının tedavi süresinin uzamasına veya malûl kalmasına veya malûllük derecesinin artmasına sebep olursa Kurum’un bu nedenle yaptığı her türlü sağlık hizmeti giderini ödemekle yükümlüdür.

- 76. maddesinin üçüncü fıkrasına göre, ilgili kanunları gereğince sağlık raporu alınması gerektiği halde sağlık raporuna dayanmaksızın veya alınan raporlarda söz konusu işte çalışması tıbbî yönden elverişli olmadığı belirtildiği halde genel sağlık sigortalısını çalıştıran işverenlere, bu nedenle Kurum’ca yapılan sağlık hizmeti giderleri tazmin ettirilir.

- 76. maddesinin dördüncü fıkrasına göre iş kazası ile meslek hastalığı, işverenin kastı veya işçi sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucu olmuşsa, Kurum’ca yapılan sağlık hizmeti giderleri işverene tazmin ettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır.

- 76. maddesinin son fıkrasına göre genel sağlık sigortalısına ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere kastı veya suç sayılır bir hareketi veya ilgili kanunlarla verilmiş bir görevi yapmaması ya da ihmali nedeniyle Kurum’un sağlık hizmeti sağlamasına veya bu kişilerin tedavi süresinin uzamasına sebep olduğu mahkeme kararıyla tespit edilen üçüncü kişilere, Kurum’un yaptığı sağlık hizmeti giderleri tazmin ettirilir.

Bu düzenlemelere ışığında, işveren ve üçüncü kişilerin sorumlulukları ile şu değerlendirmeler yapılabilir: www.ozdogrular.com

C- İŞVERENİN SORUMLULUĞU

a- İş kazası veya meslek hastalığı, işverenin kastı sonucu meydana gelmişse, sigortalıya veya hak sahiplerine 5510 sayılı Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, işverene ödettirilecektir. Ayrıca böyle bir durumda yapılan sağlık hizmeti giderleri işverene tazmin ettirilecektir.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 45. maddesi ve 2011/50 sayılı Genelge’ye göre yukarıda geçen kasıt ibaresi, iş kazası veya meslek hastalığına işverenin bilerek ve isteyerek, hukuka aykırı eylemiyle neden olması hâlidir. Zarara neden olan eylemin bilinçli olarak yapılması kasıt için yeterli olup, sonuçlarının istenip istenmemesi kastı ortadan kaldırmaz. İşverenin eylemi hukuka aykırı olmamakla birlikte, yaptığı hareketin hukuka aykırı sonuç doğurabileceğini bilmesi, ihmali veya ağır ihmali sorumluluğunu kaldırmayacaktır.

b- İş kazası veya meslek hastalığı işverenin, sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucunda oluşmuşsa işveren sorumlu hâle gelecektir. Hem sigortalıya veya hak sahiplerine 5510 sayılı Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, işverene ödettirilecek, hem de yapılan sağlık hizmeti giderleri işverene tazmin ettirilecektir.

Mevzuat, yasal olarak yürürlüğe konulmuş ve yürürlüğünü muhafaza eden, sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği alanında yasa koyucu ile yasa koyucunun yürütme veya idareye verdiği yetki sonucu bu organlarca kabul edilen genel ve objektif kural veya hükümlerin tümü olarak anlaşılmalıdır.

İşverenin yukarıda açıklanan sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınacaktır. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ve 2011/50 sayılı Genelge’ye göre kaçınılmazlık, olayın meydana geldiği tarihte geçerli bilimsel ve teknik kurallar gereğince alınacak tüm önlemlere rağmen iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesi durumudur. İşveren alınması gerekli herhangi bir önlemi almamış ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemeyecektir.

c- Bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılan sigortalının hastalığı halinde ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverene ödettirilir.

Bu işlemin yapılabilmesi için:

- Sigortalı, çalışma mevzuatında sağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, gerekli bir rapor alınmaksızın veya eldeki rapora aykırı olarak çalıştırılmış olmalı, 

- Sigortalının çalıştığı işe bünyece elverişli olmadığının tespit edilmiş olması,

- Hastalığın işe girmeden önce var olduğunun veya sigortalının bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması nedeniyle ortaya çıktığının tespit edilmiş olması gerekir.

Ayrıca, ilgili kanunları gereğince sağlık raporu alınması gerektiği halde sağlık raporuna dayanmaksızın veya alınan raporlarda söz konusu işte çalışması tıbbî yönden elverişli olmadığı belirtildiği halde genel sağlık sigortalısını çalıştıran işverenlere, bu nedenle yapılan sağlık hizmeti giderleri tazmin ettirilir.

d- 5510 sayılı Kanun’un 76. maddesine göre işverenler, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan sigortalıya, sağlık durumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerini derhal sağlamakla yükümlüdür. Eğer işverenler; bu yükümlülüğün yerine getirilmesindeki ihmalinden veya gecikmesinden dolayı, genel sağlık sigortalısının tedavi süresinin uzamasına veya malûl kalmasına veya malûllük derecesinin artmasına sebep olursa, bu nedenle yapılan her türlü sağlık hizmeti giderini ödemek zorundadır. www.ozdogrular.com

D- ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN SORUMLULUĞU

a- Sigortalıların geçirdikleri iş kazasının veya yakalandıkları meslek hastalığının ya da hastalık halinin üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana geldiğinin tespit edilmesi halinde, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücu edilecektir. Eğer hastalık olayı işverenin kusuru nedeniyle gerçekleşmişse, hastalık sigortası açısından, sigortalıları çalıştıran işverenleri de üçüncü kişi olarak kabul etmek gerekir.

Bu 5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatta bu işlemin iki istisnası bulunmaktadır:

- İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, kamu görevlileri, er ve erbaşlar ile kamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerin görevlerinin gereği olarak yaptıkları fiiller sonucu meydana gelmiş ve bu fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunmuyorsa, sigortalı veya hak sahiplerine yapılan ödemeler veya bağlanan gelirler için ilgili görevlilere veya bunları çalıştıran kurumlara rücu işlemi yapılmaz.

- İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meydana gelen ölümlerde, 5510 sayılı Kanun uyarınca hak sahiplerine bağlanacak gelir ve verilecek ödenekler için, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde kusuru bulunan hak sahipleri veya iş kazası sonucu ölen kusurlu sigortalının hak sahipleri hakkında rücu işlemi uygulanmayacaktır.

b- Kastı veya suç sayılır bir hareketi veya ilgili kanunlarla verilmiş bir görevi yapmaması ya da ihmali nedeniyle; genel sağlık sigortalısına ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere sağlık hizmeti sağlanmasına veya bu kişilerin tedavi süresinin uzamasına sebep olan üçüncü kişilere, yapılan sağlık hizmeti giderleri tazmin ettirilecektir. Ancak bu tazmin işleminin yapılabilmesi için, kişinin sorumluluğunun mahkeme kararıyla tespit edilmiş olması gerekir. www.ozdogrular.com

Faruk YÜKSEL*

E-Yaklaşım 

(*)          Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.