Sosyal güvenlik reformu olarak adlandırılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile çalışanlar ve emekliler ile bunların hak sahibi dul ve yetimleri için de yeni bir dönem başlamıştır.

I- GİRİŞ

Özellikle memurlar açısından 2008 yılı Ekim ayı başından önce Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanlar ile ilk defa bu tarihten sonra memuriyete başlayan ve 5510 sayılı Kanuna göre 4/1-c sigortalısı olanlar ile bunların hak sahibi dul ve yetimleri için farklı uygulamalar söz konusudur.

Memurlardan 2008 yılı Ekim ayı başından önce Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanlar hakkında 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan hükümleri de dahil olmak üzere 5434 sayılı Kanun uygulanmaya devam edilecektir. İlk defa 4/1-c sigortalısı olanlar ile bunların hak sahibi dul ve yetimleri hakkında ise 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır.

Bu makalede gerek 2008 yılı Ekim ayı başından önce Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanlar gerekse 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı olanların hak sahibi dul ve yetimlerine bağlanan aylıkların kesilmesini gerektiren durumlardan bahsedilecektir. www.ozdogrular.com

II- 2008 YILI EKİM AYI BAŞINDAN SONRA VEFAT EDEN 4/1-a VE 4/1-b SİGORTALILARININ HAK SAHİPLERİ

5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 2008 yılı Ekim ayı başından önce vefat eden 4/1-a ve 4/1-b sigortalılarından dolayı ölüm aylığı bağlanan hak sahibi eş ve çocuklar ile ana ve babaların durum değişikliği nedeniyle aylıklarının artırılması, azaltılması kesilmesi ve yeniden bağlanmasında mülga kanun hükümleri uygulanacaktır. 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra ölen sigortalılardan dolayı ölüm aylığı bağlanan hak sahiplerinin vefatı haricinde sigortalının hak sahiplerine bağlanmış bulunan aylıkların hangi hallerde kesileceği ve hangi hallerde yeniden bağlanabileceği aşağıda açıklanmıştır[1]. www.ozdogrular.com

A- DUL EŞİN AYLIKLARI

Sigortalının dul eşi evlendiğinde, bağlanmış bulunan ölüm aylığı evlenme tarihini takip eden dönem başından itibaren kesilmektedir. Aylığın kesilmesine neden olan evlenmenin, ölüm veya boşanma nedeniyle son bulması halinde, kesilmiş bulunan aylık eşin talebi üzerine yeniden bağlanmaktadır. Sonradan evlendiği eşinin ölümü nedeniyle, ikinci eşinden de ölüm aylığına hak kazanan dul eşe, bu aylıklardan tercih ettiği aylığı bağlanmaktadır. www.ozdogrular.com

B- ERKEK ÇOCUKLARIN AYLIKLARI

Erkek çocuklara bağlanan aylıklar;

·                     5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri[2] hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başladıkları,

·                     Kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlandığı,

·                     18 yaşını, orta öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurdukları,

Tarihi izleyen ödeme dönemi başından kesilmektedir. Orta öğrenimde 20 veya yüksek öğrenimde ise 25 yaşına gelmeden önce mezun olma, kendi isteği ile ayrılma, atılma gibi nedenlerle okulla ilişiği kesilenlerin aylıkları da ilişiğin kesildiği tarihten sonraki ödeme dönemi başından geçerli olmak üzere kesilmektedir. Bu şekilde aylığı kesilenlerden yeniden öğrenime başlayanlara, belirtilen yaş sınırları içinde kalmak ve talepte bulunmaları koşuluyla yeniden aylık bağlanmaktadır. Erkek çocukların evlenmeleri halinde aylıkları kesilmemektedir. www.ozdogrular.com

C- KIZ ÇOCUKLARIN AYLIKLARI

Kız çocuklarına bağlanan aylıklar;

·                     5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başladıkları,

·                     Kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlandığı,

·                     Evlendikleri,

Tarihi izleyen ödeme dönemi başından itibaren kesilmektedir. Ölüm aylığının kesilmesine neden olan sebebin ortadan kalkması (işten ayrılma, evliliğin son bulması, dul kalma ve bağlanan gelirin/aylığın kesilmesi) halinde, müracaat tarihini takip eden ay başından itibaren yeniden aylık bağlanmaktadır. Ancak, evlenme ödeneği aldıktan sonra, evlenme tarihini izleyen ödeme dönemi başından başlamak üzere iki yıl içerisinde meydana gelen boşanma veya dul kalma halinde, bu süre içinde tekrar aylık ödenmediğinden, bu gibi durumlarda kız çocuklarına bağlanacak ölüm aylıkları, iki yıllık sürenin dolduğu tarihten itibaren başlatılmaktadır. Evliliğin son bulması ile kocasından da aylık bağlanmasına hak kazanan kız çocuğuna tercih ettiği aylık bağlanmaktadır. Kız çocukların boşanmaları nedeniyle ölüm aylığına hak kazanmaları halinde, aylığın başlangıç tarihi, boşanma ilamının kesinleştiği tarihe göre belirlenmektedir. Ayrıca, eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen kız çocukların bağlanmış olan aylıkları kesilmekte ve adlarına ödenmiş olan tutarlar geri alınmaktadır. www.ozdogrular.com

D- MALUL ÇOCUKLARIN AYLIKLARI

Malul çocuklara bağlanan aylıklar;

·                     5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başladıkları tarihi,

·                     Kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlandığı tarihi,

·                     Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılan kontrol muayenesi sonucu SGK Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirmediği tespit edilen çocukların yeni malullük durumuna esas tutulan rapor tarihini,

İzleyen ödeme dönemi başından itibaren kesilmektedir. Sigortalının  ölüm tarihinde aylık bağlanmamış ya da bağlandıktan sonra kesilen çocuklardan sonradan çalışamayacak durumda malul olanlara, 5510 sayılı Kanuna tabi veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmamaları ve buralardan kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ve aylık bağlanmaması koşuluyla, malullük durumunun tespitine esas sağlık kurulu rapor tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanmaktadır. Malul çocukların evlenmeleri halinde aylıkları kesilmemektedir. www.ozdogrular.com

E- ANA VE BABANIN AYLIKLARI

Ana ve babaya bağlanan ölüm aylıkları;

·                     Eş ve çocuklardan artan hissenin bulunmadığı (65 yaşın üstündeki ana ve babalar hariç),

·                     Her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha fazla olduğunun tespit edildiği,

·                     Diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve aylık bağlandığı,

Tarihi takip eden ödeme döneminden itibaren kesilmektedir. www.ozdogrular.com

III-  EMEKLİ SANDIĞI MEVZUATINA GÖRE BAĞLANAN DUL VE YETİM AYLIKLARININ KESİLMESİ

Emekli Sandığı mevzuatını teşkil eden 5434 sayılı Kanunda aşağıda yazılı hallerde dul ve yetimlere aylık bağlanmayacağı hükme bağlanmıştır. Buna göre;

a)      Kendisinden aylık bağlanacak, iştirakçiyi veya emekli, adi malullük, vazife malullüğü aylığı alanı kasten ve haksız yere öldüren veya öldürmeye teşebbüs edenlere veya adi malul sayılacak hale getirenlere,

b)      Kendisine aylık bağlatacak iştirakçiye veya emekli, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı alana veya ailesine karşı ağır bir cürüm işlendiğinden veya bunlara karşı kanunen mükellef olduğu vazifeleri ifada büyük bir kusur irtikap eylediğinden dolayı ölüme bağlı bir tasarrufla mirastan ıskat edilenlere (mirastan çıkarılanlara),

c)      Evli kız ve erkek çocuklarla anaya,

Aylık bağlanmaz(5434 SK. Md.77). Bağlanmış olan aylığın kesilmesini gerektiren haller şu şekilde belirtilmiştir.

a)      Türk vatandaşlığından çıkarılma, Türk vatandaşlığını bırakma veya yabancı memleket uyruğuna girme(5434 SK. Md.92),

b)      Dul eşlerin, ana ve kız ile erkek çocukların evlenmesi (harp malulleri ile evlenen karılar hariç) (5434 SK. Md.93),

c)      Ana ve baba ile malul ve muhtaç olması nedeniyle aylık bağlanan çocukların muhtaç durumdan çıkmaları(5434 SK. Md.93),

d)      Erkek çocukların (18) yaşını, orta öğrenimde ise (20) yaşını, yüksek öğrenimde ise (25) yaşını doldurmaları veya bu yaşlarını doldurmadan öğrenimlerini bitirmeleri(5434 SK. Md. 74 ve 93),

Olarak belirlenmiştir. İlgililerin bu durumlarının kesin olarak belirtildiği tarihleri takip eden aybaşından itibaren aylıkları kesilmekte ve daha sonra yeniden aylığa müstahak olmaları şartıyla aylıkları tekrar bağlanmaktadır(5434 SK. Md.93).

Ayrıca Emekli Sandığına tabi çalışmaya başlayanlardan yetim aylığı alanların göreve başladıkları tarihi takip eden ay başından itibaren bu aylıkları kesildiği gibi ölüm tarihinde söz konusu görevlerde bulunanlara da diğer şartları taşımalarına rağmen aylık bağlanmamaktadır(5434 SK. Md.99). (Dul eşin görevde olması veya göreve girmesi yalnızca aylık bağlama oranında değişiklik yapmakta, bağlanmış aylığın kesilmesini veya aylık bağlanmamasını gerektirmemektedir.)

Bunun yanında uygulamada askere giden erkek çocukların yaş ve öğrenim durumları ile ilgili şartları sağlamalarına rağmen aylığı kesilirken, Sayıştay Genel Kurulunca verilen 15.3.1956 tarihli karar gereği erkek çocuklardan çalışmaya mani, tedavisi mümkün olmayan hastalık veya çalışmaya mani malullük sebepleri ile muhtaç oldukları  Sağlık Kurulunca tasdik olunacak raporla anlaşılanlara, muhtaç olmak şartıyla aylık bağlanmış olanların, evlenmelerinin daha ziyade kendilerinin bakımı maksadına matuf olduğu cihetle, diğer evlenmeler gibi kabul olunamayacağından, bu durumda olanlara babalarından dolayı aylık bağlanmasına karar verilmiş olması nedeniyle bu kapsamdaki erkek çocukların evlenmeleri nedeniyle aylıkları kesilmemektedir.

Bu değerlendirmelere göre;

-         Dul eşlerin 5434 sayılı Kanun kapsamında emekliliğe tabi bir görevde bulunmaları veya bu görevleri dolayısıyla emekli aylığı almaları halinde, ödenmekte olan dul aylığı kesilmemekte, ancak bu durumda aylık bağlama oranı %75 yerine %50 olarak uygulanmaktadır (5434 SK. Md. 68).

-         Dul aylığı alan eşlerden Emekli Sandığı Kanununa tabi daire, kurum ve ortaklıklar ile bunların Sosyal Sigortalar Kanununa tabi işyerlerinde emekliliğe tabi olmayan ücretli, geçici kadrolu veya yevmiyeli hizmetlere tayin edilmeleri veya söz konusu işyerleri dışında 506 sayılı Kanuna, 1479 sayılı Kanuna veyahut 506 sayılı Kanunun Geçici 20 nci maddesine tabi sandıklara tabi olarak çalışmaları veya bu çalışmalarından dolayı aylık  almaları halinde, dul aylıkları kesilmemekte ödenmesine devam edilmektedir. Bu durumda dul aylığı oranı değişmemekte, %75 olarak devam etmektedir(5434 SK. Md. 68).

-         Yetim aylığı alanların 5434 sayılı Kanun(5510 sayılı Kanuna göre 4/1-c sigortalısı) kapsamında emekliliğe tabi bir görevde bulunmaları veya bu görevleri dolayısıyla emekli aylığı almaları halinde, ödenmekte olan yetim aylığı kesilmektedir.

-         Yetim aylığı almakta iken Emekli Sandığı Kanununa tabi daire, kurum ve ortaklıklar ile bunların  Sosyal Sigortalar Kanununa tabi işyerlerinde emekliliğe tabi olmayan ücretli, geçici kadrolu veya yevmiyeli hizmetlere tayin edilmeleri veya söz konusu işyerleri dışında 506 sayılı Kanuna veya 1479 sayılı Kanuna veyahut 506 sayılı Kanunun Geçici 20 nci maddesine tabi sandıklara tabi olarak çalışmaları veya bu çalışmalarından dolayı aylık almaları halinde, yetim aylıkları kesilmemekte ödenmesine devam edilmektedir. Bu durumda yetim aylığı oranı değişmemektedir(5434 SK. Md. 68). Ancak, malul ve muhtaç olmaları şartına bağlı olarak yetim aylığı almakta olanların söz konusu aylıkları asgari ücret üzerinde bir aylık veya gelir elde etmeleri halinde muhtaç durumdan çıkmaları nedeniyle kesilmektedir.

-         Dul veya yetim aylığı almakta iken evlenenlerin bu aylıkları kesilmekte, erkek çocuklardan çalışmaya mani, tedavisi mümkün olmayan hastalık veya çalışmaya mani malullük sebepleri ile yetim aylığı bağlananların ise evlenmeleri halinde yetim aylıkları kesilmemektedir. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

Bu değerlendirmeler neticesinde 2008 yılı Ekim ayı başından sonra vefat eden 4/1-a ve 4/1-b sigortalılarının hak sahibi dul ve yetimleri ile haklarında 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulanan Emekli Sandığı iştirakçisi çalışanların hak sahibi dul ve yetimlerinin aylıklarının kesilmesini gerektirir durumlarda çok büyük bir farklılık bulunmamakla birlikte özellikle Emekli Sandığı mevzuatına göre yetim aylığı alan kız yetimlerin kamu kurumlarında da olsa  4/1-a sigortalısı olarak çalışmaya başlaması veya 4/1-b sigortalısı olmayı gerektirir faaliyete başlaması halinde yetim aylıklarının kesilmemesi bu kesime tanınan büyük bir ayrıcalıktır.

Bu kapsamda kendisine aylık bağlatacak iştirakçiye veya emekli, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı alana veya ailesine karşı ağır bir cürüm işlediğinden veya bunlara karşı kanunen mükellef olduğu vazifeleri ifada büyük bir kusur irtikap eylediğinden dolayı ölüme bağlı bir tasarrufla mirastan ıskat edilenlere aylık bağlanmazken, ölenin mirasını reddeden hak sahibi dul ve yetimler ile boşanma davası devam ederken ölüm nedeniyle evliliğin boşanma nedeniyle değil de ölüm nedeniyle sona erdiği kabul edilerek taraflarına dul aylığı bağlanan eşlerin durumlarının da göz ardı edilmemesi gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Akın ŞİMŞEK*

E-Yaklaşım

(*) Kamu Yönetimi Uzmanı

[1] Sosyal Güvenlik Kurumu’nun “Kanuna Göre 4/1-(a) ve 4/1-(b) Kapsamındaki Sigortalıların Tahsis İşlemleri” konulu, 22.07.2011 tarihli ve 2011-58 sayılı Genelgesi

[2] (a)Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular, (b) 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja  tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46 ncı maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrenciler, (e) Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler,

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.